ایران‌بوم

عزت الله نگهبان یکی از پایه‌گذاران باستان شناسی ایران بوده و از جملهٔ کسانی است که مبارزه و مقابلهٔ او با سوداگران و قاچاقچیان اموال فرهنگی زبانزد است.
عزت‌الله نگهبان در دههٔ 1340 با انجام کاوش‌های باستان‌شناسی در مارلیک گیلان جدی‌ترین گام برای استقلال و پایه‌گذاری باستان‌شناسی بومی و ملی را برداشت. او با تأسیس موسسهٔ باستان شناسی دانشگاه تهران و تجدید نظر در ساختار آموزشی باستان‌شناسی ایران گام مهم دیگری در این راستا برداشت. عزت‌الله نگهبان در هفت تپه خوزستان، مارلیک گیلان، دشت قزوین، و بسیاری دیگر از نقاط ایران کاوش‌ها و بررسی‌های باستان شناسی را انجام داده است. دکتر نگهبان در دههٔ 1340 و 1350 تلاشهای زیادی برای جلوگیری از خروج اشیای به دست آمده از کاوشهایی علمی توسط هیأتهای باستان شناسی به خارج از کشور نمود، این تلاشها سرانجام به بار نشست و هیأتهای باستان شناسی خارجی موظف شدند اشیاء مکشوفه از محوطه های باستانی را صرفاً در ایران مطالعه نمایند. همچنین وی مقالات و کتابهای متعددی به فارسی و انگلیسی نگاشته و از چهره های بین المللی باستان شناسی ایران محسوب می شود.

عزت الله نگهبان در سال 1304 در اهواز به دنیا آمد . پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه ، به تحصیل در رشته باستانشناسی ، در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران پرداخت. سپس برای ادامه تحصیل به آمریکا رفته و در سال 1335 موفق به دریافت درجه دکترا گردید . پس از بازگشت از آمریکا در سال 1336 به سمت دانشیار رشته باستان شناسی ، در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران استخدام شد . در سال 1338 موفق به تاسیس موسسه باستان شناسی در دانشگاه تهران شد . نگهبان علاوه بر مشاغل دانشگاهی ، به مشاغل دیگری نیز همچون معاون فنی اداره کل باستان شناسی ، مشاور فنی وزارت فرهنگ ایران ، مشاور عالی سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران و ... منصوب گردید .

گروه : علوم انسانی رشته : باستان شناسی
همسر و فرزندان : همسر عزت الله نگهبان یک امریکایی بنام میریام لویس میلر Miriam Lois Miller دانشجوی کتابداری دانشگاه شیکاگو بود.

وقایع میانسالی : عزت الله نگهبان در طول اقامت و تحصیل در شیکاگو در اینترناشینال هاوس در نزدیکی دانشگاه زندگی می کرد و در همین مکان با دختری به نام میربام لویس میلر (دانشجوی کتابداری)، آشنا شد و با وی ازدواج کرد. وی پس از بازگشت به ایران به استخدام دانشگاه تهران در آمد. و در سال 1345 با اخذ دکترای افتخاری از دانشگاه تهران به درجه استادی ارتقا یافت. او پس از سالها خدمت در 1357 بازنشسته شد و به فیلادلفیای امریکا عزیمت نمود و پس از آن به چاپ گزارشی نهایی فعالیت های باستان شناختی خود مشغول شد . . البته وی از آن پس بعنوان راهنمای بخش موزه دانشگاه پنسیلوانیا مشغول می باشد.

زمان و علت فوت : عزت‌الله نگهبان، پدر باستان‌شناسی مدرن ایران که به بیماری آلزایمر و پارکینسون نیز مبتلا بود، به گفته "بهمن نگهبان" فرزندش، روز 14 بهمن 87 در آمریکا ، بدرود حیات گفت.

مشاغل و سمتهای مورد تصدی : استاد باستان شناسی دانشگاه تهران، مهندس حفار اصلی در تپه مارلیک در 2-1961م./ 40-1339 هـ.ش مدیر گروه باستان شناسی دانشگاه تهران (1356-1346)، موسس و رئیس موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران (56-1336 هـ.ش)، رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران (57-1354)، مشاور فنی اداره باستان شناسی (1347)

فعالیتهای آموزشی : عزت الله نگهبان پس از بازگشت از امریکا با درجه دانشیاری به استخدام دانشگاه تهران درآمد و با اخذ دکترای افتخاری از دانشگاه تهران در سال 1345 به درجه استادی ارتقا یافت. وی از 1346 تا 1356 مدیر گروه باستان شناسی دانشگاه تهران بود.

مراکزی که فرد از بانیان آن به شمار می آید : عزت الله نگهبان در 1958.م/ 1336 هـ.ش موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران را بنیان گذاشت. وی با ایجاد کارگاه دائمی در دشت قزوین برای فعالیتهای دانشجویان گام موثری درروند پیشرفت آنها داشت.

سایر فعالیتها و برنامه های روزمره : عزت الله نگهبان همواره یکی از سرسخت ترین مدافعان برنامه های منظم کردن فعالیت های مربوط به باستان شناسی بود و برخی وی را دشمن بزرگ قاچاقچیان و دلالان عتیقه در ایران می دانستند. وی همواره در پی مباره علیه قاچاق میراث فرهنگی بود و در 1347 نقشی اساسی در تصویب قطعنامه ای در محکوم کردن قاچاق و فروش اشیای عتیقه داشت.

شاگردان : شاگردان عزت الله نگهبان، امروز همگی از بزرگان باستان شناسی و هنر ایران بشمار می روند و عبارتند از: یوسف مجید زاده،‌ محمد رحیم صراف، علی اکبر سرفراز،‌مهدی رهبر، صادق شهمیرزادی، یوسف نقیب زاده، محمد یوسف کیانی، پرویز ورجاوند.

همفکران فرد : رابرت بریدوود و همکارانش از جمله فرانک هول، کنت فلانری، پتی جودانسون و برروس هاو،‌در دهه 1960 به دعوت دکتر نگهبان به ایران آمده بودند تا درباره آغاز روستانشینی و توسعه اقتصاد معیشتی بر پایه کشاورزی در ایران تحقیق و حفاری کنند اودر این راه با آنان شریک مساعی نمود.

جوائز و نشانها : در 23 ماه مه 1999.م/ اردیبهشت 1377 دکتر نگهبان که مسئول گروه خاورمیانه ای موزه دانشگاه پنسیلوانیای امریکا بود، طی مراسم افتتاح نمایشگاه گنجینه مارلیک در موزه ملی ایران (موزه ایران باستان سابق) از سوی سازمان میراث فرهنگی ایران بزرگترین جایزه فرهنگی باستان شناسی را دریافت نمود.

چگونگی عرضه آثار : عزت الله نگهبان آثار خود را در آغاز از طریق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعلی و پس از عزیمت به امریکا توسط انتشارات موزه دانشگاه پنسیلوانیا (university Museum Publications) منتشر نمود. از وی چندین کتاب بیش از 70 مقاله مهم علمی در زمینه باستان شناسی به چاپ رسیده است.

ویژگی اثر : حفاریهای دکتر نگهبان در مارلیک و هفت تپه بی سابقه بوده است ونخستین کاوشهایی که درباره تاریخ ایلام میانه و نیز تحقیقات وی درباره فرهنگ های هزاره اول شمال ایران(مارلیک) بی نظیر و گشاینده رشته جدیدی در تحقیقات باستان شناسی ایران است.2

A Brief Report on the Excavation of Marlik Tepe and Pileh Qaleh ویژگی اثر : Iran 2:13-193 A Brief Report on the Painted Building of Zaghe (Late 7th-Early 6 th Millemium BC) ویژگی اثر : Paleorient 5:239-250.4 A Guide of Haft Tepe Excavation and Museum. ویژگی اثر : Tehran: General Department of Museum. Ministry of Culture and Art.5 Archaeological Activities in Iran, 1935-1960. ویژگی اثر : A Survey of Persian Art 14b:2930-2933. Arthur U. Pope (ed, Oxford: Oxford University Press.)6 Archaeology of Iran ویژگی اثر : High Concil of Culture and Art Publications, Vol. 18. Tehran7 Architecture of Haft Tepe ویژگی اثر : Archaeologische Mittelungen aus Iran 6:9-29.8 Brief General Report on Third Season of Excavation of Haft Tepe. ویژگی اثر : Memoria Volume of the Vth International Congress on Art and Archaeology, Tehran Esfahan, Shiraz, 11th-18th of April, 1968. Special Publication of the Ministry Culture and Arts, Vol. 1.153-163.9 Brief Report on Haft Tepe Excavation, 1974 ویژگی اثر : Proceedings of the 3rd Annual Symposium on Archaeological Research in Iran, F.Bagherzadeh (ed). :171-178. Tehran: Center for Archaeological Research.10 Brief Report on the Excavation of Haft Tepe. ویژگی اثر : Iran 7:175-179.11 Clay Hman Figurines from Zaghe ویژگی اثر : Iranica Antiqua 10:1-20.12 Die elamische Siedlung Hft Tepe ویژگی اثر : Antike Welt Zeitschrift fur Archaeologie und Kulturgeschichte, Heft 2:42-48.13 Excavation at Marlik ویژگی اثر : Actes de VIIe Congress International des Prehistoriques et Protohistoriques 5:220-222. Prague.14 Excavations at Haft Tepe, Iran. ویژگی اثر : Philadelphia: University Museum of Archaeology and Anthropology.15 Further Finds from Marlik ویژگی اثر : Illustrated London News, May 5, pp.699-701.16 Haft Tepe Roundels, an Example of Middle Elamite Art` ویژگی اثر : American journal of Archaeolog 88:3-10.17 Horse and Mule Figurines from Marlik ویژگی اثر : Archaeologia Iranica et Orientalis, Miscellanea in Honorem Louis Vanen Berghe. L. de Meyer and E.Haeriuck (eds): 287-309.18 Maceheaeds from Marlik ویژگی اثر : American Journal of Archaeology 85:367-378. Metal Vessels from Marlik. Prahistorische Bronzefunde, Abyeilung 2(3). Munich: Verlag C.H.Beck.19 Man and Beasts in Pottery from Marlik Burials ویژگی اثر : Illustrated London News, December 20,pp.1011-1013.20 Marlik, A Preliminary Report on Marlik Excavation, Gohar Rud Expedition ویژگی اثر : Rudbar, 1961-62. Special Publication of the Ministry of Education. Tehran,21 Marlik, A Royal Necropolis of the Second Millennium ویژگی اثر : Archaeologia Viva 1:58-79.22 Marlik: The Complete Excavation Report ویژگی اثر : 2 Vols. Philadelphia: University of Pennsylvania [علیزاده، مجید زاده و ملک شهمیرزادی، باستان شناسی و هنر ایران (32 مقاله در بزرگداشت دکتر عزت ا.. نگهبان)، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1378. صص هفده- نوزده ]23 Masterpieces from a Forgotten Kingdom ویژگی اثر : The UNESCo Courier, Jonne, pp. 16-21.24 Mosaic, Glass and Frit Vessels from Marlik ویژگی اثر : In, Essays in Ancient Civilization Presented to Helene J.Kantor. Studies in Ancient Oriental Civilizations 47: 34-37. Alan Leonard and Bruce Williams (eds). Chicago: Oriental Institute.25 Mound of Golden Eggs ویژگی اثر : Time Magazine, January 12, p.60.26 Near Estern Prehistory ویژگی اثر : (with R. J. Braidwood and b.Howe) Schience 131 (3412): 1536-1541.27 Notes on some objects from Marlik ویژگی اثر : Journal of Near Estern Studies 24-(4):309-327.)28 Pendants from Marlik ویژگی اثر : Iranica Antiqua 24: 175-208.29 Persian Calligraphy ویژگی اثر : Expedition 31 (1): 26-39.30 Pottery and Bronze Human Figures of Marlik ویژگی اثر : Archaeologische Mitteihngen aus Iran 12:157-173.31 Preliminary Report of Qazvin Expedition: Excavations at Zaghe, ویژگی اثر : Qabrestan and Sagzabad, 1971-72. Marlik 2:33-52.32 Preliminary Report of the Excavation of Sagzabad ویژگی اثر : Memorial Volume of the VI th International Congress on Art and Archaeology, Tehran, 1976: 247-272.33 Preliminary Report on the Excavation of Sagzabad, 1970 Season ویژگی اثر : Marlik 1:1-20 (Journal of the Institute and Department of Archaeology, Faculty of Letters and Human Sciences, University of Tehran).34 Relative Prehistoric Chronology of Iranian Plateau ویژگی اثر : A Survey of persian Art 14:2930-2933. Arthur U. Pope (ed). Tehran: Soroush Press.35 Report of the 7 th Congress of Iranian Art and Archaeology ویژگی اثر : Acten des VII Internationalen Kongresses fur iranische Kunst und Archaologie, Munchen, 7-10 september 1976. Archaologische Mitteilungen aus Iran Erganzungsband 10:645-646.36 Report of the Vith International Congress of Iranian Art and Archaeology ویژگی اثر : Marlik 1:33-37.37 Sagzabad Excavations, 1970-1971 ویژگی اثر : A Survey of Persian Art 15:3413-3419. Arthur U. Pope (ed. .Tehran: Soroush Press.)38 Seal Impressions on a Jar-Stopper from Haft Tepe. ویژگی اثر : south Asian Archaeology studies. Grgory Possehl (ed).: 87-99.. New Delhi.39 Seals from Marlik ویژگی اثر : Marlik 2:1-23.40 Seals of Marlik ویژگی اثر : Acten des VII Internationalen Kongresses fur iranische Kunst und Archaeologie, Munchen , 7-10 September 1976. Archaologische Mitteilunen aus Iran Erganzungsband 10-108-137.41 Silver Vessel of Marlik with Gold Spout and Impressed Designs ویژگی اثر : Iranica Varia, Papers in Honor of Professor Ehsan Yarshater. 144.151. Leiden: Brill.42 The Artists of Marlik. ویژگی اثر : Viewpoint, October, pp.21-24.43 The Gold Vase With the Story of Life ویژگی اثر : Journal of the Faculty of Letters and Human Sciences 23 (1-2) : 42-67. Tehran Universty.44 The Goledn King of the Marlik Acroolis ویژگی اثر : Illustrated London News, May 8, pp. 26-27.45 The Haft Tepe Bronze Plaque ویژگی اثر : Contribuyion a L'histoire de l'Iran, Melanges offerts a Jean Perrot:137142. Paris:Edition Recherche sur les Civilisations.46 The Royal Gold of Marlik ویژگی اثر : Horizon, November, pp.100-104.47 The Seals of Marlik Tepe ویژگی اثر : Journal of Near Eastern Studies 36(2): 81-102.48 The Treasures of Marlik ویژگی اثر : Archaeology 18 (2):109-11249 The Wonderful Gold Treasures of Marlik ویژگی اثر : Bulletin of the Anjoman Farhang Iran Bastan 1:31-41.50 Weapons from Marlik. Archaologische Mitteilungen aus Iran (Er._16. Berlin. 51

الواح سومری(تالیف) ویژگی اثر : سخن، دوره سیزدهم، شماره 3، ص 373-371.52
تخت سلیمان(تالیف) ویژگی اثر : راهنمای کتاب، (نشریه انجمن کتاب ایران)، دوره پنجم، شماره 12-11. ص 1056-1054.53
تمدنهای پیش از تاریخ ایران (تالیف) ویژگی اثر : سخن، دوره دوازدهم،‌شماره 12-11، ص 1260-125754
جام سه هزار ساله مارلیک با نقش اسب شاخدار (تالیف) ویژگی اثر : هفتاد مقاله: ارمغان فرهنگی به دکتر غلامحسین صدیقی، گردآورنده یحیی مهدوی، ایرج افشار، تهران: اساطیری، می 32-15.55
جام طلای افسانه زندگی مکشوفه در حفاری مارلیک (تالیف) ویژگی اثر : مجله دانشکده ادبیات وعلوم انسانی (دانشگاه تهران)، شماره پیاپی 94-93، ص 67-42.56 جام مارلیک: حیثیت هنر ایران (تالیف) ویژگی اثر : دستاورد (نشریه سازمان صنایع دستی ایران)، شماره 10، ص 35 و 12-7.57 حفاری باستان شناسی (تالیف) ویژگی اثر : مجله تحولات و پیشرفتهای دانشکده ادبیات (دانشگاه تهران)، ص 29-25.58 حفاری در هفت تپه، دشت خوزستان (تالیف) ویژگی اثر : تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور. [علیزاده، مجید زاده، ملک شهمیرزادی، باستان شناسی و هنر ایران، صص هفده- نوزده] از این گذشته. پایان نامه‌ی فوق لیسانس دکتر نگهبان تحت عنوان «سیر سفال نخودی رنگ در خوزستان» زیر نظر دونالدمک کان در 1333 در دانشگاه شیکاگو نگاشته دفاع شد.[باستان پژوهی (ویژه نامه‌ی سمینار نقش دانشگاه تهران در روند مطالعات باستان شناسی کشور)، زمستان 1379، ص 31]59 حفاری دشت قزوین فصلهای 1351-1350. (تالیف) ویژگی اثر : مارلیک، شماره 2، ص 52-33.60 حفاظت و مرمت آثار باستانی و شهرهای تاریخی (تالیف) ویژگی اثر : مجله اولین سمینار مرمت بناها و شهرهای تاریخی (دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران)، ص 95-91.61 حفریات مارلیک (تالیف) ویژگی اثر : نشریه انجمن فرهنگ ایران باستان، شماره 1، ص 41-31.62 راهنمای موزه و حفاری هفت تپه(تالیف) ویژگی اثر : انتشارات اداره کل موزه ها، وزارت فرهنگ و هنر.63 شهرسازی و شهرنشینی از هزاره چهارم تا هزاره اول قبل از میلاد (تالیف) ویژگی اثر : نظری اجمالی به شهرنشینی و شهرسازی در ایران به کوشش محمد یوسف کیانی ، تهران، ص 51-22.64 ظروف فلزی مارلیک، حفاری مارلیک سالهای 41-1340 (تالیف) ویژگی اثر : تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.65 کتیبه بزرگ سنگی هفت تپه: اهمیت حفاری هفت تپه در تاریخ گذشته ایران (تالیف) ویژگی اثر : هنر و مردم، شماره 66، ص 14-8.66 کنگره تمدنهای باستانی دشت جنوب غربی ایران (تالیف) ویژگی اثر : آینده، دوره دواز دهم، شماره 6-4، ص 248-244.67 کنگره تمدنهای باستانی دشت جنوب غربی ایران (تالیف) ویژگی اثر : آینده، دوره دوازدهم، شماره 6-4، ص 248-244.68 گزارش دو ماهه عملیات حفاری منطقه سگز آباد (تالیف) ویژگی اثر : مارلیک (نشریه موسسه و گروه باستان شناسی دانشگاه تهران)، شماره 1، ص 25-1.69 گنجینه مارلیک(تالیف) ویژگی اثر : ماهنامه فرهنگ، شماره 1، ص 17-12.70 مارلیک . گنجینه ای از هنر ایران باستان (تالیف) ویژگی اثر : مهر، شماره 48، ص 57-56، 52، 9-8.71 مارلیک: گزارش مقدماتی حفریات چراغعلی تپه (تالیف) ویژگی اثر : هیئت حفاری رودبار، 41-1340، انتشارات مخصوص وزارت فرهنگ، چاپ دوم 1356.72 مختصری درباره حفاری مارلیک (تالیف) ویژگی اثر : مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه تهران)، شماره 2، ص 235-145.73 معماری هفت تپه (تالیف) ویژگی اثر : مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه تهران)، شماره پیاپی 98-97، ص 73-1.74 مقدمه ای بر تمدن و تاریخ ایلام (تالیف) ویژگی اثر : تاریخ (نشریه گروه آموزشی تاریخ دانشکده ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه تهران)، شماره 2، ص 158-91.75 نظری به کوششهای باستان شناسی در ایران (تالیف) ویژگی اثر : فرهنگ و زندگی (نشریه دبیرخانه شورای عالی فرهنگ و هنر)، شماره 6، ص 101-96.