ایران‌بوم

به گزارش خبرنگار ادبیات خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، در خط فارسی به دلیل وجود ویژگی‌هایی چون امکان انتخاب جدانویسی یا پیوسته‌نویسیِ واژه‌های مشتق و مرکب، اختلاف نظر در شیوه‌ی نوشتن واژه‌های بیگانه، چندشکل بودن بعضی حروف، اختیاری بودن استفاده از بعضی علامت‌ها و ... زمینه‌ی بروز تشتت و آشفتگی فراهم است.

فرهنگستان زبان و ادب فارسی جمهوری اسلامی ایران به عنوان مهم‌ترین نهادی که وظیفه‌ی پاسداری از زبان و خط فارسی را بر عهده دارد، به تدوین «دستور خط فارسی» و انتشار این دستور در قالب کتابچه‌ای با همین نام پرداخته است. اما این دستور خط که برخی از صاحب‌نظران نقدهایی بر آن وارد می‌کنند، چگونه شکل گرفته است؟

طبق اطلاعاتی که در مقدمه‌ی «دستور خط فارسی» فرهنگستان ارائه شده است، نخستین‌بار در سال 1372 به ابتکار زنده‌یاد حسن حبیبی (رییس وقت فرهنگستان زبان) در فرهنگستان زبان و ادب فارسی کمیسیونی به مدیریت علی‌اشرف صادقی و سپس احمد سمیعی گیلانی و با عضویت محمدرضا باطنی، حسین داوودی، اسماعیل سعادت، ابوالحسن نجفی و زنده‌یادان جعفر شعار، جواد حدیدی، علی‌محمد حق‌شناس و مصطفی مقربی شکل گرفت.

این کمیسیون پس از تشکیل جلسه‌های متعدد، دستور خط پیشنهادی خود را به شورای فرهنگستان ارائه کرد. شورا نیز در دو شور 41 و 18 جلسه‌یی با عضویت عبدالمحمد آیتی، نصرالله پورجوادی، غلامعلی حدادعادل، بهاء‌الدین خرمشاهی، علی رواقی، بهمن سرکاراتی، اسماعیل سعادت، احمد سمیعی گیلانی، علی‌اشرف صادقی، بدرالزمان قریب، فتح‌الله مجتبایی، مهدی محقق، حسین معصومی همدانی، ابوالحسن نجفی، حسین داوودی و زنده‌یادان جعفر شعار، جواد حدیدی، محمد خوانساری، احمد آرام، حمید فرزام، احمد تفضلی، حسن حبیبی و مصطفی مقربی به بررسی آن پرداخت.

پس از آن‌که اصلاحات لازم در پیشنهاد کمیسیون اولیه اعمال شد، مجموعه‌ی قواعد و ضوابط، پیش از تصویب نهایی، به‌صورت پیشنهاد در دفتری به نام «دستور خط فارسی» منتشر و به استادان، صاحب‌نظران، معلمان، نویسندگان و عموم کسانی که با شیوه‌ی نگارش و املای خط فارسی سر و کار دارند، ارائه شد تا نظر خود را اعلام کنند و نقص و خطای این دستور را متذکر شوند.

در مرحله‌ی بعد، شورا بار دیگر بررسی دستور خط فارسی را در دستور کار خود قرار داد و با ملاحظه‌ی همه‌ی اظهارنظرهای صاحب‌نظران و نیز اعضای پیوسته‌ی فرهنگستان، طی 10 جلسه به بازنگری در متن پیشنهادی اولیه پرداخت و سرانجام «دستور خط فارسی» را در جلسه‌ی دویست و یازدهم خود در تاریخ 80/4/30 تصویب کرد و آن را برای تأیید و تنفیذ به رییس جمهور و رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی جمهوری اسلامی ایران تقدیم کرد.

در نهایت در سال 1381 «دستور خط فارسی» فرهنگستان در قالب کتابی به چاپ رسید. این کتاب تا به حال چندین‌بار ویرایش شده و تا سال 1391 ، 11 بار تجدید چاپ شده است.

قواعد کلی «دستور خط فارسی» فرهنگستان عبارت‌اند از: «حفظ چهره‌ی خط فارسی»، «حفظ استقلال خط»، «تطابق مکتوب و ملفوظ»، «فراگیر بودن قاعده»، «سهولت نوشتن و خواندن»، «سهولت آموزش قواعد» و «فاصله‌گذاری و مرزبندی کلمات برای حفظ استقلال کلمه و درست‌خوانی».

البته برخی از صاحب‌نظران معتقدند که این قواعد کلی در تدوین سایر قواعد «دستور خط فارسی» فرهنگستان به‌طور دقیق و کامل رعایت نشده است.

در سایر بخش‌های کتاب قواعدی درباره‌ی «املای بعضی از واژه‌ها و پیشوندها و پسوندها»، «مجموعه‌ی ام، ای، است،...»، «واژه‌ها و ترکیبات و عبارات مأخوذ از عربی»، «تنوین، تشدید، حرکت‌گذاری، هجای میانی،...»، «ترکیبات» و «واژه‌هایی با چند صورت املایی» درج شده است.

در بخشی از مقدمه‌ای که حسن حبیبی بر چاپ چهارم این دستور خط (1384) نوشته، آمده است: «امید است که این دستور خط با پیگیری دستگاه‌های دولتی دارای انتشارات، و بویژه با عنایت و نظارت کامل وزارت آموزش و پرورش، که بیش‌ترین متون درسی را همه‌ساله در اختیار دانش‌آموزان تا پایان دوره‌ی دبیرستان قرار می‌دهد و نیز ناشران دولتی کتاب‌های درسی و تحقیقی مربوط به آموزش عالی، در ظرف مدتی کوتاه به‌صورت دستور خطی درآید که همگان، بخصوص دانش‌آموزان و دانشجویان را، که نویسندگان و فرهیختگان و دانشمندان سال‌های آینده‌اند، از ناهماهنگی‌های کنونی در زمینه‌ی دستور خط رهایی بخشد.

بی‌شک حتا در کارهایی که جنبه‌ی «باید و نباید»ی دارد، نیز می‌توان در موارد لازم تجدید نظر کرد. اما بدین بهانه نباید تدوین قواعد را به‌عهده‌ی تعویق افکند. درواقع باید از نتیجه‌ای استقبال کرد که حداقل برای مدتی معین راهگشاست. دستور خط فارسی واحد سبب می‌شود بتوان از قابلیت‌های رایانه‌یی برای ایجاد کتابخانه‌های گسترده‌ی رقومی (دیجیتالی) بهره گرفت و همین امر به‌تنهایی برای اثبات لزوم و ضرورت پذیرش یک شیوه‌ی واحد کفایت می‌کند و فرهنگستان امیدوار است که از یاری همگان در رواج کامل این «دستور خط » بهره‌مند شود.»