ایران‌بوم

همام‌الدّین محمد بن فریدون تبریزی (۶۳۶-۷۱۴ ق)، از شاعران نام‌آور سدۀ هفتم و هشتم هجری است. از زادگاه و خاندان و محیط تربیت و استادان او اطلاع چندانی در دست نیست، اما این‌قدر معلوم است در آن دوران، با وجود اینکه فتنۀ مغول هنوز کاملاً فروکش نکرده بود، بسیاری از دانشمندانی که در اطراف و اکناف کشور پراکنده بودند در مراغه و تبریز گرد آمدند و حوزه‌های علمی فراوانی را تشکیل دادند. همام نیز در چنین محیطی پرورش یافت و بدیهی است که از محضر بزرگان علم و ادب که در آن روزگاران در پایتخت ایلخانان اقامت داشته‌اند استفاده می‌کرده است.
    همام از جملۀ شاعرانی بوده که طریق عرفان می‌سپرده و صاحب خانقاهی نیز بوده است. مطابق آنچه در منابع آمده است خواجه شمس‌الدین محمد جوینی، صاحب دیوان، برای ادارۀ امور خانقاه وی سالیانه مبلغی را به‌عنوان مقرری تعیین کرده بوده است. وی در روزگار خود ازجملۀ علما و عرفا به شمار می‌رفته و جنبۀ علم و عرفان او بر هنر شاعری‌اش غالب بوده است. همام در شیوۀ شاعری، بیش از هر شاعر دیگر، از سعدی تأثیر پذیرفته و مطالعۀ غزل‌های او این نکته را روشن می‌سازد که وی گرچه مستقیماً شاگرد سعدی نبوده، در معنی شاگرد اوست و این امر در همان روزگار سعدی و همام بر مردم شعرشناس و صاحب ذوق نیز روشن بوده است.
    دیوان همام تبریزی، مشتمل بر دیباچه و سرآغاز (شامل روش تصحیح، ترتیب دیوان، مشخصات نسخه‌ها)، ترجمۀ حال و شرح آثار همام (شامل آثار، تأثرات و تأثیرات، ممدوحان)، تکمله، و متن دیوان است. متن دیوان در دو قِسم تدوین شده است: قسم اول در شعر عربی و قسم دوم در شعر پارسی. اشعار فارسی همام تبریزی شامل توحید و نعت و مدایح مواعظ، غزلیات، مراثی، مقطعات و اخوانیات، مفردات، رباعیات، کتابِ مثنویات، و کتاب صحبت‌نامه است. یادداشت‌ها و فهرست‌ها (شامل نام کسان، جای‌ها، کتاب‌ها و فهرست منابع) نیز بخش‌های پایانی این مجموعه را تشکیل می‌دهند.
    دیوان همام تبریزی، به تصحیح شادروان رشید عیوضی، پیش از این دو بار به چاپ رسیده بود. فرهنگستان زبان و ادب فارسی با همکاری بنیاد پژوهشی شهریار این مجموعه را در ۴۳۵ صفحه و با شمارگان ۵۰۰ نسخه، به بهای ۳۰۰۰۰۰ ریال در سال ۱۳۹۴ منتشر کرده است.