یادمان
از عتیقه‌جویی تا ثبت جهانی فراز و نشیب‌های 200 سال گذشته در شوش ماندگار می‌شود
- يادمان
- زیر مجموعه: ديده‌بان یادگارهای فرهنگی و طبيعی ایران
- شنبه, 16 مهر 1390 17:36
- آخرین به روز رسانی در شنبه, 16 مهر 1390 17:36
- نمایش از شنبه, 16 مهر 1390 17:36
- بازدید: 5082
برگرفته از ایسنا
سرپرست برنامه‌ی تعیین عرصه و حریم مجموعه‌ی باستانی شوش، نتایج مطالعات تعیین عرصه و حریم این مجموعه‌ی تاریخی را در قالب کتاب منتشر می‌کند.
محمدتقی عطایی در گفت‌وگو با خبرنگار بخش میراث فرهنگی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، بیان کرد: قصد دارم، نتایج علمی برنامه‌ی تعیین عرصه و حریم مجموعه‌ی باستانی شوش را که در فروردین 1387 همراه گروهی از باستان‌شناسان انجام دادیم، در قالب کتاب منتشر کنم.
او با اشاره به این‌که مطالب این کتاب فقط به نتایج علمی و گزارش فنی محدود نیست، گفت: از آنجا که شوش در چند سال اخیر، یکی از چالش‌برانگیز‌ترین مجموعه‌های تاریخی ایران بوده است، همه‌ی واکنش‌ها، نظرها و بازتاب‌های خبری گوناگون مربوط به این موضوع در این کتاب نقد و تحلیل خواهد شد.
این باستان‌شناس ادامه داد: شوش به‌لحاظ اهمیتی که در منظومه‌ی میراث بشری دارد و در 200 سال گذشته رویدادها و اتفاق‌های تلخی در آن رخ داده است، مسؤولیت سنگینی را متوجه ما می‌کند. بخشی از این اتفاق‌ها به حضور نخستین باستان‌شناسانی که حدود یک‌ونیم قرن پیش به خاور نزدیک آمدند و به جای پژوهش به‌دنبال عتیقه‌جویی بودند، مربوط می‌شود. در پی همین موضوع، به جای کاوش دقیق و روشمند باستان‌شناختی، بنا به مقتضیات آن زمان، لایه‌های تاریخی و فرهنگی زیادی در شوش نابود شدند و به‌دنبال آن، آگاهی ما از بخش‌هایی از سرگذشت شوش برای همیشه غیرقابل دسترس شد.
عطایی با بیان این‌که بخش دیگری از اتفاق‌های ناگوار به مدیریت‌های ناآگاه و غیرمتخصص مربوط می‌شود که در این محوطه فعالیت کردند و درپی آن، آسیب‌هایی به شوش و میراث کهن آن وارد شد، توضیح داد: بخشی از مسائل مطرح در میراث شوش به عملکرد مدیران قبل و پس از انقلاب مربوط است. در واقع، معتقدم شوش از دو جبهه با آسیب روبه‌رو شد؛ نخست باستان‌شناسان فرانسوی که در ابتدا به‌دنبال عتیقه‌جویی بودند و حفاری‌های تخریبی زیادی را سبب شدند و دیگر، عملکرد مدیران ما که در برهه‌ای از زمان، آسیب‌های زیادی را وارد کردند. البته به این نکته باید اشاره کرد که پس از انقلاب اسلامی، کاوش‌های کمتری صورت گرفت و تخریب حفاری کم بود. در واقع، مهم‌ترین کاوش باستان‌شناسی که در سال‌های پس از انقلاب در شوش انجام شد، توسط میرعابدین کابلی ـ باستان‌شناسان پیشکسوت سازمان میراث فرهنگی ـ انجام گرفت و در زمانی که او در شوش کاوش می‌کرد، نه‌تنها میزان تخریب‌ها کاهش چشمگیری یافت، بلکه آگاهی مردم از میراث کهن شوش نیز افزایش یافت.
وی معتقد است: عملکرد بیشتر مدیران به‌گونه‌ای بود که آسیب‌هایی جدی بر اثر اتفاق‌های مختلف مانند عبور جاده و لوله‌ی گاز، ساخت تأسیسات صنعتی، اداری یا عمومی و شهری و خانه‌سازی در محدوده‌ی عرصه‌ی باستانی محوطه‌ی شوش وارد شد. ضعف مدیریت کلان میراث فرهنگی در بحث شوش سبب افزایش تخریب‌ها در این محوطه‌ی باستانی شد.
عطایی اظهار کرد: در این کتاب، علاوه بر پرداختن به تاریخچه‌ی شناسایی، حفظ و نگهداری میراث کهن شوش در 200 سال اخیر، تمرکز بحث‌ها بر یک دهه‌ی اخیر خواهد بود.
این باستان‌شناس تأکید کرد: این‌ها مطالبی هستند که باید ثبت، ضبط و منتشر شوند، زیرا جزیی از تاریخ معاصر ایران محسوب می‌شوند. در این کتاب، بویژه به تمام مباحث و وقایعی که حدود چهار سال اخیر درباره‌ی «برنامه‌ی تعیین عرصه و حریم شوش» رخ داده است، پرداخته می‌شود. شوش مسأله‌ی کوچکی نیست، یک تاریخ است و هر تصمیم و اقدامی درباره‌ی آن، اقدامی تاریخی است و اهمیتی تاریخی دارد.
عطایی بیان کرد: این کتاب نشان خواهد داد، اگر عملکرد مدیران درباره‌ی یک محوطه‌ی میراثی درست باشد، چه میزان تأثیر مثبت درپی خواهد داشت و اگر اشتباه باشد، چقدر می‌تواند مخرب باشد و سرمایه‌های کشور را به ورطه‌ی نابودی بکشاند.
او گفت: متأسفانه هنوز عرصه‌ی شوش به تصویب نرسیده و این امر سبب لطمه دیدن بیشتر این میراث سترگ شده است. عرصه‌ی پیشین شوش در سال 1367 توسط مهدی رهبر ـ باستان‌شناس پیشکسوت ـ در شرایط اضطراری سال‌های جنگ تحمیلی تعیین شد. با این حال، او مدتی بعد، کشفیات جدیدی را در محدوده‌ی بیرون از عرصه‌ی 400 هکتاری شوش داشت و خود بر لزوم بازنگری در عرصه‌ی شوش تأکید کرد؛ اما از آنجا که ثبت آثار ایران در فهرست میراث جهانی پس از سال 1358، به‌دلیل مشکلات کشور، حدود 20 سال متوقف ماند، نظرات کارشناسانه‌ی او و صاحب‌نظران دیگر شنیده نشد یا مجال اجرا نیافت. بنابراین در سال 1387 که چنین شرایطی فراهم آمد و تعیین عرصه‌ی شوش از سوی پژوهشکده‌ی باستان‌شناسی کشور برعهده‌ی من گذاشته شد، به محضر این پیشکسوتان رفتم تا از تجربیات و نظرات آن‌ها در این زمینه بهره ببرم.
وی ادامه داد: برنامه‌ی تعیین عرصه‌ی شوش در سال 1387 هم بر تجربیات پیشین استوار بود و هم براساس مطالعات میدانی و گمانه‌زنی‌های باستان‌شناختی که خود انجام دادیم. نتیجه‌ی آن نیز این بود که مشخص شد، محدوده‌ی عرصه‌ی باستانی شوش 1200 هکتار است؛ ولی مدیر پیشین اداره‌ی میراث فرهنگی و گردشگری استان خوزستان به دلایلی نامعلوم از پذیرش این موضوع کاملا علمی امتناع کرد. این در حالی است که در دو دهه‌ی اخیر، کشفیات علمی تازه‌ای رخ داده است و ما نمی‌توانیم داده‌ها و مدارک علمی را انکار کنیم. به‌تازگی نیز این موضوع مطرح شده که با کارهای آرکئوژئوفیزیک قرار است، محدوده‌ی عرصه مشخص شود که این موضوع از نظر علمی یک موضوع بی‌ربط است و درباره‌ی شوش مصداق نمی‌تواند داشته باشد.
عطایی با اشاره به این‌که اکنون تحولات زیادی در زمینه‌ی حفاظت و نگهداری از میراث فرهنگ بشری در سطح جهان رخ داده است، اضافه کرد: حفظ و نگهداری یا تخریب و نابودی میراث فرهنگ بشری، امروزه شاخص مهمی برای کسب وجهه‌ی جهانی یا مخدوش شدن اعتبار دولت‌ها و کشو‌رها محسوب می‌شود. البته ما نباید صرفا به این دلایل، میراث‌مان را حفظ کنیم، بلکه از آن رو که دارای یکی از غنی‌ترین فرهنگ‌ها و تمدن‌های جهان هستیم و مسؤولیت سنگینی نسبت به حفظ میراث فرهنگی و معنوی داریم، طبعا در سطح جهانی هم نگاه‌های زیادی را متوجه خود می‌کنیم و از این نظر، مجموعه‌های عظیمی مانند شوش، یک معیار سنجش محسوب می‌شوند.
به گزارش ایسنا، عطایی به‌عنوان سرپرست یک گروه باستان‌شناسی، فروردین 1387 با مجوز پژوهشکده‌ی باستان‌شناسی کشور، تعیین عرصه و حریم مجموعه‌ی باستانی شوش را آغاز کرد. این برنامه با بازنگری محدوده‌ی عرصه‌ی باستانی شوش و افزایش حدود آن همراه شد، ولی پس از گذشت حدود چهار سال، این عرصه و حریم‌های مشخص‌شده‌ی آن هنوز تصویب نشده‌اند و همچنان عرصه‌ی پیشین این محوطه برای مدیران سازمان میراث فرهنگی ملاک عمل است. این در حالی است که تعیین دقیق عرصه و حریم چنین محوطه‌ای، با حفظ حریم منظری آن یکی از شرایط لازم برای ثبت جهانی این محوطه است.
