ایران‌بوم

با پیروزی رزمندگان در عملیات والفجر 10 و آزادسازی بسیاری از مناطق کردنشین از جمله شهر استراتژیک حلبچه و استقبال مردم شهرها و روستاها از طلیعه سپاهیان نور و آزادی، رژیم بعثی عراق در یک اقدام غیرانسانی، به قصد انتقام‏گیری از این شکست فاحش و دشمنی با مردم، شهر حلبچه و اطراف آن را هدف بمب‏های شیمیایی قرارداد. آن رژیم با ارتکاب به این عمل ضد بشری، هیروشیمای دیگری آفرید و برگ سیاه دیگری بر پرونده سراسر ننگ خود افزود. انعکاس صحنه‏های دلخراش قربانیان گازهای سمّی حلبچه در سراسر جهان، موقعیت بین‏المللی رژیم عراق و حامیان وی را بسیار تضعیف کرد. اعزام خبرنگاران خارجی به ایران و بازدید از منطقه، تدریجاً ابعاد این جنایت دهشتناک را افشا کرد و واکنش‏های متعددی را برانگیخت .به کارگیری سلاح‏های شیمیایی از سوی عراق در حالی انجام ‏گرفت که این کشور جزو 120 کشور امضا کننده پروتکل ژنو راجع به منع استفاده از سلاح‏های سمی و خفه کننده بود.

پس از یک ماه از بمباران حلبچه، بازتاب آن در رسانه‏های خبری خارجی مشاهده می‏شد. لیکن با اتمام حملات عراق به شهرهای ایران و همچنین اعزام نمایندگان ایران وعراق به سازمان ملل و مذاکره با دبیرکل سازمان ملل،به تدریج از جنایات عراق در حلبچه همه چیز به فراموشی سپرده شد .

عملیات والفجر 10

بمباران شیمیایی حلبچه یکی از جنایت های بشری است که در سایه سکوت کشورهای غربی و مدعیان دموکراسی به وقوع پیوست و عراق پس از سردشت وحشیانه ترین حملات شیمیایی را علیه مردم غیرنظامی در 25 اسفند 1366 در حلبچه انجام داد.

به گزارش تارنمای پایداری، عملیات والفجر 10 به عنوان آخرین عملیات هجومی ایران به علت همزمان شدن با بمباران های موشکی و شیمیایی عراق علیه مواضع ایران و همچنین وقوع جنایت شیمیایی صدام علیه مردم حلبچه کمتر مورد توجه قرار گرفته است. پس از عملیات کربلای 5 و 8 ، ایران در سال 66 برای پاسخگویی به بمباران و موشکباران مناطق مسکونی و احقاق حقوق خود با تغییر منطقه عملیاتی از جنوب کشور به غرب وشمال غرب در صدد برآمد تا قدرت رزمندگان را بار دیگر به جهانیان نشان دهد.با توقف عملیات در جنوب ادامه عملیات ها در غرب طراحی شد و از ابتدای سال 66 سپاه پاسداران در محورهای مختلف جبهه‌های شمال غرب عملیات هایی اجرا کرد که بیت المقدس 2 و 3 آخرین نوع، از این عملیاتها بود.عملیات والفجر10 از سوی نیروی زمینی سپاه ‌پاسداران با مشارکت قرارگاه رمضان و با حضور نیروهای قرارگاه قدس، فتح و ثامن‌الائمه به ظرفیت 10 لشکر و 9 تیپ شامل 103 گردان در دشت های سلیمانیه عراق در ساعت 2 بامداد 23 اسفند 1366 با رمز یا رسول الله(ص) آغاز شد.

در محور قرارگاه قدس، عملیات ظفر 7 با مشارکت نیروهای تحت امر قرارگاه رمضان و اکراد معارض انجام شد و رزمندگان ایران طی پنج مرحله پنج شهر عراق و 120 روستای این کشور را به تصرف در آوردند و شهر نوسود هم پاکسازی شد.

در عملیات پیروزمندانه والفجر10 علاوه بر اسارت بیش از 600 نفر از نیروهای دشمن، بیش از 100 دستگاه تانک و نفربر و همچنین چند قبضه توپ و کاتیوشا و تعدادی خودروهای مختلف دشمن منهدم شد و غنایمی چون 40 دستگاه تانک، 3 دستگاه نفربر ام113 ، 50 تا 60 دستگاه انواع توپ، دو دستگاه خودرو مخابرات، سه دستگاه مرکز تلفن ده شماره ای ، دو دستگاه کمپرسی و اقلام دیگری به تصرف رزمندگان اسلام در آمد.

ابعاد و تبعات موشکباران تهران که برای نخستین بار انجام می گرفت، بیش از عملیات والفجر10 در کانون توجهات قرار داشت. علاوه بر آن، عملیات والفجر10 در غرب کشور انجام شد و فاصله منطقه عملیات تا کرکوک نسبتا زیاد بود، لذا در مقایسه با منطقه جنوب از اهمیت کمتری برخوردار بود و انعکاس و تاثیر آن در روند تحولات سیاسی-نظامی جنگ کمرنگ تر از انعکاس دیگر عملیات های بزرگ بود. از طرفی بمباران شیمیایی حلبچه و ابعاد آن به عنوان یک فاجعه هولناک انسانی، همه رخداد جنگ و عملیات والفجر10را برای مدت کوتاهی تحت تاثیر قرار داد.

به کارگیری سلاح های شیمیایی توسط عراق طی هشت سال جنگ تحمیلی علیه ایران از آذر 1361 آغاز شد. عراق به منظور درهم شکستن مقاومت رزمندگان ایران در تک های شبانه از مقدار محدودی عامل تاول زا استفاده کرد و پس از آن در سال 1362 در پیرانشهر و پنجوین از سلاح های شیمیایی بهره برد. عراق در اواخر سال 1363 به علت اعتراض های اروپا و همچنین علنی شدن ابعاد گسترده کاربرد این جنگ افزارها موقتا از بکارگیری این سلاح ها در جنگ منصرف شد اما از اوایل زمستان 1364 که رزمندگان ایران با عملیات گسترده توانستند شهر فاو عراق را تصرف کنند، رژیم بعث عراق استفاده از سلاح های شیمیایی را در سطح وسیعی آغاز کرد و هزاران گلوله توپ و خمپاره حاوی مواد سمی بر مواضع نیروهای ایران شلیک کرد و به دنبال آن هم در اوایل سال 1366 از جنگ افزارهای شیمیایی به طور انبوه در جبهه مرکزی سومار استفاده کرد.

بمباران شیمیایی شهر مرزی سردشت توسط عراق در هفتم تیر 1366 فجیع ترین و وحشتناک ترین تهاجم از این نوع بود که منجر به کشته و مجروح شدن شمار بسیاری از مردم غیرنظامی شد. جمهوری اسلامی ایران این تهاجم را غیرانسانی اعلام کرد و شهر سردشت را نخستین شهر قربانی جنگ افزارهای شیمیایی در جهان بعد از بمباران هسته ای هیروشیما و ناکازاکی نامید.

سکوت مجامع بین المللی در برابر جنایت جنگی و شیمیایی صدام که به کشته و مجروح شدن شیمیایی هزاران شهروند ایرانی منجر شد مانند چراغ سبزی برای صدام تلقی شد که حتی مردم عراق به ویژه منطقه کردستان هم از جنایات شیمیایی جان سالم به در نبردند.

همزمان با عملیات موفقیت آمیز « والفجر 10» و تصرف برخی از مناطق شمال شرق عراق از جمله شهر حلبچه عراق توسط نیروهای ایرانی که با استقبال اکراد آن منطقه همراه بود، صدام بر آن شد در اقدامی خصمانه و تلافی جویانه، بی رحمانه ترین گزینه یعنی بمباران شیمیایی را انتخاب کند. این هدیه بهاری صدام برای مردم کشورش در آستانه بهار1367 هزاران کشته و مجروح بر جا گذاشت که آثار و عواقب آن از جمله انواع سرطان ها و بیماری های ریوی پس از گذشت 20 سال از آن حادثه دهشتناک، همچنان بر روی مردم این شهر مشهود است.

جنگنده های عراقی در حالی بمبهای شیمیایی را از فراز حلبچه بر سر مردم این منطقه فرو می ریختند که این شهر در دست نیروهای ایرانی قرار گرفته و کردها متهم به همکاری با ایران شده بودند. خشونت دولت بعثی عراق با کردها بر هیچکس پوشیده نیست و صدام این بار آشکارا آن را با بمباران شیمیایی به نمایش گذاشت.بمباران شیمیایی حلبچه یکی از جنایت های بشری است که متاسفانه در سایه سکوت کشورهای غربی و مدعیان دموکراسی به وقوع پیوست. این دومین بار بود که عراق پس از سردشت وحشیانه ترین حملات شیمیایی را علیه مردم غیرنظامی در 25 اسفند 1366 در حلبچه انجام داد که حداقل 5000 نفر از مردم کرد و مسلمان این شهر را به کام مرگ فرستاد و 7000 نفر دیگر را مجروح کرد.

نیروهای عراقی با استفاده از گاز خردل، اعصاب و سیافوژن به طور مجزا و با فاصله کوتاه، به صورتی که مانند «کوکتل بسیار سمی» درآیند، حلبچه را بمباران کردند.روزنامه نیویورک تایمز آمریکا در گزارشی در 6 فروردین 1367 این عمل صدام را جنایت جنگی خواند و عذر و بهانه های غیر رسمی صدام را ناجوانمردانه توصیف کرد.

پیش از این، شورای امنیت در برابر نامه ها و هشدارهای مکرر ایران و گزارشات خاویر پرز دکوئیار دبیر کل وقت سازمان ملل متحد مبنی بر استفاده عراق از سلاح های شیمیایی در جنگ با ایران، فقط با صدور بیانیه ای بدون ذکر نام عراق، استفاده از این سلاح ها را محکوم می کرد که این سبب گستاخی هر چه بیشتر صدام در استفاده گسترده از این سلاح ها شد.

در این شرایط ایران برای آگاهی افکار عمومى، علاوه بر این که شمار زیادى از مجروحان سلاح هاى شیمیایى را در بیمارستان هاى آلمان، اتریش و سوئد و دیگر کشورهای اروپایی بسترى کرد، از رسانه های خارجی برای به تصویر کشیدن جنایات صدام در حلبچه دعوت کرد. انتشار مصاحبه ها و عکس هاى مجروحان موجب اعتراض و خشم افکار عمومى مردم جهان نسبت به عراق و شوراى امنیت شد و آن شورا ناگزیر به دبیرکل اجازه داد که کارشناسانى را به مناطق شیمیایی و بیمارستان های ایران اعزام کند .

به کارگیری سلاح های شیمیایی توسط عراق در حالی انجام گرفت که این کشور جزو 12 کشور امضا کننده پروتکل ژنو در منع استفاده از سلاح های سمی خفه کننده و ترکیبات باکتریولوژیک قرار داشت. پروتکل 1925 میلادی ژنو که طی قطعنامه 2161 (21)B سازمان ملل متحد مجدداً به تصویب رسیده است، صراحتاً استعمال سلاح های شیمیایی را منع می کند.رژیم بعث عراق پس از جنگ خلیج فارس طی اظهار نامه هایی به سازمان ملل، به استفاده از انواع سلاح های ممنوعه از جمله سلاح های شیمیایی و میکروبی و دارا بودن 50 کلاهک شیمیایی و 25 کلاهک میکروبی برای موشک های بالستیک خود تا سال 1991 اعتراف کرد .سکوت مجامع بین الملل و صادر نشدن قطعنامه توسط شورای امنیت برای محکومیت عراق در استفاده از جنگ افزارهای شیمیایی در واقع بدان جهت بود که خود اعضای شورای امنیت در تجهیز عراق به سلاح های میکروبی و شیمیایی ید طولانی داشتند.

بسیاری از کشورهای غربی در تجهیز عراق به سلاح های شیمیایی از جمله گازهای سمی به‌ کار رفته در حلبچه نقش داشتند و معامله ‌گر هلندی فرانس فان آنرات که سال ها پس از این جنایت فقط به 15 سال حبس و پرداخت غرامت به بازماندگان محکوم شد در این مساله نقش کلیدی داشت.

علی‌ حسن‌ المجید، معروف‌ به‌ علی‌ شیمیایی‌ وزیر دفاع وقت عراق و پسر عموی صدام یکی دیگر از جنایتکاران جنگی است که به‌ اتهام‌ مشارکت‌ در بمباران‌ شیمیایی‌ ایران در هشت سال جنگ تحمیلی، به ویژه بمباران شیمیایی مناطق کردنشین عراق و شهر حلبچه‌ در سال‌ 1988(1366) و همچنین مشارکت‌ در حمله‌ به‌ کویت‌ در سال‌ 1990(1369) و سرکوب‌ خونین‌ شیعیان‌ در آستانه‌ جنگ‌ اول‌ خلیج‌ فارس‌، سرانجام توسط نیروهای آمریکایی در خلال اشغال عراق دستگیر و در 5 دی 88 اعدام شد.

عملیات بدر

در آخرین ساعات 19 اسفند 63 در جبهه جنوبی، عملیات شرق دجله آغاز شد که به نام عملیات بدر نامیده شد. عملیات بدر پس از هشت روز نبرد و مقاومت، با تثبیت موضع رزمندگان ایرانی در شرق رودخانه دجله به پایان رسید.در این عملیات علاوه بر تلفات سنگینی که به دشمن وارد شد، بیش از 500 کیلومتر مربع از منطقه هور از جمله روستاهای ترابه ، لحوک ، نهروان ، فجره و همچنین جاده خندق به طول 13 کیلومتر که فاصله آن با جاده العماره بصره 6 کیلومتر است، به تصرف رزمندگان ایران درآمد.

در این عملیات بدر، دشمن از همان ابتدای عملیات بمب ها و گلوله‌های توپ حاوی مواد شیمیایی، به ویژه گاز اعصاب را در سطح گسترده‌تر نسبت به عملیات خیبر به کاربرد.در واقع این بار عراق برخی از گازها را با بهره‌گیری از هواپیما به صورت سمپاشی از ارتفاع بالا روی جزیره پخش می‌کرد. باید یادآور شد که در این عملیات گاز خردل به طور بسیار محدودی به کار گرفته شد. نکته در خور توجه دیگر در مورد این عملیات آن که دشمن برای نخستین بار در جنگ و همچنین برای سومین بار در طول جنگ های دنیا (دو بار نخست در جنگ جهانی اول بوده است) از مشتقات سیانور استفاده کرد. همچنین، عامل دیگری که به مقدار زیاد در عملیات بدر به کار رفت، یک عامل خارش‌زا بود.

پس از شروع عملیات بدر، مقامات کشورمان رسماً به سازمان ملل متحد هشدار دادند که عراق در تدارک تهاجم گسترده شیمیایی علیه ایران است.

سکوت مجامع بین المللی سبب تقویت انگیزه ارتش بعثی دراستفاده از سلاح های شیمیایی شد.سه روز بعد از آغاز نبرد بمباران های گاز اعصاب آغاز شد. مقامات ایران جزئیات این حملات را طی نامه های پی در پی رسماً به اطلاع سازمان ملل متحد رساندند و درخواست اعزام و استقرار یک تیم کارشناسی بطور دائم کردند تا امکان معاینه مصدومان گاز اعصاب وجود داشته باشد.

در یکی از این نامه ها اشاره شده است که در یک هفته اول حملات شیمیایی (از 13 تا 20 مارس 1985) 77 بمب، 23 راکت و 639 گلوله توپ شیمیایی از سوی عراق شلیک شد که منجر به مصدوم شدن 2231 نفر و شهادت 32 نفر شده است.

این حملات شیمیایی در زمانی انجام گرفت که دبیر کل سازمان ملل در عراق سرگرم مذاکره بود. مقامات ایرانی طی نامه هایی جزئیات حادثه را به اطلاع سازمان ملل رساندند و با اشاره به آمار اولیه 15 شهید و 200 مصدوم، درخواست اعزام تیم کارشناسی کردند. سازمان ملل هیچ اقدامی نکرد و ادامه حملات شیمیایی عراق که گاز خردل هم به آن اضافه شده بود سبب افزایش سریع آمار مصدومان شد. براساس یکی از گزارش ها، فقط طی روزهای نوزدهم و بیستم فروردین حملات شیمیایی سبب مصدوم شدن 1614 نفر شد.

جمع بندی حملات شیمیایی 6 هفته اول پس از عملیات بدر نشان می دهد که عراق طی 33 مرحله حمله شیمیایی که عمدتاً با گاز اعصاب انجام داد سبب شهید و مصدوم شدن 4600 نفر گردید. لازم به ذکر است که اکثریت شهدا مربوط به مواردی بود که به دلیل غلظت زیاد گاز و مرگ سریع، اساساً فرصت انتقال به اورژانس فراهم نشده بود. مثلاً 17 نفر از شهدا که در مدت 3-2 دقیقه به شهادت رسیدند همگی مربوط به یک بمباران بودند که در فاصله بسیار نزدیک آنها انجام گرفته بود.

گروهی از مصدومان شیمیایی به خارج از کشور اعزام شدند و در حال درمان بودند. دبیر کل سازمان ملل یک پزشک اسپانیایی را مسئول معاینه مصدومان ایرانی بستری در خارج و تهیه گزارش از آنها کرد.معاینه 17 مصدوم که شش نفر در دو بیمارستان لندن، سه نفر در یک بیمارستان شهر گنت بلژیک و 8 نفر در یک بیمارستان شهر رکلینگهاوزن آلمان بودند، زمانی انجام شد که هفته ها از حادثه می گذشت.

علاوه بر علائم بالینی منطبق با گاز خردل، آزمایش ادرار یکی از مصدومان هم وجود خردل را نشان داد. همچنین در گزارش اشاره شده است که علاوه بر علائم بالینی منطبق با خردل، شواهدی از به کارگیری یک گاز شیمیایی دیگر (احتمالاً گاز هیدروسیانیک) هم وجود داشته است. در گزارش ضمیمه ای که شش روز بعد منتشر شد به شواهدی که بیانگر مسمومیت با ترکیبات اورگانو فسفره است اشاره و این موضوع به احتمال مطرح شده است که نوع ترکیب اورگانوفسفره همان گاز عصبیTabunباشد.

لازم به ذکر است که پس از این عملیات، عراق با استفاده از پشتیبانی هوایی و موشکی خود به حملات گسترده به شهرها و مناطق مسکونی و همچنین کشتی های حامل نفت ایران مبادرت کرد.