ایران‌بوم

«کمال‎الدین فارسی» فیزیک‎دان برجسته ایرانی، در سال 645 خورشیدی (665مهی/ 1267م) در شیراز به دنیا آمد. وی در روز 30 دی ماه 697 (19 ذیقعده 718/ 12 ژانویه 1319) در تبریز، چشم از جهان بست. کمال‎الدین شیرازی از دانشمندان نامدار دانش فیزیک در رشته نور بود و کتابی به نام «تنقیح المناظر» (تنقیح به معنای پاکیزه و خالص کردن) درباره ماهیت نور نوشت.

«کریستیان هویگنس» فیزیک‎دان نام‎آور فرانسوی، حدود 377 سال بعد از درگذشت کمال‎الدین فارسی، در فرانسه به دنیا آمد. او از دانشمندان نامدار دانش فیزیک در رشته نور بود و کتابی به نام «فیزیک نور» نوشت.
کمال‎الدین فارسی در کتاب خود درباره‎ی نور چنین نوشته است:

نوری که از جسم نورانی خارج می‎شود، در اصل از جنس حرارت و آتش است؛ زیرا اگر نور آفتاب را به آیینه مقعر
]کاس[ بتابانیم، در یک نقطه جمع می‎شود و هر گاه در آن نقطه، جسم قابل سوختنی باشد، آن را می‎سوزاند.

چهارصد سال بعد از کمال‎الدین فارسی، هویگنس در کتاب خود در مورد نور، چنین نوشته است:
نور از جنس آتش است و همه می‎دانند که از شعله آتش، نور به وجود می‎آید. هر گاه نور را بر آیینه مقعر ]کاس[ بتابانیم و آن را در یک نقطه متمرکز کنیم، نقطه‎ای نورانی تولید می‎شود که این نقطه نورانی سوزاننده است و حرارتی دارد که اگر جسم قابل سوختنی را در برابر آن نگه‎ داریم، آن را مانند آتش می‎سوزاند.
«ماکسول» از دانشمندان معروف فیزیک و ریاضی است که در سال 1860 میلادی نظریه خود را به نام «الکترومانیتیک» بعد از تجربه‎هایی به این شرح انتشار داد:

نوری که ما می‎بینیم، عبارت است از دو بردار الکتریکی و مغناطیسی عمود بر هم بر شعاع نورانی که همیشه در حال ارتعاش است. چنین حالتی نور طبیعی را ایجاد می‎کند.

اما کمال‎الدین فارسی پیش از ماکسول گفته بود:
هر گاه نور به طور مایل از محیطی به محیط شفاف دیگری داخل شود، می‎توان حرکت آن را نتیجه دو حرکت دانست: یکی حرکت در جهت عمودی و حرکت دیگر در جهتی که عمود بر عمود اول است.
کمال‎الدین دانشمندی است که برای اولین بار در اثبات نظریه‎های خود، از قوانین و قضیه‎های هندسه در فیزیک نور استفاده کرد. این کار در آن زمان بسیار نو بود و در فعالیت‎های علمی ارزش زیادی داشت. افزون بر این، یکی‎دیگر از کار‎های کمال‎الدین، ساختن تاریک‎خانه و تاباندن پرتو نور از سوراخ و روزنه بود که 270 سال بعد، «دکارت» دانشمند فرانسوی آن را تکرار کرد.
کمال‎الدین فارسی اولین کسی بود که نظریه‎ خطای چشم را شرح داد و برای بهبود خطای چشم، استفاده از عدسی‎های مختلف را پیشنهاد کرد. این نظریهٌ‏ی جالب و بی‎نظیر سبب شد که بعد‎ها در قرن نوزدهم میلادی در اصول عکاسی و ساخت میکروسکوپ‎ها و تلسکوپ‎ها از عدسی‎ها استفاده شود.
اما نکته مهم این است که در گذشته ترجمه لاتین کتاب «تنقیح المناظر» کمال‎الدین فارسی، مانند بسیاری از کتاب‎های دانشمندان ایرانی، به کتاب خانه‎های اروپا راه یافته بود. در بسیاری از موارد، نام نویسنده‎ و یا صاحب اثر، در ترجمه، آورده نشده است. بدین سان، غربی‎ها با قصد و عمد، این آثار ازرشمند را بدون صاحب اعلام کرده بودند، تا هر کس زودتر از راه رسید، آن را به نام خود ثبت کند. بدین‎سان، بسیاری از نظریه‎ها و تجربه‎های کمال‎الدین از کتاب‎ها و زبان‎ دانشمندان غربی سر در آورده است!
البته این امر، محدود به کمال‎الدین فارسی نیست. در بسیاری از رشته‎های دانش شگرد‎شناسی نیز اروپایی‎ها، دست آورد‎های ایرانیان را به نام خود کرده‎اند. از نمونه‎های بسیار گویای آن، عزیز الدین نسفی و داروین است. با فاصله چند صد سال، داروین نظریه‎ی تکامل عزیز‎الدین نسفی را به نام خود به ثبت رسانید. البته باید توجه داشت که نظریه‎ی عزیز‎الدین نسفی، کامل‏تر و ژرف‎تر ازآن چیزی است که داروین می‎گوید.

این وظیفه‎ مهم به عهده‎ی مرکز‎های علمی، دانشگاه‎ها و نیز وزارت علوم است که با گسیل هیات‎های کارشناسی به کتاب‎‎خانه‎های بزرگ اروپا و به ویژه «واتیکان»، این کار بزرگ را پی‎گیری می‎کنند.