نام‌آوران ایرانی
احمد اقتداری - فرهاد طاهری
- بزرگان
- نمایش از سه شنبه, 27 فروردين 1398 22:50
برگرفته از تارنمای مرکز دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی
اقتداری \eqtedārī\، احمد (ز 1304 ش)، پژوهشگر حوزۀ خلیج فارس، تاریخ و فرهنگ محلی فارس و جغرافیای تاریخی مناطق جنوبی ایران، عضو شورای علمی دانشنامۀ خلیج فارس در مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
او از نوادگان فتحعلی خان بیگلربیگی گراشی، حاکم لارستان و بنادر خلیج فارس در عصر قاجار، و اصالتاً از گِراش، شهری نزدیک لار در استان فارس، است (بیست ... ، 8). اقتداری تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در لار، و دورۀ دانش‌سرای مقدماتی را در شیراز گذراند. در 1322 ش به لار بازگشت و پس از چند سال آموزگاری در آن شهر، در 1327 ش، رئیس فرهنگ لارستان شد. او در این سمت، به اوضاع فرهنگی و آموزشی لار سروسامان داد و چند دبیرستان و دبستان در این شهر و روستاهای اطراف آن احداث کرد (اقتداری، 12-26؛ حبیبی، 83). در ماجرای سوءقصد نافرجام به شاه در 15 بهمن 1327، او را به اتهام عضویت در حزب توده و به ظن دست‌داشتن در آن ماجرا دستگیر، و در فسا زندانی کردند؛ اما پس از چندی، از اتهامات مبرا شد (اقتداری، 36-37). در تابستان 1328 ش بر اثر مخالفت با عبدالرحمان فرامرزی، که قصد داشت با حمایت دولت، از حوزۀ لار به نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب شود، اقتداری از ریاست فرهنگ عزل، و به تهران انتقال یافت. او در وزارت فرهنگ (آموزش و پرورش کنونی) مشغول به کار شد (همو، 26، 29، 34، 39، 41). در 1328 ش، در تنشهای انتخاباتی مجلس شورای ملی و اختلافات محلی در لار، که به کشته‌شدن عده‌ای از مردم انجامید، اقتداری به اتهام «تحریک مردم و اقدام علیه امنیت ملی» در تهران دستگیر، و برای محاکمه به لار اعزام شد. او در محاکمه‌ای ساختگی و نمایشی نخست به اعدام محکوم، اما در دادگاه بعدی از اتهامات تبرئه شد (همو، 43-60). محبوبیت او در میان مردم منطقه، هم موجب دردسرهای فراوان برای او و هم از عوامل محافظت از او در برابر خصومتها و توطئه‌چینیها بود.
اقتداری پس از رهایی از این مخمصه، از لار به تهران رفت، در دبیرستانهای شرف، خرد و دکتر ولی‌الله نصر، تاریخ و زبان فرانسوی تدریس کرد و هم‌زمان به تحصیل مشغول شد (همو، 62-67؛ حبیبی، همانجا). پس از تصویب لایحۀ انتخابی‌شدن شهرداران، با نظر انجمنهای شهر در دورۀ حکومت دکتر محمد مصدق (1330-1332 ش)، انجمن شهر لار وی را به شهرداری آن شهر برگزید (1332 ش). او در آبادانی شهر و تأمین رفاه مردم کوشید (اقتداری، 68 -82؛ حبیبی، همانجا).
وی پس از کودتای 28 مرداد 1332، به ناگزیر به تهران گریخت و دور از جنجال سیاست، سالها در دبیرستانهای تهران و دانش‌سرای مقدماتی به تدریس ادامه داد (افشار، 10؛ اقتداری، 85- 86).
اقتداری در خرداد 1334 اجازۀ وکالت دادگستری گرفت. مدتی هم به دادیاری، عضویت در محکمۀ انتظامی وکلا و فعالیتهای حقوقی دیگر اشتغال داشت. در 1334 ش به عضویت انجمن اطلس زبان‌شناسی ایران پذیرفته، و همکاری او با ابراهیم پورداود، حسن تقی‌زاده، احسان یارشاطر، ایرج افشار، و پرفسور رُدار سویسی آغاز شد (همو، 87 - 89). در 1342 ش خود را نامزد نمایندگی مجلس شورای ملی از لار کرد، اما حکومت مانع انتخاب‌شدنش شد (همو، 93- 98). در 1343 ش، به‌عنوان کارشناس جاذبه‌های گردشگری ایران، در سازمان جلب سیاحان، مشغول به کار شد. در همان سال، همراه هیئتی از کشورهای سواحل جنوبی خلیج فارس بازدید کرد. آن هیئت مأمور بود زمینه‌های صادرات ایران را فراهم آورد (همو، 103، 105). در 1346 ش، در مقام کارشناس خبرۀ جاذبه‌های گردشگری ایران و تحقیق در امور آن، مأمور شد به چند کشور عربی سفر کند. او تا 1348 ش برای بررسی مشکلات صنعت گردشگری و جلب گردشگر به ایران، به بسیاری از شهرها و مناطق دورافتادۀ ایران سفر کرد و در خلال این سفرها دربارۀ مشکلات معیشتی و فرهنگی مردم و نیز از نارضایی آنان گزارشهایی تهیه، و به دولت وقت تسلیم کرد (همو، 126-152).
اقتداری در 1348 ش از خدمات دولتی بازنشسته شد، اما در دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران به تدریس مسائل خلیج فارس پرداخت. چندی نیز در کلاسهایی که ابوالقاسم انجوی شیرازی برگزار کرده بود، فرهنگ عامه تدریس کرد (همو، 154، 252؛ افشار، 10).
اقتداری طی سالها تحقیق دربارۀ حوزۀ خلیج فارس و دریای عمان، و نیز برای اثبات مستند و مستدل حقانیت ایران در حوزۀ خلیج فارس در برابر مدعاهای نادرست و بی‌سابقۀ سیاسی، به کشورهای بسیاری سفر، و از کتابخانه‌ها و دانشگاهها و مؤسسات فرهنگی این کشورها بازدید کرد؛ همچنین منابع و اسناد بسیاری برای تحقیقات خود گردآورد.
او به‌سبب مطالعات گسترده‌اش دربارۀ خلیج‌فارس در همایشهای داخلی و خارجی بسیاری دراین‌باره شرکت، و ایراد سخنرانی کرده است. او هم‌اکنون عضو شورای علمی دانشنامۀ خلیج فارس در مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی (تهران)، و از مشاوران اصلی همین دانشنامه است.
احمد اقتداری در 1387 ش کتابخانۀ شخصی خود را که شامل مجموعه‌ای کم‌مانند از کتاب، نشریه، سند و حدود 5 هزار قطعه عکس از آثار تاریخی سواحل جنوبی ایران، خوزستان و نواحی مجاور است، به مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی اهدا کرد. این منابع هستۀ اصلی کتابخانه‌ای تخصصی را برای مطالعات دربارۀ این نواحی تشکیل داده است (نک : «اطلاعیه ... »، بش ). در وصیت‌نامۀ اقتداری که به مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی سپرده شده، جزئیات مربوط به مجموعۀ اهدایی او درج است.
احمد اقتداری دربارۀ خلیج فارس و صفحات جنوب ایران 31 کتاب تألیف و تصحیح کرده، و مقاله‌های بسیاری نوشته است که از آن میان، کتاب خلیج فارس در 1346 ش برندۀ جایزۀ یونسکو شد (بیست، 30). در زمینۀ نقد و معرفی کتاب، فرهنگ عامه و گویشها و لهجه‌های محلی، تاریخ و باستان‌شناسی، ادب فارسی، جغرافی و جغرافیای تاریخی، و تاریخ محلی، نوشته‌ها و یادداشتهای بسیاری از او منتشر شده است (برای اطلاع از فهرست آثار او، نک : اقتداری، 279-292؛ نیز سازمان ... ).
از اختصاصات مهم شماری از آثار اقتداری، مشاهدات مستقیم، اطلاعات دست اول، مطالبی که در منابع مکتوب نیامده است، مصاحبه، و تحقیق میدانی او ست. او کوشیده است در آثارش از شواهد عینی جغرافیایی و تاریخی استفاده کند. اطلاعات فراوانی که دربارۀ تاریخهای محلی گرد آورده، منابع کم‌نظیر و ارزشمندی برای تألیف تاریخ اجتماعی صفحات جنوب ایران است. ارجاع شماری از ایران‌شناسان خارجی نامور به آثار اقتداری، از نشانه‌های سندیت و اعتبار مطالعات او ست (نک : افشار، 9؛ باستانی، 47؛ خیراندیش، 15-17). این تلاشها، بیست‌ویکمین جایزۀ ادبی و تاریخی دکتر محمود افشار را برای وی به ارمغان آورد. افزون بر اینها، 16 اثر از اقتداری هنوز انتشار نیافته، و انتشار آنها بنابه وصیت او به مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی واگذار شده است. کاروان عمـر (خاطرات سیاسی ـ فرهنگی هفتاد سال پرماجرای عمر) (تهران، 1372 ش)، گزارش دقیق و درعین‌حال بی‌پرده‌ای از جنبه‌های مختلف زندگی احمد اقتداری به قلم خود او ست.
مآخذ:
«اطلاعیۀ تأسیس کتابخانۀ خلیج فارس»، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران، 1387 ش؛ افشار، ایرج، «اقتداری و فارس»، فارس‌شناخت، شیراز، 1380 ش، س 3، شم 5؛ اقتـداری، احمد، کاروان عمر (خاطرات سیـاسی ـ فرهنگی هفتاد سال پرماجرای عمر)، تهران، 1372 ش؛ باستانی پاریزی، محمدابراهیم، «گزارشی از مراسم نکوداشت استاد احمد اقتداری»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، تهران، 1379 ش، س 4، شم 3؛ بیست‌ویکمین جایزۀ ادبی و تاریخی دکتر محمود افشار یزدی، تهران، 1392 ش؛ حبیبی، احمد، دُرّ دری در کناره‌های خلیج فارس، قم، 1375 ش؛ خیراندیش، عبدالرسول، «سبک تاریخ‌نگاری استاد احمد اقتداری»، فارس‌شناخت، شیراز، 1379 ش، س 2، شم 4؛ سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران1 (مل )؛
نیز: NLAI, www.nlai.ir.
دانشنامه ایران؛ جلد چهارم
