کتاب
نگاهی به کتاب «افسانه‌های مردم فارسی‌زبان»
- كتاب
- نمایش از پنج شنبه, 29 اسفند 1392 17:10
- بازدید: 5983
دکتر محمود دهقانی
موسسه انتشارات نوید شیراز با مدیریت دوست گران‌مایه آقای داریوش نوید گوئی با بیش از نیم سده تاریخ نشر در شیراز و تهران، چاپ آثار تاریخی و ادبی و هنری را برعهده دارد. در نمایشگاه‌های کتاب درون و برون مرز نیز انتشارات نوید پرآوازه است. داریوش نویدگوئی به گونه‌ای توش و توان خود را به امور زبان پارسی و آثار پارسی زبانان درون و برون مرز از افغانستان، تاجیکستان و ایران قرار داده و تاکنون در کارهای خود پیروز بوده است. آثار ادبی از جمله شعر و داستان و پژوهش‌های ایرانیان و افغانیانی که هر یک به گونه‌ای از دیار نیاکانی خود تارانده شده اند و در چهارگوشه دنیا زندگی می کنند را نیز با همه محدودیت های ممیزی ارشاد، در کشور به چاپ می رساند. شب‌های شعر، نشست های ادبی و برگزاری سخنرانی در مورد فرهنگ پارسی چه در گستره شهر و چه در دانشگاه شیراز نیز به همت انتشارات نوید و هنرمندان و اساتید شیرازی توانسته است به گسترش کارهای فرهنگی در استان و مر کز آن شیراز که سخنورانی چون حافظ و سعدی را در خود پرورانده سهم بسزائی داشته و در این روزگار که فرهنگ پارسی توفان مرگباری را از سر می گذراند، ارزشمند و کارساز باشد.
موسسه انتشارات نوید، بویژه بنیان گذار آن داریوش نوید گوئی سهمی از سود حاصله از نشر کتاب در استان را نیز در همیاری با مسئولان امور روان و اعصاب به بیمارستان روان و اعصاب شیراز داده و با شور دلگرم کننده و دلسوزانه خود و کارمندان موسسه نوید به این گونه کارهای انساندوستانه در استان کمک‌های شایانی کرده است. نگارنده که در برگزاری شب‌های ادبی اساتید و ادیبان استان چند بار در سفر به شیراز افتخار شرکت در آن برنامه‌ها نصیبم شد صمیمیت هنرمندان و اساتید دانشگاه شیراز در استان فارس از جمله دکتر حمدالله آصفی استاد دانشگاه حقوق و علوم سیاسی و نویسنده کتاب "آلمان از دوپارگی تا یک پارچگی"، دکتر منصور رستگار فسائی دانشیار دانشگاه ، پژوهشگر تاریخ و فردوسی پژوه و بنیان گذار موسسه آموزش عالی حافظ شیراز ، شادروان دکتر جمشید صداقت کیش پژوهشگر پرآوازه تاریخ و مردم شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز و مجری برنامه های رادیو در گستره پیشینه نیاکانی، دکتر جهانبخش ثواقب پژوهشگر و استادیار تاریخ و عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز و نویسنده " تاریخ نگاری عصر صفوی" و هنرمندان و شعرای بزرگ ایران از جمله منصور اوجی استاد کرسی زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه، کورش کمالی سروستانی مدیر مرکز سعدی شناسی و صاحب امتیاز و مدیر مسئول روزنامه پارس، صادق همایونی شاعر کتاب "جای تو سبز است" و انبوهی از کتاب شعر، هنرمند پر آوازه حسن مشکین فام نقاش و بنیان گذار نگارخانه و مدرسه هنری در خیابان معدل و موسس موزه مشکین فام در خانه قاجاری فروغ الملک و امیر همایون یزدان پور شاعر، نویسنده و گوینده صدا و سیمای استان فارس، خانم هما یزدان پور گوینده صدا و سیما و مجری خوب شیرازی خانم سودابه شادمان، دنا رزاقی بازیگر تئاتر و .... در شکوفائی فرهنگی این استان و این شهر باستانی در تلاش بوده اند.
برنامه های شب شعر و برگزاری نشست های ادبی در شهر شیراز به همت هنرمندان در هر ماه و هر بار در منزل یکی از اساتید و هنرمندان با ضیافت با شکوه برگزار می شود و در دانشگاه نیز هر از چند ماه با مخارج همین عزیزان برنامه‌های زیبائی در سالن دانشگاه برگزار و آنجا را اردوگاهی برای جوانه‌های ریشه زبان پارسی و هنرهای نیاکانی پارسی زبانان کرده اند و دریغا که هیچگونه کمکی از سوی دولت پیشین انجام داده نشد چرا که دست و دلبازی و ریخت پاش در کشورهای عرب زبان فرهنگ دیر پای سرزمین های مردم فارسی زبان را به بوته فراموشی سپرده بود.
در میان انبوه کتاب‌هائی که انتشارات نوید از هنر و فرهنگ پارسی زبانان به چاپ می‌رساند، کتاب تاریخ گردآوری، نشر و پژوهش «افسانه‌های مردم فارسی زبان» کشورهای تاجیکستان ، افغانستان و ایران از نویسنده پژوهشگر و استاد بلندآوازه دانشگاه دولتی ملی تاجیکستان، پروفسور روشن رحمانی در میان کتاب‌ها بسیار در خور توجه بوده و این کتاب را انتشارات نوید با خط و ربطی مطبوع و جلدی خوش رنگ با تصویری تاریخی و پر از معنا چاپخش کرده که خوانندگان خواهان این کتاب رو به فزونی است.
با آن که دکتر روشن رحمانی این پژوهشگر پرآوازه دانشگاه تاجیکستان نیاز به معرفی ندارد اما با این اثر ارزشمند و با همت انتشارات نوید در شیراز توانسته است غبار غم نشسته بر چهره سده‌های گذشته را از رخسار فرهنگ مشترک مردم تاجیکستان و ایران و افغانستان بزداید و اساتید دلسوز فرهنگ در دانشگاه های ایران و تاجیکستان و افغانستان و در دانشگاه‌های سراسر جهان با نم دل جوانه‌های تازه‌ای بر شاخه‌های ریشه دار درخت کهنسال زبان پارسی برویانند و آوای همبستگی میان هم زبانان را به گوش خودی و بیگانه برسانند.
دکتر روشن رحمانی که بدون شک از صاحب‌نظران در گستره فرهنگ و زبان نیاکانی است مندرجات کتاب خواندنی، پر مغز و محتوای خود را «افسانه های مردم فارسی زبان» قرار داده تا از رنج گذشته نیز سخن گفته باشد. باید به یاد داشت که در دهه گذشته برخی در مجلس نمایندگان تاجیکستان سعی می‌نمودند با گذراندن قانونی در مجلس نام و زبان رسمی کشور تاجیکستان را تاجیکی دانسته و کاربرد فارسی – تاجیکی را ممنوع کنند. این رنج ریشه در سال های تسلط حزب کمونیست شوروی و تا حدودی ستیزه‌جوئی و زدودن فارسی و تبدیل به سیرلیک روسی نیز داشت که می‌خواستند گنجینه گهر بار فرهنگ نیاکانی مردم تاجیکستان دگرگون و از مادر دور بماند تا با آن گسست و دگرگونی حافظه تاریخی با دشنه‌ای زهرآلود اثری جانکاه بر پیکر عشق هزاران ساله مردم افغانستان و تاجیکستان و ایران، فرود آورند و جمهوری‌های نو پیدایش را در کشور شوراها، با چفت و بست سیاسی و غیژ غیژ ایدئولوژی به همدیگر بچسبانند، اما نتوانستند و فرزندان تاجیکستان از جمله دکتر روشن رحمانی و "گلچهره صادقوا" خواننده خوش صدای تاجیکستان با آوازهای گرم، پا پیش کشیدند و برای زدودن غبار غمبار بر چهره فرهنگ دیر پای نیاکانی دست به کار شدند. با حرکت های چنین دلسوزانی در تاجیکستان، افغانستان، ایران و بخشی از سرزمین های کهن و در جمع فارسی زبانان پراکنده در سراسر جهان نیز شاهد تلاش برای همبستگی و پیمان ناگسستنی فارسی زبانان شدیم. صدای شجریان در کوچه های دوشنبه و تاشکند و کابل به گوش دل جان رسید و در سفر علی اکبر ولایتی به دوشنبه ، جوانان دختر و پسر تاجیکستان سلامتی گوگوش و ترانه های جدید او را جویا می شدند. در دوشنبه تندیس فردوسی را به جای تندیس رهبر انقلاب اکتبر (لنین) نشاندند و کتابخانه ملی کشور تاجیکستان با همت همین هنرمندان و فرهیختگان ، "کتابخانه ملی ابوالقاسم فردوسی تاجیکستان" نامگذاری شد.
زنگ پیروزی کتاب "افسانه های مردم فارسی زبان" در امتداد همین تلاش بود که به همت دکتر روشن رحمانی به فرهنگ دوستان افغانستان و تاجیکستان و ایران در خاک کهن و در میان فارسی زبانان در چهار گوشه دنیا به صدا درآمد. این کتاب پیش از این در آغاز سال ۲۰۰۱ میلادی به زبان روسی و به زبان و الفبای سریلیک تاجیکی در شهر دوشنبه پایتخت جمهوری تاجیکستان چاپخش شده بود و پس از آن برگردان آن پس از مدتی از متن تاجیکی با شیوه و شیرینی زبان پارسی – تاجیکی متداول در کشورهای آسیای میانه ، بویژه جگر گوشه های ایران یعنی افغانستان و تاجیکستان چاپ شد.
این کتاب با شمارگان بالا در پنج فصل و در هر فصل از نثر شفاهی، افسانه گونه‌ای از ادبیات عامیانه و اسطوره، تاریخ بازتاب افسانه مردم فارسی زبان تا سده بیستم و نهایتا پژوهشی در افسانه‌های تاجیکی، افغانستانی و ایرانی را در بر می‌گیرد.
در پیش گفتار کتاب گفته شده که "...پژوهندگان ادبیات فارسی (دری ، تاجیکی) معمولا همان اصطلاح علمی رایج "ادبیات" را به کار می برند. اما نسبت به اصطلاح "ادبیات شفاهی" که خود علمی مستقل و جوان است، چندین اصطلاح مورد استفاده قرار گرفته است: ادبیات دهنکی" ، "ادبیات عامیانه" ، ایجادیات دهنکی خلق" ، "ادبیات مردم" ، "فرهنگ مردم" ، "فرهنگ عامه" ، "فرهنگ خلق" ، " ادبیات توده ها" ، "فرهنگ توده ها" ، "فلکلور" و امثال این در دهه های اخیر محققان تاجیک بیشتر به اصطلاحات "ایجادیات دهنکی خلق" و "فلکلور" تکیه کرده اند... طوری که به همگان معلوم است مردم فارسی زبان، گفتار، زبان، فرهنگ، تاریخ، ادبیات رسم و آیین و دیگر مشترکات زیادی دارند. تا به امروز اکثر این آفریده ها در یک جائی آموخته می شده است، اما "ادبیات عامیانه" هنوز به طور باید و شاید از جانب پژوهندگان به طور مشترک مورد بررسی قرار نگرفته است.
پژوهشگر ارجمند همچنین از مفهوم فولکلورشناسی و ادبيات شفاهی که ورد زبان پژوهشگران جهان است نيز استفاده کرده است. او در مورد افغانستان معتقد است که به استثنای رساله‌های دکترای اسدالله شعور و ظريف صديقی که در شهر دوشنبه منتشر شده‌اند اثرهای تحليلی و آکادميک (دانشگاهی) ديگری دنبال نشده است. تنها اثر پژوهشی در مورد افسانه‌های ايرانی نيز از جانب پژوهنده ی آلمانی "اولريش مارزولف" تحت عنوان طبقه بندی قصه‌های ايرانی (تهران۱۳۷۱) با خصوصيات متن شفاهی فارسی رايج در ايران طبق "کاتالوگ تامسون" تاليف شده است.
دکتر رحمانی می‌گويد واقعه‌های تاريخی در اوايل قرن بيستم ما را به گونه‌های مختلف از همديگر دور ساخته است. اما دگرگونی های کنونی قرن بيست و يکم ما را وادار می‌نمايد تا گذشته و امروز فرهنگ مشترک خود را بررسی کرده و ادبيات عاميانه را فولکلورشناسانه تحقيق و تحليل نمائيم. این دانشگاهی از محققانی همچون "ديميتری ليخايچوف" روسی و فولکلورشناسان مشهور آلمانی يعنی برادران "گريم" مثال آورده است که بايد مرکزی ساخت تا در آنجا زبان، فولکلور، زندگی، سنت، رسم، آئين و هنر مردم ثبت گردد. نمونهٔ زيبائی را که دکتر رحمانی به دنبال پژوهش خود در سفر به جزيرهٔ قشم ايران با آن مواجه شده است واژه ی "چيچيکا" است که به معنی افسانه در آن جزيره بر زبان‌ها جاری است.
کتاب پژوهشی دکتر روشن رحمانی از Bibliography (کتاب شناسی ) و سرچشمه های بسيار استوار و پر ارج برخوردار است که کار پژوهشگران را در اين راستا آسان می کند.
این کتاب در ۲٨٦ صفحه در قطع وزیری با جلد شمیز چگونگی گردآوری و نشر افسانه‌های تاجیکی, افغانستانی و ایرانی را بررسی و در پایان به تاریخ پژوهش افسانه‌های تاجیکی، افغانستانی و ایرانی به گونه ای شایسته پرداخته است. در این کتاب پس از بررسی و گفتگو درباره افسانه‌های مردم فارسی زبان، نیز گستره پژوهش فراتر رفته و راه‌کارهائی برای گردآوری افسانه‌ها و فرهنگ همگانی پیش نهاد شده است.
ناشر: انتشارات نوید شیراز. صندوق پستی ۳۵۵ -۱۳۱۴۵
تلفن دفتر شیراز ۰۷۱۱۲۲۲٦٦٦۲
دفتر تهران ۰۲۱٨٩۰۵٩۴۵
