ایران‌بوم

استان گلستان با مساحت 22 هزار کیلومتر مربع و با جمعیت یک میلیون و 700 هزار نفر در جنوب شرقی دریای مازندران واقع است که از شمال به جمهوری ترکمنستان، از جنوب به استان سمنان، از شرق به استان خراسان شمالی و از غرب به استان مازندران محدود است.

جغرافیای طبعیی استان به نحوی است که به سه بخش کوهستانی، دامنه‌ای و جلگه‌ای تقسیم شده و از نظر آب و هوایی دارای اقلیم مدیترانه‌ای و بیابانی است. در کنار کشاورزی و باغداری که محور اصلی فعالیت‌های اقتصادی مردم این استان به‌شمار می‌رود، دامداری، پرورش طیور، زنبورداری، شیلات و صنایع تبدیلی نیز از رونق برخوردار است و از مهمترین محصولات کشاورزی منطقه می‌توان به پنبه، گندم، جو دانه‌های روغنی به‌ویژه سویا، غلات، توتون، برنج و سیب‌زمینی، پیاز و از محصولات باغی مثل سیب‌درختی، آلو، هلو، انجیر، انگور، انار انواع مرکبات و زیتون نام برد.

پیشینه تاریخی

استان گلستان با مرکزیت شهر گرگان، بزرگترین و آبادترین سرزمین در شمال ایران در سده‌های اولیه اسلامی و قبل از آن بوده است. این سرزمین تا قرن هفتم موسوم به ایالت گرگان بوده و از قرن هفتم تا چهاردهم به نام ایالت استرآباد نامیده شد. سابقه تمدن در آن با توجه به کاوش‌های باستان شناسی به حدود 6000 هزار سال پیش بر‌می‌گردد و در حقیقت یکی از قدیمی‌ترین ایالت‌های ایران و مرکز عمده تمدن نشین آریایی‌ها در شمال ایران بوده است.گرگان امروز که تا اسفند سال 1316 استرآباد خوانده می‌شد در عهد صفویه به دارالمومنین مشهور بود. سابقه فرهنگی و تاریخی بیش از پنج هزار ساله استان گلستان موجب شده این استان گنجینه‌ای از ارزشمندترین یادمان‌های باستانی فرهنگی کشور را در خود جا دهد.

* موزه‌های استان

موزه گرگان

این موزه اردیبهشت ماه سال 1343 در کاخ واقع در پارک‌شهر فعلی با 152 قلم شئی باستانی افتتاح شد و تا سال 1361 دایر بوده است، ساختمان فعلی موزه گرگان در خیابان شهدا، جنب امامزاده عبدالله (ع) شهر گرگان قرار دارد که در سال 1355 به عنوان موزه سنگ قبر افتتاح شد و بهمن 67 با افزودن اشیای باستان شناسی و مردم‌شناسی به‌صورت موزه منطقه‌ای درآمد و امروز با بیش از 7000 قلم شئی باستانی و فرهنگی یکی از موزه‌های بزرگ است.

کاخ موزه گرگان

ساختمان کاخ در مرکز شهر در خیابانی به همین نام در پارک‌شهر گرگان قرار دارد و اوایل دوره پهلوی اول ساخته شده است. از ساختمان‌های هم‌دوره با کاخ می‌توان از ساختمان شهرداری، شهربانی، ثبت‌احوال، دادگستری، دارایی، ایرانشهر و سردر پادگان ارتش یاد کرد. این بنا (کاخ موزه) که بر روی بنای ساختمانی متعلق به دوره صفوی احداث شده به مساحت 250 متر مربع در دو طبقه به سبک اروپایی با سقف شیروانی و شبیه کاخ میان پشته واقع در بندر انزلی است. این موزه هم‌اکنون به کاخ موزه تبدیل شده است و گردشگران بسیاری از آن بازدید می‌کنند.

موزه مردم‌شناسی

نخستین موزه مردم‌شناسی استان گلستان در شهرستان علی‌آباد کتول قرار دارد.این موزه که با هدف معرفی فرهنگ و آداب و رسوم مردم شهرستان علی‌آباد کتول ساخته شده بر آن است ضمن حفظ این آداب و رسوم زمینه‌های جذب گردشگران داخلی و خارجی را نیز فراهم کند.

موزه حیات وحش علی‌آباد

این موزه واقع در ضلع شرقی پارک جنگلی کبودوال جزو مصوبات سفر دوم رئیس جمهوری و هیأت دولت به استان گلستان بود که در هفته دولت 88 افتتاح شد و گردشگران می‌توانند با اکوسیستم جانوری و گیاهی مناطق مختلف استان آشنا شوند.

دیوار گرگان

یکی از بارزترین آثار معماری دشت گرگان وجود آثار دیواری از آجر و خشت است که به مسافت 155 کیلومتری عرض دشت گرگان را از ارتفاعات پیش کمر در شرق گلستان تا خواجه نفس در کنار دریای خزر در غرب جدا می‌کند.

نام‌های متعددی بر این محل اطلاق شده است، از جمله: سد انوشیروان، سد اسکندر، سد فیروز، قزل‌آلان (مار سرخ) یا قزل آلانگ.این دیوار براساس شواهد به دست آمده از کاوش باستان‌شناسی دهه 1350 در زمان اشکانیان و به دستور مهرداد دوم برای جلوگیری از هجوم اقوام مهاجم هپتال یا هیاطله شمال ساخته شده و در دوران ساسانی تعمیر و مرمت شده است. عرض دیوار گرگان تقریباً 10 متر است و حدود 40 قلعه در مسیر آن با فاصله 10 تا 5 کیلومتر از یکدیگر ساخته شده است.

تورنگ تپه

حدود 17 کیلومتری شمال شرق شهر گرگان واقع است. این مجموعه از چندین تپه با برجستگی نزدیک به هم تشکیل شده است، آنچه در تورنگ تپه از همه چشمگیرتر است وجود قلعه‌ای از دوره ساسانیان (قرن سوم تا پنجم میلادی) است.آثار باستانی تورنگ تپه در روستایی به همین نام قرار دارد. تورنگ به معنای قراول است.

برج قابوس

یکی از بی‌نظیرترین یادمان‌های برجسته معماری ایران در دوره اسلامی برج گنبدقابوس بن وشمگیر است، بزرگترین برج آجری جهان که در شمال شهر گنبدکاووس و در 3 کیلومتری بازمانده شهر قدیم جرجان مرکز حکومت آل زیار قرار دارد و از نظر هنر معماری و تاریخ، یادگاری بس ارزنده از دوران آبادی و شوکت سرزمین جرجان و دودمان آل زیار است.اثر مذکور به سال 397 هجری جهت آرامگاه شمس‌المعالی برروی تپه‌ای به بلندی 15 متر ساخته شده است، ارتفاع برج 55 متر است که با احتساب بلندی تپه در مجموع 70 متر از سطح زمین بلندی دارد و سالانه عده بی‌شماری از گردشگران داخلی و خارجی از آن دیدن می‌کنند.

برج رادکان

این برج در نزدیکی روستای رادکان به فاصله 40 کیلومتری شهرستان کردکوی و 67 کیلومتری جنوب غرب شهرستان گرگان برفراز تپه‌ای باصفا که از موقعیت ویژه طبیعی و سوق‌الجیشی برخوردار است، قرار دارد.

برج رادکان که 25 متر ارتفاع دارد در زمان زیاریان ساخته شده است. بنا از دو قسمت گنبد و بدنه تشکیل شده و گنبد آن به صورت مخروطی شکل بلند و کشیده به صورت دو پوسته است که بر بدنه استوانه‌ای قرار دارد.

* بناهای مذهبی

مسجدجامع گرگان

مسجدجامع گرگان فعلی (استرآباد قدیم) در بازار سنتی و قدیمی نعلبندان در زمینی به مساحت 1600 مترمربع ساخته شده است. بنای اصلی این مسجد متعلق به دوره سلجوقی است و از آثار آن دوره در حال حاضر فقط مناره مسجد باقی مانده که دارای کتیبه‌ای به خط کوفی است و تاکنون باستان‌شناسان زیادی اعم از داخلی و خارجی از آن دیدن کرده‌اند.

در داخل مسجد بر دیوارهای ایوان غربی سنگ نبشته‌های زیادی نصب شده که شماری از آنها فرمان‌های حکام و پادشاهان زمان در ارتباط با شهر استرآباد است. این مسجد چندین بار از مسجد در زمان شاه عباس اول و دوم صفوی مرمت شده است.

امامزاده اسحاق(ع)

امامزاده اسحاق(ع) معروف به امامزاده نور با ساختمانی به شکل کثیرالاضلاع، در محله سرچشمه گرگان قرار دارد. بر روی چهار بدنه بنا آیاتی از کلام‌الله مجید به خط کوفی ممتاز به چشم می‌خورد. ظرافت گچبری و دقتی که در ترسیم خطوط آن به کار رفته حاکی از هنرمندی خطاط و نقاش بناست که از آثار قرن نهم هجری به شمار می‌آید.

مدرسه عمادیه

این مدرسه در محله قدیمی درب نو گرگان واقع است. زمان ساخت مدرسه براساس شواهد موجود زمان صفویه بوده و در دوره‌های بعد نیز مرمت و بازسازی شده است. مدرسه عمادیه شامل بنایی با نقشه چهار ایوانی و حیاط مرکزی است که پیرامون آن حجره‌های طلاب قرار گرفته است.

مدرسه و مسجد

این بنا در شرق کلاله واقع شده و از آثار متعلق به دوره قاجار است. تاریخ ساختمان مدرسه و مسجد سال 1328 هجری قمری است.

از دیگر امامزاده‌ها و بناهای مذهبی شهرستان گرگان نیز می‌توان از امامزاده عبدالله(ع)، امامزاده بی‌بی سبز(س)، امامزاده بی‌بی حور(س)، امامزاده نه تن(ع)، امامزاده حسن(ع)، امامزاده راضیه و مرضیه(س)، امامزاده چهل تن(ع) و سقاخانه حضرت ابوالفضل(ع) نام برد.

* جاذبه‌های طبیعی گلستان

پارک جنگلی ناهارخوران

این پارک جنگلی از قدیمی‌ترین تفرجگاه‌های استان گلستان و شهرستان گرگان است که بین دو رشته کوه سر به فلک کشیده از رشته کوه البرز در دره‌ای زیبا، چشم نواز و با آب هوای دلچسب و طبیعتی خیره‌کننده در 4 کیلومتری جنوب شهر گرگان واقع شده و مجموعه‌ای از پوشش‌های گیاهی است که دارای فضای جنگلی با درختانی از گونه‌های کمیاب در طرفین جاده دو بانده‌ای است. این جنگل با داشتن آب و هوای مناسب و دامنه پرشیب جنگلی و مهمانسراها و کمپ‌های اقامتی زیبا و چایخانه‌ای سنتی به شکل سماور و قوری زیبایی پذیرای مسافران داخلی و خارجی است.

پارک جنگلی النگ دره

نرسیده به ناهارخوران و در3 کیلومتری جنوب غرب شهر گرگان نیز پارک جنگلی دیگری به نام النگ دره (سروش جنگل) قرار دارد. وسعت این پارک حدود 274 هکتار است. رودخانه از قسمت جنوبی پارک به شمال امتداد دارد و به طور تقریبی از وسط آن می‌گذرد.

این پارک در دامنه جنگل‌های انبوه شمالی از پوشش درختان جنگلی برخوردار است. همچنین جاده پیچ در پیچ جنگلی و زیبایی که زیر شاخه‌های درختان سر به فلک کشیده قرار دارد،‌ چشم هر بیننده را به اینهمه زیبایی خلقت خداوندی خیره می‌کند و باعث ورود هزاران گردشگر داخلی و خارجی می‌شود.

هزار پیچ

این مکان مرتفع در ورودی شهر گرگان از سمت غرب واقع شده است و به عنوان بام شهر می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. هزارپیچ درکنار جاده اصلی و قابلیت دسترسی به راه‌آهن و فرودگاه را دارد،‌ اما متاسفانه فاقد تاسیسات گردشگری است و نیازمند انجام سرمایه‌گذاری برای ایجاد بسترهای توسعه است که می‌تواند به عنوان یک مرکز گردشگری قابل توجه مطرح شود.

روستای زیارت

روستای زیارت در ارتفاع 1000 متری از سطح دریا و در 17 کیلومتری جنوب شهر گرگان واقع است. این روستا در میان دو دامنه کوهستانی و جنگلی قرار گرفته و دارای آب و هوایی معتدل است.بطوریکه تابستان‌هایی خنک و زمستان‌هایی بسیار سرد دارد.

این روستا دارای ارزش باستانی بوده که جزو آثار ملی نیز به ثبت رسیده است. طلای زیارت نیز مربوط به هزاره اول پیش از میلاد از این منطقه به دست آمده است.یکی از جالب‌ترین نکات قابل توجه در بافت روستا که خاص این محل بوده و با بسیاری روستاهای دیگر متفاوت است مشترک بودن حیاط منازل با معابر است، ‌به این معنا که فضای باز خصوصی منازل با معابر روستا یکی است. در داخل این معابر تنور،‌ شیرآب،‌ حوضچه شستشو و بعضا انبار دیده می‌شود.وجود امامزاده،‌ آبگرم وآبشار در این روستا از ویژگی‌های خاص آن است.

پارک ملی و آبشار گلستان

پارک ملی جنگلی گلستان در فاصله 45 کیلومتری شرق مینودشت و 150 کیلومتری گرگان واقع است. این پارک مساحتی بیش از 91 هزار هکتار دارد و از جمله مهمترین مناطق حفاظت شده ایران و یکی از پنج پارک بزرگ جهان و نخستین پارکی است که عنوان پارک ملی را در ایران به خود اختصاص داده است. پارک ملی گلستان با داشتن اقلیم‌های متفاوت و مناطق زیستی متنوع جنگلی،‌ استپی و چشم‌اندازها و مناظر طبیعی از جمله جاذبه‌های گردشگری استان گلستان محسوب می‌شود و اهمیت آن از نظر محققان و دانش‌پژوهان به لحاظ دست‌نخوردگی جوامع زیستی، ‌گیاهی و جانوری و اکوسیستم‌های طبیعی به عنوان میراث طبیعی و تنوع ژنتیکی بسیار زیاد است.در پارک ملی گلستان درختانی از گونه‌های بلوط، ‌ممرز،‌ توسکا، ‌انجیلی، افرا، ‌راش، ‌تقر، ‌سرخدار،‌ گردو، ‌ولیک،‌ کندس،‌ خرمالو،‌ آلوجنگلی و جانورانی همچون گوزن،‌ آهو، ‌مارال، ‌خرس،‌ گراز، ‌پلنگ، ‌خوک،‌ بز کوهی،‌ شوکا،‌ روباه،‌ پرندگانی همچون عقاب، ‌شاهین، ‌قرقاول،‌ قرقی،‌ کبک،‌ و گیاهان و گل‌های دارویی با عطر و رنگ‌ها و اشکال نادر دیدنی وجود دارد.منابع آب پارک متعدد بوده و شامل رودخانه،‌ چشمه‌ها و یک رشته قنات است.

آبشار کبود وال

این آبشار در 5 کیلومتری جنوب شهر علی‌آباد در دامنه‌ رشته کوه البرز و پوشیده از جنگل محل تفرجگاه عمومی شهر واقع شده که با داشتن امکاناتی برای جلب توریست از نقاط مهم تفرجی استان محسوب می‌شود.

آبشارهای شیرآباد

این آبشارهای زیبا نیز در 6 کیلومتری جنوب شهر خان ببین در میان جنگل‌های انبوه واقع شده‌اند. این آبشارها 7 رشته و دارای ارتفاعات مختلف هستند. بلندترین آنها با رتفاعی نزدیک به 20 متر در میان پوشش سبز جنگل‌های پهن برگ قرار دارد و آب با درخشندگی خاصی به صورت پودر وارد استخر پای آبشار می‌رود و در بالای آخرین آبشار غار معروفی با جاذبه‌های ویژه وجود دارد.

آبشار لوه

این آبشار در گالیکش و در فاصله 14 کیلومتری پارک ملی گلستان واقع شده و در 5 کیلومتری جنوب روستایی به همین نام قرار دارد و چند آبشار پی‌درپی در میان جنگل‌های انبوه و سر سبز پهن برگ منظره زیبا و بدیعی ایجاد کرده است.

باران کوه

باران کوه یکی دیگر از نقاط بسیار دیدنی و جذاب واقع در جنگل شصت کلاته است و در جنوب غرب شهر گرگان واقع شده و آب‌ها از بالای تپه‌ای سبز به مانند باران به پایین سرازیر می‌شوند. در فصل زمستان نیز این قطرات آب به قندیل‌هایی زیبا تبدیل می‌شوند که بسیار دیدنی است.

گل رامیان

گل رامیان نیز یک استخر طبیعی بیضی شکل بوده که طول آن 90 متر،‌ عرض 80 متر و عمق آن بین 44 تا 80 متر است و در 5 کیلومتری جنوب شهر رامیان واقع است.آب آن که از عمق می‌جوشد به علت داشتن عمق زیاد منظره زیبایی را ایجا کرده است.

تالاب‌های گلستان

تالاب‌های آلاگل،‌آجی‌گل و آلماگل در60 کیلومتری شمال گرگان و در نواحی مرزی استان گلستان با کشور ترکمنستان واقع شده است.

مساحت آنها به ترتیب 2500، 350 و 207 هکتار است. در تمام فصول به ویژه در فصل زمستان حضور پرندگان مهاجر هیاهو و زیبایی ویژه‌ای به این تالاب‌ها می‌بخشد.

سواحل بندر گز،‌ بندر ترکمن و نوکنده

این سواحل غنی‌ترین ناحیه دریای مازندران از نظر زیست‌محیطی و تنوع گونه‌های آبزی به ویژه ماهیان خاویاری است. این سواحل به دلیل عمق کم و صاف بودن آب در ناحیه ساحلی و قابلیت‌های ورزش شنا و تفریحی از مناطق ساحلی استان است. اسکله بندر ترکمن و ارتباط آن با جزیره آشوراده،‌ طرح سالم‌سازی دریا در شهرستان ترکمن،‌ از جمله قابلیت‌های توسعه‌‌ای شهرستان ترکمن است. همچنین وجود بازارچه‌ای در اسکله بندر ترکمن به جذب گردشگر و مسافران و گردشگران کمک شایانی کرده است. سایت ساحلی بندرگز نیز از قابلیت‌های ساحلی شهرستان بندر گز است.

جزیره آشوراده

این جزیره در شرق شهرستان ترکمن و در شمال خلیج گرگان واقع شده و وسعت آن بیش از600 هکتار است.در این جزیره گونه‌های مختلف و متنوع گیاهی،‌ جانوری و آبزیان وجود دارند. جزیره آشوراده از دیرباز مورد توجه بسیاری بوده و در زمان خوارزمشاهیان،‌ سلطان محمد خوارزمشاه در سال 617 هجری قمری در یکی از مجمع‌الجزایر این ناحیه (جزیره آبسکون) به خاک سپرده شد. قدیمی‌ترین سند مربوط به این جزیره در کتاب تاریخ طبرستان است.

سوغات استان گلستان

مهمترین سوغاتی‌های استان شامل: قالی و قالیچه،‌ پشتی‌های ترکمن،‌ انواع سوزن دوزی‌های (ترکمن، شاهکوه،‌ بلوچ و سنتی)جاجیم‌های روستاهای کوهستانی گرگان،‌ صنایع دستی روستایی،‌ انواع شیرینی و نان‌های خانگی گرگانی (حلوا اماج،‌ نان زنجبیلی،‌ نان پادرازی،‌ نان خرمایی، کلوچه،‌ سرغربیلی و...) ماهی و خاویار است.ضمناً خانم‌های خانه‌دار و کدبانوی گرگانی نیز با پخت انواع و اقسام غذاهای خوشمزه و دلچسب ایرانی از میهمانان خود پذیرایی می‌کنند. که از جمله به خورش ساک،‌ آش ماست،‌ قورمه بادمجان،‌ ماش پتی،‌ نرگسی،‌ ماهی شکم‌پر،‌ باقله گرمک،‌ ترشک کدو حلوایی،‌ ته چین گوشت با ترشی و... می‌توان اشاره کرد.