نام‌آوران ایرانی
به یاد مسعود آذرنوش، رئیس اسبق پژوهشکده باستان‌شناسی - دست‌هایی که خاک را ورق زد
- بزرگان
- نمایش از چهارشنبه, 08 آذر 1391 03:22
- بازدید: 5045
پنج سال پیش بود که قلب مسعود آذرنوش، رئیس سابق پژوهشکده باستان‌شناسی و یکی از بهترین باستان‌شناسان ایران و جهان در آسانسور خانه‌اش ایستاد. درست در همین روز یعنی هفتم آذر 1387 قلب باستان‌شناسی ایران هم ایستاد و هرگز به تپش گذشته‌اش بازنگشت.
nike court royale mens white hair style chart , Botas Beige | AIR JORDAN 4 BLANCAS Y ROJAS - BabylinoShops - nike air jordan grey low heels shoes blue sneakers
خبرگزاری میراث فرهنگی ـ گروه میراث فرهنگی ـ هفتم آذرماه 1387؛ تاریخ به یک‌باره برای باستان‌شناسی ایران ایستاد و به سوگ یکی از بهترین باستان‌شناسان ایران و جهان نشست. خبر هولناک و دردناک بود. مسعود آذرنوش درگذشت. هرچند پیش از آن آذرنوش از پژوهشکده باستان‌شناسی رفته بود اما مرگ او، حرکت رو به جلو باستان‌شناسی را کند کرد تا عقربه‌ها ایستاد و باستان‌شناسی ایران بر سوگ خود نشست.
طی این چندسال بلاهای زیادی بر سر باستان‌شناسی ایران آمد. میزان کاوش‌ها و حفاری‌های علمی به قدری کاهش یافت که به هیچ وجه با گذشته قابل مقایسه نیست. ساختمانی که پژوهشکده در آن مستقر بود را گرفتند، کادر علمی آن را آوره کردند؛ عده‌ای را به شیراز فرستادند و عده‌ای را دورکار کردند و در آخر شیرازه آن را از هم پاشیدند. حالا امروز دوباره پژوهشکده به پایتخت بازگشته و امیدها برای جان بخشی به آن شکل گرفته‌است.
مسعود آذرنوش در سال 1385 پس از حدود 5 سال مدیریت پژوهشکده باستان‌شناسی، کنار گذاشته شد. 5 سال باشکوه برای دستگاهی که تاریخ ایران را قلم می‌زند؛ از آن پس بود که باستان‌شناسی ایران کیفیت خود را از دست داد و هرچند آذرنوش دو سال دیگر در خدمت باستان‌شناسی ماند، درس داد و پژوهش کرد، اما مرگ او ذایعه دردناکی بود که بر آینده باستان‌شناسی و جامعه علمی ایران تاثیر گذاشت.
مسعود آذرنوش 1324_1387 از استادان و پژوهشگران سرشناس باستان‌شناسی ایران است. وی دانش‌آموخته کارشناس ارشد باستان شناسی و تاریخ هنر در دانشگاه تهران است. آذرنوش در سال 1352 از این دانشگاه فارغ‌التحصیل شد و در سال 1368 از دانشگاه کالیفرنیا دکترای باستان شناسی گرفت. او پژوهشگر مرکز باستان شناسی ایران بود.
وی در زمان ریاست خود در پژوهشکده باستان شناسی تغییرات اساسی انجام داد که باعث پیشرفت و بهبود باستان شناسی کشور ایران شده‌است. آذرنوش در 7 آذرماه 1387، زمانی که از همدان به تهران رسید، در آسانسور خانه‌اش، بر اثر ایست قلبی درگذشت.
آذرنوش در واپسین سالهای عمر خود مطالعات ویژه‌ای روی تپه هگمتانه همدان انجام داد که منجر به نقض برخی نظریات کارشناسی درباره این محوطه باستانی شد. پیش از آن گفته شده بود که تپه هگمتانه همان پایتخت معروف مادهاست که البته در کتب تاریخی یونانی به خصوص هردوت از آن یاد شده‌است. اما پژوهشهای آذرنوش نشان داد که این محوطه باستانی تاریخی فراتر از دوره اشکانی ندارد و به همین علت نمی‌توانست پایتخت یا همان شهر مشهور مادها باشد.
«علیرضا هژبری»، باستان‌شناس و از شاگردان مرحوم آذرنوش در سال 1383 و 84، کاوشهای او را در تپه هگمتانه همراهی می‌کرد. وی دراین‌باره به CHN گفت: «مرحوم آذرنوش در آن سال‌ها مطالعه روی سفال‌های بدست‌آمده از هگمتانه را بر عهده من سپرد و از آن زمان مطالعات گسترده‌ای را آغاز کردیم. این مطالعات نشان داد که سفال‌ها در نهایت به دوره سلوکیان مربوط می‌شوند.»
آذرنوش با انجام این مطالعات یکی از نظرات مهم باستان‌شناسی را نقض می‌کرد. هژبری درباره شجاعت او می‌گوید: »او با شجاعت این کشف تازه را پذیرفت و هرچند می‌دانست مشکلات زیادی پس از طرح آن دارد، اما برای ارتقاء علم و باستان‌شناسی ایران آن را مطرح کرد و برای‌اش جنگید.»
به گفته هژبری سفال‌ها حتی برای آزماش سالنگاری دقیق راهی آزمایشگاه شدند اما جواب همان بود که بدست آمد و هگمتانه به دوره مادها تعلق نداشت.
هژبری می‌گوید که آذرنوش مهم است چون متدهای جدید باستان‌شناسی را وارد پژوهشکده باستان‌شناسی ایران کرد. متدهایی که باستان‌شناسی ایران را از رکود درآورد. او یاد داد که فقط داده‌های باستان‌شناسی سخن می‌گویند و ما نباید به دلایل مختلف از حقایق علمی فرار کنیم.
نظری که "علیرضا عسگری"، باستان‌شناس و شاگرد آذرنوش هم با آن هم‌عقیده‌است. عسگری دراین‌باره به CHN گفت: «آذرنوش علاوه بر نگاه به باستان‌شناسی نوین، ساختار تازه‌ای هم به بدنه پژوهشکده داد. ساختاری که باستان‌شناسی را ارتقاء داد. در کنار شکل‌بخشی به این ساختار، او نسل جوان را حمایت کرد تا برای آینده باستان‌شناسی ایران آمده شوند.»
وی می‌گوید: «این ساختار آنقدر محکم و درست ایجاد شده که هرگاه در چهارچوب آن حرکت کنیم باستان‌شناسی را کمک کرده‌ایم. البته تغییر در ساختار لازم است؛ تغییراتی که منجر به توسعه آن می‌شود. اما نباید این ساختار را به اسم تغییر دگرگون کرد.»
عسگری درباره انتشار نوشته‌های آذرنوش می‌گوید: «مرحوم آذرنوش به خیلی‌ها خدمت کرد و وقت آن را نداشت تا آثاراش را منتشر کند. نتوانست کتاب‌اش را به فارسی برگرداند و یا خیلی از مقالات‌اش را ترجمه و منتشر کند. پیشنهاد می‌کنم کسانی که به این نوشته‌ها دسترسی دارند و می‌توانند آن‌ها را ترجمه کنند، این کار را انجام بدهند و این آثار پیش از آن‌که کهنه شوند در همین دهه پیش رو منتشر شوند.»
وی آذرنوش را فردی ایران‌دوست می‌داند و دراین‌باره می‌گوید: «آذرنوش در خدمت باستان‌شناسی و ایران بود. او در خدمت محوطه‌های باستانی بود و در این راه کوتاهی نمی‌کرد. او باستان‌شناسی را مقدس می‌دانست و آن را تکریم می‌کرد.»
آذرنوش یکی از مدافعین سرسخت خلیج فارس بوده‌است. یکی از اقدامات مهم او ایجاد کتابخانه تخصصی در پژوهشکده باستان شناسی است. بخشی از مطالعات این کتابخانه به موضوع خلیج فارس مربوط می‌شود.
آذرنوش ساختمانی بزرگ و باشکوه برای ساختمان اداری باستان شناسی کشور در نظر گرفت. او کتابخانه پژوهشکده را تاسیس کرد؛ هنگام کاوشهای باستان‌شناسی در سد سیوند، آذرنوش گروه‌های مشترک ایرانی و خارجی را راه‌اندازی کرد و نجات‌بخشی آثار پشت دریاچه این سد را دنبال کرد.
گفته می‌شود آذرنوش برای نخستین بار، بهترین روش‌ها و علمی‌ترین شیوه‌های کاوش و بررسی باستان‌شناسی را دهه 1370 در کشور در دانشگاه ها پایه ریزی کرد.
در دوران مدیریتی وی، باستان‌شناسی ایران شکوفا شد و شخصیت گرفت. چاپ و انتشار ده‌ها جلد گزارش، برگزاری چندین همایش بزرگ بین المللی و فراهم کردن زمینه پژوهش در بدنه سازمان میراث فرهنگی همه در چارچوب تفکر نظام مند وی طرح ریزی و اجراء شد.
گفته می‌شود در دوران تصدی وی بر دستگاه باستان شناسی کشور بود که هیات وزیران قانون مطالعات باستان شناسی را در تمام پروژه‌های عمرانی به تصویب رساند. وی با ارتباط خوب و سازنده‌ای که داشت، مسئولین وقت سازمان و مقامات مسئول را به خوبی با باستان شناسی و اهمیت آن آشنا ساخت.
در زمان تصدی وی رشد مقالات علمی، چاپ و انتشار گزارش‌های باستان شناسی ایران در خارج از کشور اوج گرفت و ایران در حوزه باستان شناسی رشد قابل ملاحظه ای بدست آورد.
آذرنوش 40 مقاله به زبان‌های مختلف منتشر کرد و کتابی جامع از هنر دوره ساسانی در خارج از کشور به چاپ رساند.
«میرعابدین کابلی»، باستان‌شناس پیشکسوت و هم‌دانشگاهی آذرنوش درباره او می‌گوید: «او قصد داشت به قول خودش، پژوهشکده را مستقل کند. البته تا حدودی این‌کار را کرد و تقریبا پژوهشکده از بدنه پژوهشگاه جدا شده بود. جالب آن‌که اعضای پژوهشکده با او همراه بودند و این مهمترین کاری بود که آذرنوش کرد.»
وی در ادامه می‌گوید: «پژوهشکده در زمان او فعال و پویاتر از همیشه شد. چاپ مقالات و کتاب‌ها حاصل تلاش‌های اوست. کنگره‌های باستان‌شناسی را دنبال کرد و به آن‌ها نظم داد. در کنار این‌ها، آذرنوش یک استاد دانشگاه در رشته باستان‌شناسی بود.»
کابلی اما انتقادهایی هم به عملکرد آذرنوش دارد. او می‌گوید: «اجازه حفاری و سپردن یک تپه باستانی به دانشجوی رشته باستان‌شناسی اشتباه بود. این کار در دوره آذرنوش باب شد و پس از آن و در دوره مدیران بعدی اتفاقات خوشایندی به همراه نداشت.»
وی می‌گوید: «آذرنوش یک رسم کهنه باستان‌شناسی را زیرپا گذاشت. قانون نانوشته‌ای که اگر محوطه‌ای توسط یک باستان‌شناس کاوش می‌شود، دیگران به آن چشم‌داشتی ندارند یا اگر می‌خواهند کاوش کنند، از فرد قبلی اجازه می‌گیرند. آذرنوش پس از بازنشستگی صراف راهی هگمتانه شد و از او اجازه نگرفت.»
کابلی به مجوزه‌های باستان‌شناسی در دوره آذرنوش اشاره می‌کند و می‌گوید: «پدیده حفاری‌های عصرآهن، ایده آذرنوش بود. او خیلی برای این‌کار وقت و هزینه کرد. این‌در حالی است که دیگر دوره‌های در زمان آذرنوش چندان دیده نشدند اما کاوشهای فراوانی در محوطه‌های عصرآهن انجام گرفت.»
با این‌حال کابلی آذرنوش را که به گفته خودش لجباز بود، فردی ارزشمند می‌داند که برای باستان‌شناسی ایران تلاش کرده و از جایگاه علمی بالایی برخوردار است.
البته امروز سالمرگ سیف‌الله کام‌بخش‌فرد هم هست. کسی که سال‌ها مخالف آذرنوش بود و زمان مرگ، تنها اتفاق‌نظر دو باستان‌شناس شد.
وجه اشتراک آذرنوش و کامبخش فرد، شاید کاوشهای کنگاور باشد. کاوش‌هایی که به گفته برخی باستان‌شناسان اختلاف نظرهایی را هم میان این دو باستان‌شناس به وجود آورد. اما نکته در این‌جاست که هنگام خاک‌سپاری آذرنوش، کامبخش فرد سخنرانی بلندی درباره جایگاه علمی آذرنوش ایراد کرد. سخنرانی وی در آن تاریخ برای عده‌ای که سال‌ها شاهد اختلاف نظر میان این دو باستان‌شناس بودند، عجیب بود.
پس از مرحوم آذرنوش، مدیران دیگری بر مسند ریاست پژوهشکده باستان‌شناسی ایران نشستند اما هیچکدام دستاوردهای آذرنوش را نداشتند. برخی مدیران باستان‌شناسی را به توقفگاه تاریخی خودش کشاندند؛ با این‌حال پس از این همه فراز و نشیب حالا عباس مقدم ریاست این پژوهشکده را برعهده گرفته‌است. کسی که برخی امیدها برای بازگرداندن پژوهشکده باستان‌شناسی به دوران باشکوه‌اش را زنده کرده‌است.
در ادامه زندگی و نوشته‌های مسعود آذرنوش را مرورو می‌کنیم:
مسعود آذرنوش در 5فروردین 1324در کرمانشاه متولد شد.
گروه : علوم انسانی
رشته : باستان شناسی
تحصیلات رسمی و حرفه ای : مسعود آذرنوش پس از تحصیلات ابتدایی و متوسطه، مشغول به تحصیل در رشته باستان شناسی پرداخت، و در سال 1347موفق به اخذ درجه لیسانس از دانشگاه تهران شد. وی پس از خدمت وظیفه مشغول به تحصیل در دوره کارشناسی ارشد باستان شناسی شد و در سال 1353پایان نامه خود را با عنوان (تمدن و هنر هیتیت )موفق به دریافت درجه کارشناسی ارشد شد. در سالهای پس از انقلاب برای تحصیل به اروپا و سپس آمریکا عزیمت کرد و در سال 1366رساله دکترای خود را با عنوان : هنرساسانی در شرق فارس «کاوشهای حاجی آباد درنزدیکی داراب، ایران » در گروه باستان شناسی دانشگاه ایالتی کالیفرنیا ارائه داد.
مشاغل و سمتهای مورد تصدی : سوابق اجرایی و اداری مسعود آذرنوش از سال 1349ـ1375به شرح زیر است:
ـ سرپرست هیات های کاوش بررسی ، مرکز باستا ن شناسی ایران 59ـ1349
ـ استاد یار موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران ،از 1375.
ـ عضو انجمن ایران شناسی اروپا. ـمشاور مجله باستان شناسی و تاریخ ،مرکز نشر دانشگاهی.
- همکار مجله کتابشناسی انتقادی چکیده های ایران شناسی(Abstracta iranica)
- مدیر گروه باستان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی تهران .
- بورس تحقیقاتی از موسسه باستان شناسی آلمان،برلن ،1365.
- بورس تحقیقاتی از موزه پلیتن ،نیویورک 67ـ1366.
- انجمن حفظ آثار باستانی و بناهای تاریخی ایالت بروکسل ،بلژیک ،74ـ1373.
فعالیتهای آموزشی : مسعود آذرنوش در دانشگاههای تهران ،تربیت مدرس و دانشگاه آزاد اسلامی تهران دروس زیر را تدریس کرده است: باستان شناسی اشکانی ،باستان شناسی ساسانی ،باستان شناسی یونان و روم ، روش کاوش و بررسی (نظری و عملی )و تاریخچه باستان شناسی .
سایر فعالیتها و برنامه های روزمره : مسعود آذزنوش در سالهای 57ـ1345 حضور فعالی در کاوشهاو بررسی میدانی ایران داشت چنانکه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شرکت در کاوشهای هفت تپه خوزستان ،دانشجو
- کار آموز ،به سرپرستی عزت الله نگهبان ،1346.
- -استان خراسان ،دانشجو ـکار آموز ، به سرپرستی عزت الله نگهبان ،1347. -شرکت در کاوشهای هفت تپه خوزستان ،دانشجو ـ کار آموز ،به سر پرستی سیف اله کامبخش فرد .1347. -شرکت در کاوشهای هفت تپه خوزستان ،دانشجو ـ کار آموز ،به سرپرستی عزت الله نگهبان ،1348. -شرکت در کاوشهای کنگاور کرمانشاه دانشجو ـ کار آموز ، به سرپرستی سیف الله کامبخش فرد ،1351. -کاوشهای مسجد سلیمان ،نماینده مر کز باستان شناسی ایران ،به سرپرستی ر.گیرشمن ،1352. -شرکت در کاوشهای کنگاور ،مسوول کار گاه ،به سرپرستی سیف الله کامبخش فرد ،1352. -شرکت در کاوشهای هفت تپه خوزستان ،معاون هیات ،به سرپرستی عزت الله نگهبان ،1353. -کاوش کردار تپه ، نماینده مرکز باستان شناسی ایران ، به سرپرستی ک.کرمر ،1353. -شرکت در کاوشهای کنگاور کرمانشاه ،مسوول کارگاه ،به سرپرستی سیف اله کامبخش فرد،1353. -شرکت در کاوشهای شوش مسوول کارگاه شائور ،به سرپرستی ژ.پر،1355. -کاوشهای گورستان محوطه سنگ شیر و تپه هگمتانه همدان ،سرپرست هیات ،1355 -کاوشهای کنگاور و در چال ،سرپرست هیات ،1356. -بررسی های حاجی آباد (تل سفیدک )فارس ، سرپرست هیات ،1354. -کاوشهای حاجی آباد (تل سفیدک )فارس ،سرپرست هیات 1357. -کاوشهای کنگاور کرمانشاه ، سرپرست هیات ،1357. -کاوشهای حاجی آباد (میل نقاره و چهار ستون )فارس ،سرپرست هیات ،1376. -کاوشهای حاجی آباد (تل سفیدک )فارس،سرپرست هیات ،1377. -کاوشهای ابراهیم آباد قزوین (کاوش آموزشی گروه باستان شناسی دانشگاه تهران )،سرپرست هیات ،1379.
چگونگی عرضه آثار : مسعود آذر نوش نتایج مطالعات و پژوهشی های باستان شناسی خود را در همایشها و کنگره های ملی و بین المللی متعددی عرضه نموده است، از جمله این همایش های عبارتند از: - هفتمین کنگره ی بین المللی باستان شناسی و هنر ایران (مونیخ ،آلمان ) -سمپوزیوم های چند گانه باستان شناسی و هنر ایران پیش و پس از پیروزی انقلاب (تهران )؛ -موزه متر پلیتن (نیویورک ،آلمان ) -کلوپ باستان شناسی دانشگاه کلمبیا (نیویورک ،آمریکا ) -موزهای سکلر و فریر (واشنگتن ،آمریکا ). -همایش بین المللی جاده ی ابریشم ،یونسکو (پاریس ،فرانسه ) -همایش بین المللی جاده ی ابریشم ،یونسکو و پژوهشگاه علوم انسانی (تهران ) -نخستین (تورین ،ایتالیا )؛دومین (بامبرگ ،آلمان )وچهارمین (پاریس ،فرانسه )کنفرانس اروپایی پیرامون پژوهش های ایران شناسی .
آثار او عبارتند از :
1 A New sasania temple in easten
ویژگی اثر : Iranica antiqua1984
2 deux sasions de fouilles a la necropole de sang - e shir (hamedan(
ویژگی اثر : In the akten des vll . Internationlen kongresses fur iranische kunst and archaeologie , munchen publish1979
3 Excavations at hagiabad
ویژگی اثر : first preliminary report, iranica Antiqua1983
4 Excavations at kangavar
ویژگی اثر : Archaologische mitteihungen aus iran 1981
5 From persepollise to al - fustet :continuation of acha menid architectural concepts
ویژگی اثر : in proceedings of the second european conference of iranian studies , bamberg , 30th september to 4 th october , 1991 ,Publish in 1995
6 hagi abad residense sassanide dans le fars
ویژگی اثر : les dossirers de larcheologie empires perses , d alexandre aux sassanides 1999
7 Hamedan,survey of Excavationsin iran1973-74
ویژگی اثر : iran,1975
8 Kangavar
ویژگی اثر : in the dictionary of art 1996
9 kngavar un temple seleucide d anahita devient un munoment sassanide ,
ویژگی اثر : dossiers de l archeologie empires perses d alexandre aur sassanide 1999
10 la more de gulien I apostat selon ies sources iraniennes
ویژگی اثر : byzantion , revue internationale des etudes byzantions 1992
11 les fouische de hagi abad
ویژگی اثر : arabie orientale , mesopotamie et iran meridional de l age du fer au debut de la period islamique 1984
12 Mil-e naqarah hanah , complex of two cahar taps in eastrn fars
ویژگی اثر : Archeologia iranica et oreintalis miscellanea in honorem louis vanden berghe1989
13 Parthian and sassanian stucoo
ویژگی اثر : In the splendor of iran
14 sapur II ardasir II, ans sapur III :Another Perspective
ویژگی اثر : Archaeologische mitteilungen aus iran1986
15 sassanian architecture
ویژگی اثر : In the splendor of iran
16 sassanian Art in Eastern fars :the Excavation of a manorhouse at hagi abad darab , iran
ویژگی اثر : in dissertation Abstracts internation, section 1988
17 Seleucid and parthian architecture
ویژگی اثر : In the splendor of iran
18 Stucco , III, history and uses , I ancient
ویژگی اثر : I n the dictionary of art (london :macmillan) forthcoming1996
19 The manor house of hagi abad and the chranology of the sasssanin Gavernose of kusansar .
ویژگی اثر : Histore et culter de parsi centrale preslamique ecarites et documents archejologiques
20 ایدز ،اخلاق ،و آینده
ویژگی اثر : زتان 1375
21 بFire temple and anahita temple Adiscussion on some iranian palaces of some iranianpalaces of worship
ویژگی اثر : mesopotamia 1987
22 بخش دوران تاریخی در چکیده های باستان شناسی
ویژگی اثر : مرکز نشر دانشگاهی و انجمن ایران شناسی فرانسه درتهران .
23 به مناسبت سفر گرجستان
ویژگی اثر : باستان شناسی و تاریخ 1378.
24 چشم انداز کرد لر در هزاره ی یکم پیش ازمیلاد.
ویژگی اثر : نشریه ی انجمن فرهنگ ایران باستان 1353.
25 خلیج فارس ، خلیج یتیم
ویژگی اثر : نگاه نو 1372
26 فصل دوم کاوشهای محوطه ی باستانی سنگ شیر در همدان .
ویژگی اثر : گزارش های چهارمین مجمع سالانه ی کاوشهای و پژوهشهای باستان شناسی در ایران ،تهران ، 1355.
27 کاوشهای گورستان محوطه ی سنگ شیر .
ویژگی اثر : گزارش سومین مجمع سالانه ی کاوش ها وپژوهش های باستان شناسی در ایران ، تهران ،1354.
28 کهن ترین پاپیروس عربی
ویژگی اثر : ترجمه از یوسف راغب که وقف میراث جاویدان می باشد1379.
29 نگاهی دیگر به شاهپور دوم ، اردشیر دوم و شاهپور سوم:پیشنهادی برای باز نویسی بخشی از تاریخ دوره ی ساسانیان
ویژگی اثر : باستان شناسی و تاریخ 1375.
30 هنر ایران در دوره ی اشکانیان
ویژگی اثر : دائرة النعارف بزرگ اسلامی
31 هنر ایران در دوره ی ساسانیان
ویژگی اثر : دایرة المعارف بزرگ اسلامی
32 ور تاجیکان
ویژگی اثر : معارف دوره دوازدهم 1374.
