تاریخ معاصر
3 خرداد ماه بیرون راندن ارتش عراق از ایران (عملیات بیت المقدس)
- تاريخ معاصر
- نمایش از چهارشنبه, 23 شهریور 1390 12:23
- بازدید: 5429
برگرفته از فر ایران
دکتر هوشنگ طالع
به دنبال آزادسازی بستان وگسیختن راه ارتباطی سه جبههی عراق از درون ایران و نیز محروم کردن عراق از محور عماره ـ بستان ، نوبت بال جنوبی سپاه چهارم فرا رسیده بود . این جناح ، پیشتر در محور سوسنگرد ـ اهواز ، دوپاره شده و پارهی شمالی آن در عملیات آزاد سازی شهر بستان (طریقالقدس) نابود گردیده بود . باقیماندهی سپاه چهارم عراق ، هنوز منطقهای به وسعت کمابیش 5400 کیلومتر مربع را در اختیار داشت.
این منطقه ، از شمال به کرخهیکور و شهرهای هوزگان (هویزه) ، از باختر به باتلاق هوزگان (هویزه) و از جنوب ، به اروندرود و شهر خرمشهر ، محدود میشد . ارتش عراق به دلیل استقرار درازمدت در این منطقه ، مواضع پدآفندی زیادی به وجود آورده بود . افزون بر آن ، این مواضع را با رودخانههای کرخهیکور و کارون ، همآهنگ کرده بود .
ارتش عراق با توجه به پهنای قابلعبور کرخهیکور و به ویژه ، پس از عملیات آزادسازی گلوگاه خوزستان (فتحالمبین) ، استحکامات کنارهی این رودخانه را تقویت کرده بود . در این جا، افزودن بر میدانهای مین ، سیم خاردار ، کانال و خاکریز ، سنگرهای تیربار به خوبی میتوانستند عبور پیادهنظام را متوقف کنند . در آخرین ردهی این مواضع پدآفندی ، آشیانههای تانک با فاصلههای کمی از هم قرار داشتند که میتوانستند ، تلفات سنگینی بر مهاجم وارد کنند .
با وجود خطوط پدآفندی مناسب و همآهنگی کامل با رودخانهی کرخهیکور و کارون ، جناح جنوبی سپاه چهارم عراق ، از نظر امکان تحرک در وضع بسیار بدی قرار داشت . باتلاق هوزگان (هویزه) و مناطق مردابی به همپیوستهی آن در قلمرو حکومت عراق ، امکان عقبنشینی این نیرو را به داخل خاک عراق غیرممکن میساخت . برای عقبنشینی و فرار، تنها یک راه دراز، در مسیر محور خرمشهر ـ شلمچه ـ بصره ، وجود داشت .
ارتش عراق ، پس از تحمل شکستهای پیاپی ، جناح جنوبی سپاه چهارم را به شدت تقویت کرده بود . یگانهایی که در اثر عملیات پیشین ارتش ایران ، در هم شکسته بودند ، پس از بازسازی ، دوباره به منطقه فرستاده شده بودند . با آغاز عملیات ، یگانهای دیگری نیز به یاری این جناح گسیل شدند . استعداد ارتش عراق در این منطقه به شرح زیر برآورد شده است :1
پیاده نظام : کما بیش سی و شش هزار نفر
زرهی : چهل و یک گردان تانک یا کمابیش 1345 دستگاه تانک
مکانیزه : سی و هشت گردان مکانیزه یا کمابیش 1330 دستگاه نفربر زرهی
پشتیبانی : کمابیش 530 قبضه توپ
افزون بر آن ، این نیرو از پشتیبانی پیگیر هوایی ، در درازای نبرد نیز برخوردار بود .
برای رویارویی با این نیروی قابلملاحظه و بیرونراندن باقیماندهی ارتش عراق از خاک کشور ، ستاد ارتش ایران ، عملیات بیتالمقدس را در سه مرحله به مورد اجرا درآورد .
طراحان ستاد ارتش ایران ، با توجه به انبوه نیروی دشمن ، گستردگی جبهه و پهنهی زیاد منطقهی عملیات ، از درگیری در یک جبههی متمرکز پرهیز کرده و در نتیجه ، به ارتش عراق اجازه ندادند تا از امکان تمرکز نیرو ، بهرهمند شود .
عملیات غرب رودخانهی کارون
این عملیات روز اول اردیبهشت ماه 1361 از سوی ارتش ایران در غرب رودخانهی کارون به مورد اجرا گذارده شد . در این عملیات چندین گردان از نیروهای مردمی و سپاه پاسداران نیز در میدان نبرد ، حضور داشتند . در این مرحله ، نیروهای ایران پس از گذر از رودخانهی کارون ، جادهی اهواز ـ خرمشهر را در اختیار گرفت . ارتش عراق با وجود پاتکهای سخت ، موفق به دستیابی دوباره به این جاده نشد .
عملیات فکه
مرحلهی دوم این عملیات ، پانزده روز پس از مرحلهی اول ، یعنی در روز شانزدهم اردیبهشت ماه 1361 ، در منطقهی « فکه» به اجرا درآمد . در نتیجهی این عملیات ، فشار بر روی نیروهای عراقی مستقر در منطقه ، افزایش یافت . همزمان با عملیات فکه ، بخشی از نیروهایی که در مرحلهی اول عملیات از رودخانهی کارون گذر کرده بودند ، به سوی مرز دولتی به حرکت درآمدند و تا پایان روز هفدهم اردیبهشت ماه ، در نوار مرزی مستقر شدند .
عملیات آزادسازی خرمشهر
مرحلهی سوم عملیات ، روز نوزدهم اردیبهشت ماه 1361 به منظور درهمکوبیدن بقایای نیروهای جبههی مرکزی و همچنین ، نیروهای جبههی جنوبی ارتش عراق و در نتیجه ، آزادسازی خرمشهر به مورد اجرا درآمد . در شب همان روز ، مواضع دفاعی ارتش عراق در شمال و باختر شهر خرمشهر به تصرف نیروهای ایران درآمد و خرمشهر در کمتر از سه روز ، آزاد شد .
در این نبرد ، هفتهزار نفر از نیروهای عراق کشته و اسیر شدند . فرماندهی جبههی جنوبی عراق نیز ، در میان انبوه کشتهشدگان بود . بقایای نیروهای عراقی ، با به جا گذاردن مقادیر زیادی جنگافزار و مهمات ، از میدان جنگ گریختند .
بدینسان ، ارتش ایران موفق شد که پس از گذشت کمتر از 19 ماه از آغاز آفند گستردهی عراق و اشغال بخشهای بزرگی از کشور ، نیروهای اشغالگر را از خاک ایران براند . از این مرحله به بعد ، مرحلهی چهارم جنگ (مرحله پدآفند برونمرزی) آغاز شد ...
ـــــــــــــــــــــ
پینوشت :
1- تجاوز و دفاع ـ دکتر هوشنگ طالع ـ انتشارات آرمانخواه ـ پاریس 1364