ایران‌بوم

وقتی در مسیر جاده تهران به زنجان به سمت غرب کشور در حرکت هستید در سمت چپ خود گنبدی فیروزه ای در مقابل دیدگانت مجسم می شود که حکایت سالها اقتدار و عزت و ایستادگی ایران و ایرانی است و بیان واقعیتی عظیم که ایرانیان همواره ملت برتر بوده و هستند.

boohoo , Womens & Mens Clothes , Shop Online Fashion | Asics Gel-Lyte XXX Shoe Palace Japan - 1201A209-400

به گزارش خبرنگار مهر، مقبره‌ محمد خدابنده (اولجایتو محمد) معروف‌ به‌ گنبد سلطانیه‌ که‌ یکی‌ از شاهکارهای‌ هنر معماری‌ ایران‌ و دنیای‌ اسلام‌ به‌ شمار می‌آید، در 40‌ کیلومتری‌ جنوب‌ شرقی‌ شهرستان‌ زنجان‌ و در شهر سلطانیه‌ واقع‌ شده‌ است‌.

گنبد سلطانیه که جزو میراث جهانی ست در شهر سلطانیه در 35 کیلومتری شهر زنجان واقع شده و بنای آن به دستور سلطان محمد خدابنده از سال 704 هجری قمری شروع و در مدت 9 سال در تاریخ 713 هجری قمری پایان یافته است. این گنبد با 48.5 مترارتفاع و 25.6 متر قطر دهانه یکی از بناهای عظیم تاریخی جهان است.

گنبد سلطانیه (به روایتی) براساس طرح آرامگاه غازان خان که آن نیز از بنای آرامگاه سلطان سنجر در مرو الهام گرفته، ساخته شده با این تفاوت که پلان آرامگاه سلطان سنجر مربع و پلان گنبد سلطانیه هشت ضلعی است. اگرچه تا حد زیادی معماری آرامگاه سلطان سنجر در بنای سلطانیه تاثیر گذاشته بود اما جنبه ابتکاری در بنای اخیر به حدی است که آن را به صورت یکی از شاهکارهای هنر و معماری ایران در آورده است که بعدها نمونه و الگویی برای احداث تعداد زیادی بنا شد. معماری گنبد سلطانیه را سید علی شاه انجام داده است.

از جمله مهمترین آثاری که به تقلید از گنبد سلطانیه پدید آمده، می توان از گنبد کلیسای سانتاماریا دلفیوره نام برد که بیش از صد سال بعد از آن ساخته شده است. گنبد سلطانیه از جمله آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است و آنوبانینی آن را یکی از مهمترین آثار باستانی جهانی منطقه به شمار می آورد. در سال های اخیر توجه به این اثر بیشتر شده و تعمیر و نگهداری اثر نسبتا به خوبی در حال انجام است.

با یک بار بازدید از این اثر عظیم نمی توان به درستی به عجایب آن پی برد، شکوه اثر در وهله اول انسان را به حدی محو خود می کند که امکان بررسی علمی را از انسان تا حدود زیادی از او سلب می کند. به هر حال نظر به جهانی بودن این اثر و حضور جهانگردان بسیار در منطقه برای دیدن این اثر کم نظیر توسعه بیشتر امکانات توریستی این شهر نیز لازم به نظر می آید.

بنای‌ عظیم‌ و تاریخی‌ سلطانیه‌ از زمان‌های‌ دور مورد توجه‌ عموم‌ سیّاحان‌ و جهانگردان‌ و علاقمندان‌ به‌ آثار تاریخی‌ بوده‌ و از دیرباز مورد بازدید آنها قرار گرفته‌ و هریک‌ به‌ نوبه‌ خود شرح‌ مبسوطی‌ درباره‌ اوضاع‌ این‌ بنا نوشته‌اند. حافظ‌ ابرو، از مورخان‌ دوره‌ تیموری‌ درباره‌ آن‌ می‌گوید: بنای‌ بی‌ نظیری‌ است‌ که‌ مانند آن‌ در اقصی نقاط‌ دنیا وجود ندارد.

بلندای‌ این‌ گنبد با هشت‌ مأذنه‌ آن‌ به‌ نحوی‌ انتخاب‌ شده‌ تا در گسترش‌ شهر گم‌ نشود. در حقیقت‌ این‌ بنا، گذشته‌ از عملکردهای‌ واقعی‌ که‌ مورد توجه‌ و مقصود سازنده‌ آن‌ بوده‌، به‌ صورت‌ یک‌ برج‌ نیز عمل‌ می‌کرد زیرا که‌ بنای‌ رفیع‌ گنبد سلطانیه‌ تقریباً در وسط‌ دشت‌ بنا شده‌، از هر سو قابل‌ رؤیت‌ است.

بی‌ شک‌ این‌ گنبد یک‌ اثرِ منحصر به‌ فرد و شاهکار هنر معماری‌ است‌ و در مقایسه‌ با آثار مشابه‌، نقطه‌ اوج‌ موفقیت‌ معماری‌ را نشان‌ می‌دهد.

گنبد عظیم‌ سلطانیه‌ بر فراز بنای‌ هشت‌ گوشه‌ای‌ تعبیه‌ شده‌ است‌. بر روی‌ هرکدام‌ از جرزهای‌ هشت‌ گانه‌ در بالا، آثار مناره‌هایی‌ به‌ قطر یک‌ متر و به‌ بلندای ‌3.5 متر که‌ با زیباترین‌ معرق‌ کاری‌ مزین‌ شده‌اند، باقی‌ است‌.

داخل‌ این‌ مناره‌ها پلکان‌ مارپیچی‌ به‌ عرض‌ 70 سانتی‌ متر که‌ به‌ حول‌ قطر 20 سانتی‌ متر می‌پیچند طراحی‌ شده‌ است‌. این‌ مناره‌ها فشار گنبد را عمودا خنثی‌ می کنند. عقاید مختلفی‌ در مورد انتخاب‌ هشت‌ ضلعی‌ بنا عنوان‌ می‌شود.

عده‌ای‌ این‌ انتخاب‌ را به‌ دلیل‌ ایستایی‌ و استحکام‌ بنا دانسته‌اند، برخی‌ به‌ آن‌ نشانه‌های‌ مذهبی‌ و مقدس‌ داده‌اند. آنچه‌ مسلم‌ است‌ عدد هشت‌، نه‌ مقدس‌ است‌ و نه‌ دلیل‌ مذهبی‌ دارد. صرفاً انتخاب‌ این‌ طرح‌ از روی‌ محاسبات‌ تجربی‌ معماری‌ و به‌ خاطر مرکزیت‌ و ایستایی‌ و احتمالاً ایجاد ساعت‌ آفتابی‌ در نظر گرفته‌ شده‌ است‌ یا بیشتر برای‌ نشان‌ دادن‌ تزیینات‌ و زیبایی‌ بدنه‌ گنبد در تمام‌ طول‌ روز است‌.

از نظر معماری‌، این‌ مقبره‌ تقلید از هیچ‌ بنایی‌ نیست‌ بلکه‌ اختراعی‌ است‌ برای‌ ساختن‌ بنایی‌ به‌ این‌ بزرگی‌ مرکب‌ از برج‌ هشت‌ گوش‌ و گنبد مکعب‌ این‌ بنای‌ تاریخی‌ دارای‌ سه‌ در ورودی‌ بزرگ‌ بوده‌ است‌ که‌ امروز در ورودی‌ اصلی‌ آن‌ بسته‌ شده‌ است‌.

بنا دارای‌ هشت‌ پلکان‌ مارپیچی‌ یا حلزونی‌ است‌ که‌ در بین‌ جرزها جای‌ گرفته‌ و به‌ طبقات‌ بالا و ایوان‌ها راه‌ دارند. بر فراز چهار ایوان‌ اصلی‌ و بزرگ‌، چهار پنجره‌ بزرگ‌ قرار دارد که‌ روشنایی‌ داخل‌ بنا را تأمین‌ می‌کنند و همچنین‌ از این‌ پنجره‌ها برای تشخیص‌ زمان‌ نیز استفاده‌ می‌شده‌ است‌.

یکی‌ از خصوصیات‌ اصلی‌ و منحصر به‌ فرد این‌ گنبد دو جداره‌ بودن‌ آن‌ است‌ و لذا سن‌ پائولزی‌ درباره آن‌ می‌گوید: به‌ نظر من‌ نمی‌توان‌ در دنیا بنایی‌ به‌ این‌ خصوصیات‌ قبل‌ از بنای‌ سلطانیه‌ پیدا کرد. از این‌ رو اهمیت‌ بنا در دنیا شایان‌ ذکر است‌.

در آخر می‌توان‌ گفت‌ بنایی‌ که‌ به‌ این‌ ترتیب‌ آرایش‌ یافته‌ تأثیر عجیب‌ یک‌ ساختمان‌ هوایی‌ را به‌ انسان‌ می‌دهد. در بعضی‌ از روزها، گنبد درخشان‌ سلطانیه‌، بر روی‌ پایه‌ خاکی‌ رنگ‌ و مناره‌های‌ درخشان‌ چنان‌ می‌نماید که‌ در آسمان‌ بال‌ گشوده‌ است‌.

این‌ اثر زیبا و دل‌انگیز مولود هنری‌ است‌ که‌ با ظرافت‌ خاص‌، رنگ لاجوردی حاشیه‌ گنبد را با رنگ‌ طبیعیِ آجر، انس‌ داده‌ و بیننده‌ را به‌ تمجید ذوق‌ زینت گر معمار و هنر سازنده‌ آن‌ وا می‌دارد.

با ملاحظه‌ دقیق‌ این‌ بنای‌ عظیم‌ به‌ نظر می‌رسد که‌ علاوه‌ بر محل‌ آرامگاه‌ اصلی‌ که‌ شامل‌ ساختمان‌ مرکزی‌ گنبد است‌ و به‌ نام‌ تربت‌ خانه‌ شهرت‌ دارد، بناهای‌ دیگری‌ در جنب‌ آرامگاه‌ ساخته‌ شده‌ بوده‌ است‌.

این‌ گنبد عظیم‌ که‌ یکی‌ از بزرگ‌ترین‌ گنبدهای‌ تاریخی‌ اسلام‌ است‌، چندین‌ بار مرمت‌ شده‌ است‌ (در زمان‌ صفویه‌ و قاجاریه‌) و در حال‌ حاضر هم‌ تعمیرات‌ اساسی‌ آن‌ ادامه‌ دارد.

سلطانیه بزرگِ دیروز و شهری‌ که‌ روزی‌ قلب‌ حکومت‌ مغول‌ در آنجا می‌زد و فرامین‌ آنها از آنجا صادر می‌شد، قدرت‌ و عظمت‌ و شکوهی‌ داشت‌ که‌ امروز از آن‌ فقط‌ گنبد فیروزه‌ای‌ رنگ‌ سلطانیه، آرام‌ و استوار در آن‌ دشت گسترده‌ به‌ یادگار نشسته‌ است‌.

گنبد سلطانیه در سال 2005 به عنوان یکی از آثار جهانی در فهرست یونسکو قرار گرفته است. در حال حاضر گنبد سلطانیه با تلاش های صورت گرفته توسط مسئولان میراث فرهنگ استان زنجان روند مطلوب در زمینه باسازی و حفظ و نگهداری را طی می کند.

...................

گزارش: رحیم مقدمی