پنج شنبه, 01ام آذر

شما اینجا هستید: رویه نخست تاریخ تاریخ معاصر 3 خرداد ماه بیرون راندن ارتش عراق از ایران (عملیات بیت المقدس)

تاریخ معاصر

3 خرداد ماه بیرون راندن ارتش عراق از ایران (عملیات بیت المقدس)

برگرفته از فر ایران

دکتر هوشنگ طالع


به دنبال آزادسازی بستان وگسیختن راه ارتباطی سه جبهه‌ی عراق از درون ایران و نیز محروم کردن عراق از محور عماره ـ بستان ، نوبت بال جنوبی سپاه چهارم فرا رسیده بود . این جناح ، پیش‌تر در محور سوسنگرد ـ اهواز ، دوپاره شده و پاره‌ی شمالی آن در عملیات آزاد سازی شهر بستان (طریق‌القدس) نابود گردیده بود . باقی‌مانده‌ی سپاه چهارم عراق ، هنوز منطقه‌ای به وسعت کمابیش 5400 کیلومتر مربع را در اختیار داشت.
این منطقه ، از شمال به کرخه‌ی‌کور و شهرهای هوزگان (هویزه) ، از باختر به باتلاق هوزگان (هویزه) و از جنوب ، به اروندرود و شهر خرم‌شهر ، محدود می‌شد . ارتش عراق به دلیل استقرار درازمدت در این منطقه ، مواضع پدآفندی زیادی به وجود آورده بود . افزون بر آن ، این مواضع را با رودخانه‌های کرخه‌ی‌کور و کارون ، هم‌آهنگ کرده بود .
ارتش عراق با توجه به پهنای قابل‌عبور کرخه‌ی‌کور و به ویژه ، پس از عملیات آزادسازی گلوگاه خوزستان (فتح‌المبین) ، استحکامات کناره‌ی این رودخانه را تقویت کرده بود . در این جا، افزودن بر میدان‌های مین ، سیم خاردار ، کانال و خاکریز ، سنگرهای تیربار به خوبی می‌توانستند عبور پیاده‌نظام را متوقف کنند . در آخرین رده‌ی این مواضع پدآفندی ، آشیانه‌های تانک با فاصله‌های کمی از هم قرار داشتند که می‌توانستند ، تلفات سنگینی بر مهاجم وارد کنند .
با وجود خطوط پدآفندی مناسب و هم‌آهنگی کامل با رودخانه‌ی کرخه‌ی‌کور و کارون ، جناح جنوبی سپاه چهارم عراق ، از نظر امکان تحرک در وضع بسیار بدی قرار داشت . باتلاق هوزگان (هویزه) و مناطق مردابی به هم‌پیوسته‌ی آن در قلمرو حکومت عراق ، امکان عقب‌نشینی این نیرو را به داخل خاک عراق غیرممکن می‌ساخت . برای عقب‌نشینی و فرار، تنها یک راه دراز، در مسیر محور خرم‌شهر ـ شلمچه ـ بصره ، وجود داشت .
ارتش عراق ، پس از تحمل شکست‌های پیاپی ، جناح جنوبی سپاه چهارم را به شدت تقویت کرده بود . یگان‌هایی که در اثر عملیات پیشین ارتش ایران ، در هم شکسته بودند ، پس از بازسازی ، دوباره به منطقه فرستاده شده بودند . با آغاز عملیات ، یگان‌های دیگری نیز به یاری این جناح گسیل شدند . استعداد ارتش عراق در این منطقه به شرح زیر برآورد شده است :1
پیاده نظام : کما بیش سی و شش هزار نفر
زرهی : چهل و یک گردان تانک یا کمابیش 1345 دستگاه تانک
مکانیزه : سی و هشت گردان مکانیزه یا کمابیش 1330 دستگاه نفربر زرهی
پشتیبانی : کمابیش 530 قبضه توپ


افزون بر آن ، این نیرو از پشتیبانی پی‎گیر هوایی ، در درازای نبرد نیز برخوردار بود .

برای رویارویی با این نیروی قابل‌ملاحظه و بیرون‌راندن باقی‌مانده‌ی ارتش عراق از خاک کشور ، ستاد ارتش ایران ، عملیات بیت‌المقدس را در سه مرحله به مورد اجرا درآورد .
طراحان ستاد ارتش ایران ، با توجه به انبوه نیروی دشمن ، گستردگی جبهه و پهنه‌ی زیاد منطقه‌ی عملیات ، از درگیری در یک جبهه‌ی متمرکز پرهیز کرده و در نتیجه ، به ارتش عراق اجازه ندادند تا از امکان تمرکز نیرو ، بهره‌مند شود .

عملیات غرب رودخانه‌ی کارون
این عملیات روز اول اردی‌بهشت ماه 1361 از سوی ارتش ایران در غرب رودخانه‌ی کارون به مورد اجرا گذارده شد . در این عملیات چندین گردان از نیروهای مردمی و سپاه پاسداران نیز در میدان نبرد ، حضور داشتند . در این مرحله ، نیروهای ایران پس از گذر از رودخانه‌ی کارون ، جاده‌ی اهواز ـ خرم‌شهر را در اختیار گرفت . ارتش عراق با وجود پاتک‌های سخت ، موفق به دست‌یابی دوباره به این جاده نشد .

عملیات فکه
مرحله‌ی دوم این عملیات ، پانزده روز پس از مرحله‌ی اول ، یعنی در روز شانزدهم اردی‌بهشت ماه 1361 ، در منطقه‌ی « فکه» به اجرا درآمد . در نتیجه‌ی این عملیات ، فشار بر روی نیروهای عراقی مستقر در منطقه ، افزایش یافت . هم‌زمان با عملیات فکه ، بخشی از نیروهایی که در مرحله‌ی اول عملیات از رودخانه‌ی کارون گذر کرده بودند ، به سوی مرز دولتی به حرکت درآمدند و تا پایان روز هفدهم اردیبهشت ماه ، در نوار مرزی مستقر شدند .

عملیات آزادسازی خرمشهر
مرحله‌ی سوم عملیات ، روز نوزدهم اردی‌بهشت ماه 1361 به منظور درهم‌کوبیدن بقایای نیروهای جبهه‌ی مرکزی و هم‌چنین ، نیروهای جبهه‌ی جنوبی ارتش عراق و در نتیجه ، آزادسازی خرم‌شهر به مورد اجرا درآمد . در شب همان روز ، مواضع دفاعی ارتش عراق در شمال و باختر شهر خرم‌شهر به تصرف نیروهای ایران درآمد و خرم‌شهر در کم‌تر از سه روز ، آزاد شد .
در این نبرد ، هفت‌هزار نفر از نیروهای عراق کشته و اسیر شدند . فرمانده‌ی جبهه‌ی جنوبی عراق نیز ، در میان انبوه کشته‌شدگان بود . بقایای نیروهای عراقی ، با به جا گذاردن مقادیر زیادی جنگ‌افزار و مهمات ، از میدان جنگ گریختند .

بدین‌سان ، ارتش ایران موفق شد که پس از گذشت کم‌تر از 19 ماه از آغاز آفند گسترده‌ی عراق و اشغال بخش‌های بزرگی از کشور ، نیروهای اشغال‌گر را از خاک ایران براند . از این مرحله به بعد ، مرحله‌ی چهارم جنگ (مرحله پدآفند برون‌مرزی) آغاز شد ...
ـــــــــــــــــــــ
پی‌نوشت :
1- تجاوز و دفاع ـ دکتر هوشنگ طالع ـ انتشارات آرمان‌‌خواه ـ پاریس 1364

نوشتن دیدگاه


تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید

در همین زمینه