ایران‌بوم

قصه گنجینه جواهرات نادرشاه افشار را که دنبال کنیم، به «کلات» می‌رسیم که در دامنه کوه «هزارمسجد» از این گنجینه محافظت کرده است. «کاخ خورشید» و «بند ارغونشاه» همراه عطر شالیزار هر گردشگری را به کلات در منتهی‌الیه شمال شرق این دیار می‌برند.

air-jordan-4-retro-cement-x-new-era-chicago-bulls-sneaker-hook-up-hat | nike acg alder mid for sale california real estate

خبرگزاری میراث فرهنگی ـ مقصد، خراسان است که همواره پذیرای مسافران بسیار است. ما نیز به مشهد می‌رویم ولی این بار پس از زیارت، به موزه نادری در نزدیکی حرم رفته تا مروری بر کارنامه نادرشاه افشار داشته باشیم. روز دیگر می‌خواهیم به «کلات» و کاخ خورشید نادرشاه افشار، صاحب قصه پرفراز و نشیب جواهرات نادری سفر کنیم. اگر به موزه جواهرات در بانک مرکزی رفته باشید، تعداد زیادی از این جواهرات و از جمله الماس دریای نور و همچنین سپر جواهرنشان نادر را که از پوست گراز ساخته شده، دیده‌اید.

سپر نادر در موزه جواهرات

کلات، با فاصله‌ای حدود 145 کیلومتر در شمال شرقی مشهد، بر دامنه کوه هزارمسجد تکیه داده و از سوی دیگر با کشور ترکمنستان همسایه است. کلات، جایی است که تیمور لنگ پس از 14 بار تلاش ناکام، از آن منطقه صرف نظر کرد و بازگشت. نادرشاه افشار جایی بهتر از کلات برای نگهداری غنایمی که از هندوستان آورده بود، نیافت و البته کلات محل تبعید بسیاری در دوره معاصر بوده است. تعداد زیادی از مشروطه‌خواهان در دوره قاجار در کلات به‌سر بردند تا از مرکز به اندازه کافی دوره باشند.

علاوه بر این موارد تاریخی، طبیعت کلات خود حکایت‌ها دارد، کوه‌های مه‌گرفته، دره‌های پرآب و بوی شالیزار هر گردشگری را سرمست می‌کند. مردمان کلات نیز تنوع را حفظ کرده و در گروه‌های قومی مختلف در کنار هم زندگی می‌کنند. کلاتی‌ها نمایش‌دهنده سپاه نادر هستند که هر دسته را از گوشه‌ای از ایران گرد آورده بود.

همان طور که گفته شد کلات از موقعیت کوهستانی برخوردار است و فقط از طریق برخی مدخل‌ها که کلاتی‌ها به آن «دربند» می‌گویند، می‌توان وارد شد. در میان دربندها، گذر ما دربند ارغونشاه خواهد بود که رو به جنوب است. دربندهای چوب‌بست، کشتنی و دهچه رو به ترکمنستان باز می‌شود.

کلات آنقدر بزرگ نیست که آدرس‌دهی دقیق برای آثار تاریخی لازم باشد. اگر به جای عبور از تونل جدید از راه قدیم یا دربند بگذریم برخی آثار از همان بدو ورود قابل مشاهده‌اند.

«کتیبه نادری» در مدخل بند ارغونشاه واقع شده و به دستور نادرشاه در بر دل کوه کنده شده است که گویا با مرگ وی نیمه کاره می‌ماند. کتیبه با شعری از «گلبن افشار» آغاز و با توصیف صفات نادر ادامه می‌یابد. به دلیل آن که این کتیبه حدود 15 متر از زمین ارتفاع دارد، خواندن آن به آسانی ممکن نیست.

کتیبه نادری

از همان جا که ایستاده‌اید اگر سرتان را بلند کنید «برج و باروی نادر» را بر بلندای کوه می‌بینید. این بنا از گل و سنگ و آجر ساخته شده و از بستر رودخانه چیزی حدود 40 متر ارتفاع دارد. در گذشته نگهبانان شهر ورود و خروج را از این محل کنترل می‌کردند.

قدیمی‌ترین اثر تاریخی کلات یا مسجد «کبود گنبد» متعلق به دوره سلجوقی است و نشان می‌دهد که آبادانی کلات به پیش از زمان نادر بازمی‌گردد. مسجد در زمان نادر و سپس در دوره قاجار مرمت شده که اینک زیر گنبد مزار مرمت‌گر زمان فتحعلی‌شاه قاجار و شهدای کلات دیده می‌شود.

«کاخ خورشید» مهم‌ترین اثر تاریخی است و حکم نماد کلات را دارد. درست است که در زمان نادرشاه افشار بنا شده اما شواهد حاکی است بر بنایی قدیمی‌تر متعلق به دوره ایلخانی ساخته شده است. ساختمان شامل سه طبقه در میان باغی قرار دارد که در زمان خود بسیار زیبا بوده است.

نمونه‌ای از حجاری ها در کاخ خورشید

برخی می‌گویند زیرزمین کاخ نادری، محل نگهداری غنائم بوده و برخی دیگر معتقدند زندان بوده است. در طبقه همکف تالاری دیده می‌شود که دارای نقاشی‌هایی با طلاکاری و همچنین کتیبه‌ای نواری از آیات قران است. تاریخ کتبیه، سال مرگ نادر را نشان می‌دهد.

طبقه سوم از دو بخش داخلی و خارجی تشکیل شده است که قسمت مشهور بنا، همان بخش خارجی یا استوانه 66 ستونی است.

از نکات جالب کاخ نادری، تزییناتی است به شکل میوه‌های مناطق گرمسیر مانند آناناس، موز و انبه که همگی کار هنرمندانی هستند که نادر از هند آورده بود.

نمایی از نقاشی دیوار اتاق‌ها

وقت آن است که کمی از کلات فاصله بگیریم تا آثار دیگر را پیش از آن که وقت ازدست برود، ببینیم. حدود 5 کیلومتر آن طرف‌تر از کلات، سد و بند نادری را می‌توان دید که با سنگ، آجر و ساروج روی ژرف‌رود ساخته شده است. چیزی حدود 70 متر ارتفاع دارد. این سد اکنون کارآیی ندارد زیرا بیشتر زمین‌هایی که در زمان نادر زیر کشت بودند اینک در محدوده کشور همسایه قرار دارند.

در کنار آثار تاریخی، از طبیعت کلات نمی‌توان چشم پوشید. آبشار و رودخانه قره‌سو یکی از این محوطه‌هاست که در 12 کیلومتری کلات واقع شده و محل تأمین آب این شهر در زمان نادر بوده است. فقط باید به یاد داشت که این منطقه از راهی فرعی حدود 3 کیلومتر مانده به تونل ورودی کلات قابل دسترس است.

سد- بند نادری

منطقه دیدنی دیگر، روستای خشت در 13 کیلومتری عمارت خورشید است. یکی از آثار دیدنی این روستا، حوض‌انبارهایی است که تعدادشان به 365 می‌رسد و گویا هر کدام منبع تأمین آب یک روز سپاه نادر بوده است.

در سفر به نقاط مختلف ایران، صنایع دستی یکی از جاذبه‌های اصلی سفر به‌حساب می‌آید. در کلات و روستاهای اطراف نیز می‌توان حاصل تلاش هنرمندان را دید. گلیم‌های پر نقش و نگار در روستاهای «قله‌زو» و «آغداش» از اعتبار خاصی برخوردارند و در روستای «زاوین» ابریشم‌بافی هنر اصلی به‌شمار می‌آید.

چگونه به کلات برویم؟
جاده مشهد به کلات، جاده‌ای کوهستانی است که در کنار مناظر متفاوت، چند گردنه دلهره‌آور نیز در انتظار گردشگر خواهد بود. از آنجا که گشت در کلات یک روز وقت لازم دارد، بهتر است صبح اول وقت از مشهد راهی شد تا پیش از تاریکی هوا جاده به اتمام رسیده باشد.

نمایی از طبیعت کلات

در صورتی که ماشین شخصی در اختیار نباشد، در طی روز از میدان‌بار نوغان خودروی سواری و اتوبوس عازم کلات می‌شود. از آن سو نیز معمولاً وسایل نقلیه در خیابان اصلی کلات منتظر مسافران هستند.