ایران‌بوم

گردهمایی پرشور بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی، 29 اردیبهشت‌ماه به کوشش دوستداران فردوسی و با حضور شاهنامه‌پژوهان در اصفهان برگزار شد. مصطفی کاویانی، پژوهشگر شاهنامه به عنوان نخستین سخنران این گردهمایی در سخنانش با عنوان «اصفهان در شاهنامه» گفت: یکی از عناوین اصفهان در شاهنامه «نهاد بزرگان و جای مهان» است. به قضاوت تاریخ، مردم ایران قرن‌ها پرچمدار تمدن جهان بوده‌اند و در این میانه اصفهان سهم به سزایی داشته و دارد. هنرمندان اصفهان قرن‌هاست که نماینده اصیل فرهنگ و هنر ایران زمین هستند. اصفهان از سپیده دم تاریخ پُرفراز و نشیب خود همواره در کار ساختن و پرداختن فرهنگ بوده است. لذا کمتر کتابی به زبان فارسی سراغ داریم که نام نیکی از اصفهان در آن نیامده باشد. کاویانی در ادامه با بازخوانی داستان‌های شاهنامه که در آن‌ها از اصفهان یاد شده، افزود: نام اصفهان 17 بار در شاهنامه آمده است که 2 بار به صورت «سپاهان» و 15 بار به همین صورت «اصفهان» است.

در بخش دیگر گردهمایی، دکتر جلیل دوستخواه که پس از سال‌ها در میان همشهریانش سخن می‌گفت، در ابتدای سخنانش در حالی که اشک از چشمانش جاری بود از آموزگار شاهنامه استاد محمد مهریار یاد کرد و گفت: اکنون به خاطر تاثر عمیقی که دارم قادر به سخن گفت درباره آن بزرگمرد- آن‌گونه که درخور او باشد- نیستم. به ویژه آن که در آخرین سال‌های عمر پربار استادم به دلیل دور بودن از میهن سرافرازم، از دیدار ایشان محروم بودم ولی همین مختصر بگویم که تخم ایران‌دوستی و ایران پژوهی که شاهنامه بخش اعظم آن است، از سوی این استاد بزرگوار در ضمیر من کاشته شد.

دکر دوستخواه سپس در سخناش پیرامون شاهنامه به بررسی نقش گذر سیاوش از آتش در مهمان‌سرای صفاییه یزد پرداخت و گفت: این نگاره که سیاوش به هنگام گذر از آتش پرچم «نصر من الله و فتح قریب» در دست دارد از نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای بر بنیان سنت نقالی است که هم‌آمیزی رویکرد و دلبستگی مردم قهوه‌خانه‌رو به یادمان‌های فرهنگی ایران باستان و آیینه تمام‌نمای آن "شاهنامه" را از یک سو و باورداشت‌های اسلامی آنان را از سوی دیگر به نمایش می‌گذارد و خواه ناخواه برآیند 14 سده همزیستی این دو سویه باورمندی ایرانیان است و شگفت‌زدگی از آن نه تنها هیچ نشانی از نگرش واقع‌بینانه به تاریخ و فرهنگ و جامعه ندارد بلکه با احترام گذاری به دیگر اندیشی و مردم سالاری که همه ما داعیه آن را داریم، یکسره ناهمخوان است.

مصحح طومار نقالان اثر مرشد عباس زریری، در ادامه افزود: طرح این نگاره قهوه‌خانه‌ای چاره‌اندیشی آگاهانه و هوشمندانه از سوی ایران‌دوستان برای نگهداری یکی از نمادهای مهم فرهنگ ایران در دیدرس توده مردم در یکی از پر رفت و آمد‌ترین جاها در متن زندگی مردم مسلمان باورمند بوده است و همانا ربطی به عرب‌زدگی ندارد.

سخنران دیگر این همایش دکتر علی رواقی بود. وی در سخنانش پیرامون شاهنامه فردوسی گفت: شاهنامه فقط یک متن حماسی نیست؛ شاهنامه دائرة المعارف فرهنگ ایرانی است که همراه با فرهنگ اسلامی در اندیشه فردوسی بالیده و او با این دو فرهنگ شاهنامه را سروده است.

وی افزود: فردوسی از این بابت در میان ایرانیان یگانه است که پس از حمله اعراب که شمار زیادی از ایرانیان نتوانستند این دشواری‌ها را برتابند و با اعراب رودر رو شدند ولی نهضت‌های نظامی‌ای که به طور گسترده ادامه داشت، موفق نشد، شخصیتی چون فردوسی با هدفی از پیش تعیین شده و آگاهانه شاهنامه را سرود و از جان مایه گذاشت و به رویارویی واقعی با مهاجمان پرداخت.

گردآورنده «فرهنگ بزرگ شاهنامه» در ادامه گفت: در میان 30 متن مهم حماسی-ملی و حماسی – مذهبی که در دسترس ماست، شاهنامه به عنوان بزرگترین حماسه ملی ایرانی به شمار می‌رود و این به آن دلیل است که شاهنامه «نخستین متن ادب مقاومت ایران» است.

آخرین سخنران گردهمایی بزرگداشت فردوسی، مظفر احمدی، شاهنامه پژوه، بود که در سخنانش با عنوان «فردوسی و بازآفرینی هویت ملی» گفت: فردوسی از آن دسته معدود از حکماست که اثرش را با سوال آغاز می‌کند و در همه چندهزار بیتی که سروده به دنبال پاسخ آن پرسش می‌گردد که خود مطرح کرده است. پرسش آغازین او این است:

که گیتی به آغاز چون داشتند / که ایدون به ما خوار بگذاشتند؟

وی ادامه داد: بنابر این فردوسی یک «چرایی» را مطرح می‌کند و بعد به جستجوی «چگونگی» آن می‌پردازد. فردوسی در همان نامه معروف رستم فرخ‌زاد به برادرش، به صورت صریح و روشن پاسخ این پرسش را می‌دهد:

از ایران و از ترک و از تازیان / نژادی پدید آید اندر میان

نه دهقان، نه ترک و نه تازی بود / سخن‌ها به کردار بازی بود

احمدی در ادامه چنین نتیجه گرفت: بنابر این آن پاسخی که فردوسی مطرح می کند، گم‌شدن هویت ایرانی است. برای همین فردوسی می کوشد تا هویت ایرانی را در اثرش بازآفرینی کند، بر این بنیان او در شاهنامه در 3 محور بحث را به پیش می برد: استوره، تاریخ و حماسه.

از دیگر بخش‌های این همایش، شاهنامه خوانی بختیاری (داستان رستم و اسفندیار) با اجرای ابراهیم احمدی، مظفر احمدی و حشمت اله انتخابی، چکامه خوانی با عنوان «میلاد شاهنامه» توسط شاعر معاصر اصفهانی خسرو احتشامی، اجرای موسیقی سنتی و خواندن ابیاتی از شاهنامه با صدای استاد اصغر شاهزیدی ، پخش نماهنگ تصاویری از شاهنامه و همچنین برپایی نمایشگاه کتاب با موضوع شاهنامه بود که با حضور پرشور دوستداران فردوسی برگزار شد.