ایران‌بوم

در روزهای نخست اردیبهشت ماه در یک گروه شش نفره کوه نوردانِ علاقمند به محیط زیست از گروه دیده بان کوهستان انجمن کوه نوردان ایران و بخش فرهنگی و دیده بان کوهستان هیات کوه نوردی استان تهران جهت بازدید و عکاسی از چشمه " باداب سورت" به آنجا رفتیم. این سفر اهدافی مانند تهیه گزارش زیست محیطی، بررسی مشکلات حفاظتی این اثرملی، صحبت با مردم محلی و پاکسازی مقدار زیادی زباله را نیز در بر داشت.

یادداشت حاضر ضمن اشاره به موضوعاتی مانند معدن کاوی، توریسم، نقش مردم محلی، زبال ها و تاثیر هر کدام بر آینده این چشمه و منطقه، پیشنهاد می شود که کارگروه ویژه ای متشکل از کارشناسان میراث فرهنگی، محیط زیست، نمایندگان جامعه محلی و نمایندگان انجمن کوه نوردان ایران جهت تدوین یک طرح اصولی برای حفاظت دومین اثر ملی طبیعی تشکیل شود.

متاسفانه پس از ثبت این چشمه، هیچ اقدامی برای اتمام معدن کاوی و تهیه و اجرای طرح گردشگری انجام نشده است.

معرفی چشمه های باداب سورت

سال گذشته پس از شناسایی و پیگیری گروه کوه نوردی لواسان چشمه ی باداب سورت به عنوان دومین اثر ملی طبیعی ایران ثبت شد. لازم به یادآوری است که سال 1387، کوه دماوند، چشمه های باداب سورت و سرو ابرکوه به عنوان سه اثر طبیعی توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور ثبت شدند.

چشمه های باداب سورت واقع در استان مازندران، شهرستان ساری، بخش چهاردانگه، دهستان پشت کوه، روستای سورت، حدفاصل روستاهای اروست و مال خواست قرار دارد.

چشمه های باداب سورت مشتمل بر دو چشمه با آب های کاملا متفاوت از لحاظ رنگ، بو، مزه و حجم آب است. چشمه پر آب دارای آب بسیار شور و دارای استخری با قطر حدود 15 متر و عمق زیاد است. چشمه دوم که در بالادست و شمال غربی این چشمه قرار دارد، ترش مزه و دارای آبی به رنگ قرمز و نارنجی است، در اطراف چشمه کمی رسوب آهن نشسته است.

جریان آب های رسوبی و معدنی این چشمه ها طی سال ها، در شیب پایین دست کوهستانی خود، صدها طبقه و ده ها حوضچه بسیار زیبا به رنگ های نارنجی، زرد و قرمز در اندازه های مختلف پدید آورده اند. این طبقات و حوضچه ها در واقع جاذبه اصلی و ویژگی منحصر به فرد چشمه های باداب سورت است. زیبایی این طبقات و محل ویژه قرارگیری چشمه در دامنه کوهستان و چشم اندازهای ویژه اطراف به ویژه در غروب تحسین برانگیز است.

این چشمه ها در ارتفاع 1840 متری واقع شده اند و در ایران بی نظیر هستند و تا جایی که می دانیم در کشور ترکیه چشمه ای به نام کالاتاپار که تا حدی شبیه باداب سورت وجود دارد.

اطراف چشمه پوشیده از درختچه های زرشک وحشی و ارتفاعات بالاتر پوشیده از جنگل های سوزنی برگ است.

معدن کاوی بلای جان این اثر ملی ثبت شده

توسعه پایدار در حقیقت ایجاد تعادل میان توسعه و محیط زیست است یا به عبارتی توسعه با استراژی حفظ منابع طبیعی است. آیا معدن کاوی که روند استفاده از منابع تمام شونده و از بین بردن منابع است به توسعه پایدار نزدیک تر است یا گردشگری که اکنون براساس آمار به اندازه درآمد های نفتی و معدنی برای کشورهای جهان درآمد ایجاد می کند؟!

کوه نوردان معدن کاوی گسترده سنگ های گرانیت در منطقه و معدن کاوی های گسترده در کوه دماوند که پیش از باداب سورت به عنوان نخستین اثر ملی طبیعی ثبت شده بود و همچنان ادامه دارد را به خوبی می شناسند. از سال 1384 مجوز اکتشاف معدن سنگ تراورتن در کنار چشمه ی باداب سورت برای یک شخص حقیقی صادر شده است و بااینکه موفق به تمدید مجوز یا اخذ مجوز بهره برداری نشده اند هنوز هم حفاری ادامه دارد، بدیهی است که پس از ثبت این اثر باید اقدامی قطعی برای توقف معدن کاوی و بازسازی صدمات دیده شده در منطقه مانند بستن جاده معدن که موجب تردد ماشین ها تا کنار چشمه می شود صورت می گرفت.

معدن کاوی های گسترده ای در این منطقه ی زیبا و بکر در جریان است و حتی در سراسر ایران در جریان است که بسیاری از آنها در غالب توسعه پایدار و صرفه اقتصادی پایدار و پر درآمد در مقیاس ملی بررسی شوند، اما به طور کل درباره تهدیدات معدن کنار چشمه موارد زیر وجود دارد:

1- معدن با کندن پایین دست موجب کم شدن آب چشمه ها شده است.

2- این معدن با کشیدن جاده و برداشت از سطح کوه چشم انداز بسیار زشتی را ایجاد کرده است.

3- جاده معدن که تا کنار چشمه امتداد دارد مورد استفاده قرار می گیرد و ماشین ها تا کنار چشمه می روند. جتی زمان حضور ما نوجوانی از روستای اروست با تراکتور به آنجا آمد و حتی وارد چشمه هم می شد که پس از صحبت با وی در مورد اهمیت حفظ چشمه، در پاکسازی و انتقال زباله ها با تراکتور یاری گرفتیم.

4- جاده معدن یک قبرستان بسیار وسیع قدیمی را در شیب کوه برش داده است و اسکلت ها از دیواره سمت کوه جاده بیرون زده اند که این موضوع از لحاظ تاریخی و باستان شناسی قابل بررسی است.

5- این معدن در صورت ادامه فعالیت ناگزیر است روزی طبقات و حوضچه های چشمه را نیز بکاود!

گردشگری پایدار راه برون شد از بحران

اکوتوریسم که از آن به عنوان صنعت سبز یاد می شود، سفری است مسئولانه که باعث افزایش درآمد مردم محلی و کاهش اثرات منفی بر جامعه محلی و محیط طبیعی است.

اینکه معرفی و جاذبه های طبیعی و تردد گردشگر یک تهدید است یا یک مزیت، یک موضوع مطرح بین علاقه مندان به محیط زیست و کوه نوردان بوده است و من همیشه در این مورد تردید داشتم، اما اکنون بر اساس چند سال تجربه و بررسی می توانم بگویم که بی تردید گسترش گردشگری مسوولانه نه تنها یک تهدید نیست، حتی در بیشتر موارد می تواند به شناسایی و حفظ جاذبه ها کمک کند.

در مورد گردشگری و چشمه های باداب سورت باید گفت که قبل از شناسایی و ثبت آن در سال گذشته، متاسفانه همواره گردشگران از شهرهای سمنان و ساری و سایر شهرها و روستاهای اطراف، به ویژه در فصول گرم سال برای آب تنی و حمام به آنجا می رفتند و می پندارند برای درمان امراض پوستی و دردهای کمر، پا، رماتیسم سودمند است. همچنین مردم روستاهای اطراف مقداری از آب چشمه را برای استحمام به خانه می برند. در این روند چشمه و منطقه اطراف از موارد مانند: رهاکردن زباله های فراوان، بستن جریان آب به پایین دست و طبقات و حوضچه ها با لباس، استفاده از مواد شوینده، روشن کردن آتش در اطراف، گرم کردن سنگ با آتش و قراردادن آنها در حوضچه ها به منظور گرم شدن آب و تردد فراوان و بی ملاحظه با کفش آسیب فراوان می دیده است که البته اکنون نیز به دلیل عدم وجود طرح و برنامه ی مشخص این روند به شدت ادامه دارد!

زمانی که مشغول پاک سازی چشمه بودیم، حضور یکی از دوستان قدیمی که تورهای طبیعت گردی برگزار می کنند همراه چند نفر پس از آن یک زوج کوه نورد دیگر مرا شگفت زده کرد، آنها که از طریق اینترنت با باداب سورت آشنا شده بودند در جمع آوری زباله ها، باز کردن جریان آب و صحبت با مردم محلی برای توجه دادن آنها به اهمیت این چشمه و پنانسیل بالای گردشگری و توسعه پایدار در منطقه کمک زیادی کردند. به نظر می رسد همیاری برگزارکنندگان تورهای طبیعت گردی، افراد شرکت کننده در این تورها و گروه ها و مردمی که تجربه و دانش گردشگری را دارند می تواند روند تخریب این چشمه را کند نماید و در صورت تهیه و اجرای طرح گردشگری و توقف معدن کاوی به تخریب دومین اثر طبیعی ایران پایان دهد.

به پاس چشم انداز با شکوه و دل انگیز این چشمه و منطقه، به تمام کسانی که از این چشمه بازدید خواهند کرد پیشنهاد می شود:

1- در مورد تخریب ها و آلودگی محیط اطراف چشمه و عوامل پدیدآورنده آن، حساسیت نشان دهند و عکس و گزارش های خود را برای انجمن کوه نوردان ایران، مطبوعات و دیگر رسانه ها بفرستند.

2- در مورد طرح معدن کاوی در منطقه موضع گیری کنند و در این رابطه و پتانسیل بالای جذب توریست با مردم محلی صحبت کنند.

3- ضمن آلوده نکردن چشمه، مقداری از زباله های اطراف را جمع آوری کنید.

4- مسیر آب را برای جریان داشتن روی طبقات باز کنید.

5- بدون کفش روی طبقات و حوضچه ها گام بردارید.

در پایان باید گفت که تعطیلی دایمی معدن و تدوین و اجرای طرح اصولی گردشگری می تواند با تشکیل کارگروه ویژه ای متشکل از کارشناسان میراث فرهنگی، محیط زیست، نمایندگان جامعه محلی و نمایندگان انجمن کوه نوردان ایران برای حفاظت دومین اثر ملی طبیعی صورت گیرد و با توجه به احتمال طولانی شدن تحقق این امید، بهتر است سریع تر همزمان با توقف حفاری غیر مجاز در منطقه، حریمی را برای چشمه در نظر گرفت و یک نگهبان که می تواند از مردم محلی نیز باشد برای آن در نظر گرفت.