نام‌آوران ایرانی
مهم‌ترین درس سعدی برای نثرنویسی معاصر، ایجاز است
- بزرگان
- نمایش از پنج شنبه, 30 ارديبهشت 1389 09:56
- بازدید: 3345
بهاءالدین خرمشاهی گفت: از میان عناصر فراوانی مانند "سجع" که در نثر سعدی وجود دارد، مهم‌ترین درس سعدی برای نثرنویسی معاصر فارسی، ایجاز نثر است.
بهاءالدین خرمشاهی -پژوهشگر ادبیات فارسی- در گفت‌وگو با خبرنگار ادبی فارس، به مناسبت اول اردیبهشت، روز بزرگداشت سعدی شیرازی اظهار داشت: واقعا جای شکرانه دارد که پس از گذشت بیش از هفتصد سال از عصر سعدی، هنوز از اندیشه‌ها و حکمت سعدی برای بهتر زیستن و برای معاشرت با دیگران و برای زندگی فردی و اجتماعی خودمان استفاده می‌کنیم. هر داستان کوتاهی از "گلستان" که گاهی حجم آن به نیم صفحه هم نمی‌رسد، جهانی از معرفت را دربر دارد.
وی افزود: سعدی می‌دانسته است که نصیحت مستقیم بی‌حاصل است، و به همین خاطر پیام انسانی خود را به صورت غیرمستقیم و با زیبایی فراوان ارایه می‌کند. سعدی هم برای زندگی فردی و زندگی جمعی نکات فراوانی را مطرح کرده است.
خرمشاهی که اخیرا کتاب سعدی را در قالب "کتاب همشهری" منتشر کرده است، ادامه داد: سعدی دریای بزرگی است که به قول نیما یوشیج از هر کجای آن می‌توان آب برداشت یا در آن شناوری کرد.
این محقق درباره جایگاه سعدی در نظام آموزشی ایران یادآور شد: من از نظام آموزشی جدید ایران یک گله‌ای دارم و آن این است که این نظام حفظ کردن شعر و حکمت بزرگان گذشته را نهی می‌کند و می‌گوید انباشتن حافظه بیهوده است و باید تفهیم معنا باشد و دانش‌آموز باید معنا را درک کند و با معنا سر و کار داشته باشد. من با این امر مشکلی ندارم، اما نکته‌‌ای در این میان نباید فراموش شود و آن این است که دانش‌آموز باید ذخیره ذهنی داشته باشد تا بتواند معنا را درک کند. زیرا ما اگر ذخیره ذهنی واژگانی نداشته باشیم حتی نمی‌توانیم حرف بزنیم و نقل معنا کنیم. البته من با طوطی‌وار حفظ کردن هیچ متنی موافق نیستم و مخالفم با این‌که متن را بدون این‌که بفهمیم حفظ کنیم. اما باید در نظر بگیریم که فهم درجات مختلفی دارد. فهم از مرتبه ساده شروع می‌شود و به فهم متون و لایه‌های چندگانه معنایی می‌رسد.
وی افزود: اکنون سطح دوره‌های دانشگاهی ما در رشته ادبیات با زمانی که گلستان سعدی در مکتب‌خانه‌های ما تدریس می‌شد، برابری می‌کند و نباید فکر کنیم که مکتب در گذشته با دبستان در امروز برابری می‌کند.
مطمئنا سعدی و حافظ اگر برای کودکان و نوجوانان ما ساده نشود، قابل فهم نیست و نقطاع فرهنگی ما از دوره سعدی و حافظ باعث شده است که فهم آثار آنان برای نسل جدید دشوار شود. بنابراین سطح نسلی که می‌توانست این آثار را در مکتب‌خانه‌ها فهم کنند، با نسل دانشجوی امروز ما که این آثار را در دانشگاه‌ها می‌خوانند، برابری می‌کند. گاهی دانشجوهای ما نمی‌توانند یک جمله از سعدی را حتی از رو بخوانند.
خرمشاهی درباره دین نثر معاصر فارسی به سعدی بیان کرد: من خلاف بسیاری از کسانی که فکر می‌کنند نثر معاصر فارسی نثر خوبی نیست، بر این اعتقادم که این نثر، نثر شسته و رفته‌ای است و هیچ گلایه‌ای از آن ندارم. اکنون چه رسانه‌های صوتی و تصویری و چه رسانه‌های مکتوب فارسی، نثر خوبی را ارایه می‌دهند و اکثریت در نوشتن این نثر شفاف هستند. درست است که کسی مثل سعدی در نثر فارسی دیگر به وجود نیامده است، اما هستند کسانی که راه سعدی را ادامه داده‌اند و سنت او را حفظ کرده‌اند. من در میان ادیبان زنده از کسی اسم نمی‌برم و فقط می‌توانم به محمدعلی فروغی اشاره کنم که در نثرنویسی بسیار متأثر از سعدی بود. او همچنین کلیات سعدی را به بهترین وجه تصحیح کرد. این پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی گفت: تحول عمده‌ای که در حوزه نثرنویسی فارسی رخ داده است این است که نثرنویسی معاصر از محدوده ادبیات خارج شده و وارد حیطه زبان شده است. یعنی امروزه اگر کسی به نثر می‌نویسد، دیگر ادبیات نمی‌نویسد، مگر این‌که داستان بنویسد. بیش‌تر نثرهای ما در مقوله زبان قرار می‌گیرند. این در حالی است که در گذشته منشآت‌نویسی متداول بوده است که سرآمد اخیر آن‌ها قائم مقام فراهانی است.
خرمشاهی افزود: اما این‌که چرا دوره منشآت‌نویسی به سرآمده است، به این دلیل است که دیگر کسی نثر را به خاطر نثر نمی‌نویسد، بلکه می‌نویسد برای این‌که ارتباط برقرار کند. مگر ادیبان که نثر را برای هنر و ادبیات می‌نویسند. دلیل دیگر این است که امروزه نثرنویسی بسیار فراگیر شده است و به صورت کاربردی درآمده است. در گذشته عده کمی بودند که خواندن و نوشتن می‌دانستند و نثرنویسی ادبی بر حیطه نثر غلبه داشت.
وی در پایان درباره این‌که امروزه چگونه می‌توان از سعدی در حیطه نثرنویسی غیرادبی استفاده کرد، گفت: بیش‌ترین درسی که امروزه از نثر سعدی می‌توان گرفت، ایجاز اوست؛ یعنی کوتاه‌نویسی و در عین حال پربارنویسی. من گاهی متونی را می‌خوانم که بسیار طولانی است و معنا در آن‌ها رنگ‌پریده است. مهم نیست که متن در چه زمینه‌ای نوشته شده باشد، مهم این است که آن متن از ایجاز برخوردار باشد. سعدی به ما یاد می‌دهد که هرآنچه که می‌خواهیم بنویسیم حتی‌المقدور با کوتاه‌ترین جملات باشد. سعدی گاهی داستانی را در یک سطر بیان می‌کند.
سعیده خان احمدی
