ایران‌بوم

پنجشنبه هفته گذشته در روزنامه ایران، در تقارن هشتادمین سالمرگ شیخ خزعل، یادداشتی به چاپ رسید که با توجه به اینکه نسل جوان ممکن است برداشت مثبت از شخصیت این فرد بنماید، لازم دانستم نکات زیر را طرح کنم:
١- در این یادداشت، نام مقر حکومتی شیخ خزعل، «محمره (خرمشهر فعلی)» ذکر شده است. در حالی که مدت هاست حرکاتی مشکوک برای تغییر نام شهرهای خوزستان در جریان است. گروهی با بهانه خواست‌های قومی، محلی، مدتی است، درصدد تغییر نام شهر‌هایی هستند که برای وجب به وجب آن‌ها، خون صدها هزار شهید از همه شهرها و استان‌های ایران بر زمین ریخته است. مگر قابل انکار است که «ابن حوقل» از جغرافیدان‌های غیرایرانی دوره اسلامی می‌گوید: ساسانیان برای پاسداری از آبراهه اروند شهر «اپاتان» (آبادان) را بنا کردند که اعراب بعدها آن را عبادان خواندند؛ افزون بر این، استخری در المسالک و الممالک، زید بلخی در صورة اقالیم، زکریای قزوینی در آثار البلاد، حمداله مستوفی در «نزهة القلوب»، مقدسی در «احسن التقاسیم» و... همگی به نام‌های کهن و ایرانی شهرهای خوزستان اشاره دارند و نام‌های دیگری را در کتاب هایشان نیاورده‌اند.

٢- در این یادداشت به قدرت «شیخ خزعل» اشاره شده و ادعا شده، چون او در کشورهای حاشیه خلیج فارس همچون کویت هم اثرگذار بود در آن ممالک ازاو به‌عنوان «شیخ المشایخ» اعراب یاد می‌کردند. و نیز ادعا شده، «شیخ خزعل» علاوه بر امیر کویت، با پدر حاکمان فعلی عربستان هم رابطه خوبی داشت و مدتی هم نامزد پادشاهی کشور عراق شد.» این در حالی است که خزعل که به برادر خودش «شیخ مزعل» خان حسادت می‌کرد در توطئه‌ای برادرش را به قتل رساند و پس از آن از سوی قاجاریه به عنوان حاکم خرمشهر منصوب شد. وی در سال‌های جنگ جهانی اول کوشید تا بقیه طوایف عرب زبان جنوب غرب خوزستان را زیر سلطه خود بیاورد و در این راه پای ارتش اشغالگر انگلیس را به آن ناحیه باز کرد.

٣- در این یادداشت ادعا شده «با درایتی که (شیخ خزعل) از آن برخوردار بود... و به واسطه قدرت او، نزدیک به 4 سال زمان صرف شد تا رضاخان با سازماندهی ارتشی نیرومند به واسطه همراهی و طرح‌ریزی انگلیسی‌ها قادر به کنار گذاشتن وی از اریکه قدرت شود و نیز ادعا شده، به واسطه قدرت خزعل، رضاشاه نتوانست همان زمان جان وی را بگیرد و نزدیک به ١١ سال بعد از خلع وی از قدرت، او را در قالب حادثه‌ای مشکوک و مخفیانه به قتل رساند.» ادعای طرح‌ریزی انگلیس علیه خزعل، در حالی مطرح شده که در پایان جنگ جهانی اول در 1298 شمسی، انگلیس به پاس خوش رقصی‌های خزعل نشان رسمی بریتانیا شوالیه K.C.I.E را به وی اهدا کرد و در پی نارضایتی مردم خوزستان (بویژه عرب‌های جنوب غرب خوزستان) از تجاوزگری‌های این مأمور انگلیس، دولت ایران وی را از فرمانداری خرمشهر برکنار کرد. وی از سال 1304 تا 1315 به صورت حصر خانگی در نزدیکی امامزاده قاسم شمیران تهران به سر می‌برد تا درگذشت و با‌وجود ادعای مبتنی بر حدس و گمان نویسنده، هیچ سندی مبنی بر قتل او منتشر نشده است.

٤- در این یادداشت ادعا شده، «شیخ خزعل» توانست تمام قبایل عرب خوزستان، قشقایی، پشت‌کوه و بختیاری را با هم متحد کند. در حالی که انگلیس و خزعل، زمانی که دیدند توان تجزیه خوزستان را به تنهایی ندارند، فردی با نام یوسف خان بختیاری را شریک خزعل کردند.

با این حال وقوع قیام عشایر عرب و بختیاری علیه خزعل و انگلیس نشان دهنده مخالفت غالب عشایر با شیخ خزعل بوده است.