ایران‌بوم

گنبد قابوس، گردشگران بسیاری را به شهر گنبد مهمان می‌کند. موقعیت جغرافیایی، که نمایشگاهی از نمونه‌های متنوع طبیعی را مهیا ساخته، جذابیت گنبد را دوچندان می‌کند و چاشنی تماشای مسابقات اسب‌دوانی، طعم دیگری به گردشگری این منطقه می‌دهد.

991 - CN9671 - Blauw - Nike Air Max 1 By You Custom herenschoen - nike air max lays blue cheese commercial actor | SBD - nike sb trainer endor khaki gum white and green - 016 Release Date - Air Jordan 4 Red Thunder CT8527

خبرگزاری میراث فرهنگی ـ تنوع آب و هوایی مشخصه‌ بارز ایران است. اما این شاخص و تفاوت را در محدوده‌های کوچک‌تری نیز می‌توان یافت که استان گلستان یکی از آن مناطق به‌شمار می‌رود. به همین دلیل و با توجه به مطرح شدن نماد تاریخی این استان یعنی «برج قابوس» در جلسه میراث جهانی، به گنبد کاووس سفر می‌کنیم.

گنبد کاووس زمانی به نام هیرکان، گرگان و پس از آن به جرجان مشهور بوده است. این شهر به دلیل قرار داشتن در جاده ابریشم، اهمیت بسیاری در بازرگانی داشته است. برای مدتی نیز در زمان «آل زیار» و «آل بویه» پایتخت ایران بوده و از این جهت اهمیت زیادی یافته است.

گنبد همچنین پذیرای دانشمندان و ادیبان بسیاری بوده است که شیخ اسعد گرگانی سراینده «ویس و رامین» و بوعلی سینا دانشمند و طبیب حاذق، نمونه‌هایی از این مشاهیر هستند. مختوم‌قلی شاعر و عارف نامی ترکمن و دولت‌مردانی چون امیر عنصرالمعالی کیکاووس بن وشمگیر با کتاب «قابوس‌نامه» نمونه‌های دیگر قابل توجه‌اند.

گنبد کاووس فعلی، به سال 1305 خورشیدی برای سکونت کوچ‌نشینان ترکمن به دستور پهلوی اول بنیان نهاده و گنبد قابوس (اکنون به کاووس تغییر یافته است) نام گرفت. نقشه اصلی این شهر را کارشناسان آلمانی مطابق با اصول شهرسازی طراحی کردند، از این‌رو با الگوی شطرنجی شکل گرفته و معابر تنگ و قدیمی در آن دیده نمی‌شود. جالب آن که گنبد جزو شهرهایی است که شهرداری در آن قدمت بسیار دارد.

شهرستان گنبدکاووس در بخش شرقی استان گلستان واقع شده و با کشور ترکمنستان و شهرهای علی‌آباد، آق‌قلا و کلاله هم‌مرز است و مناطق متفاوتی از کوهستانی، جلگه‌ای و استپی در اطراف آن دیده می‌شود. مناطق استپی این محدوده از مهم‌ترین مراتع قشلاقی هستند.

از صنایع دستی گنبد نیز قالی، قالیچه و قارچین شهرستان گنبد به ویژه فرش‌های سرخ رنگ و مرغوب بسیار مشهور هستند. یکی دیگر از مظاهر مشهور و رایج این منطقه، پرورش اسب است که اسب ترکمن از معروفیت جهانی برخوردار است.

گنبد کاووس دارای مناطق گردشگری و تاریخی بسیاری از جمله برج گنبد قابوس، امامزاده یحیی بن زید، دریاچه مصنوعی، مجتمع سوارکاری، شهر تاریخی جرجان و 3 تالاب آلماگل، آجی‌گل و آلاگل در بخش داشلی‌برون است که زیستگاه پرندگان مهاجر و کنار آبی هستند.

از دیگر مواهب طبیعی می‌توان به رودهای جاری در منطقه اشاره کرد. یکی از عمده‌ترین آنها رودخانه گرگان‌رود است که از کوهستان‌های جنوبی شهرستان سرچشمه می‌گیرد و دیگری رودخانه اترک است که از خراسان سرچشمه می‌گیرد و در شهرستان گنبد قسمتی از مرز با کشور ترکمنستان را تشکیل می‌دهد.

مجموعه سوارکاری گنبد نیز پذیرای علاقه‌مندان به تماشای اسب‌سواری و اسب زیبای ترکمن است. مردم بسیاری از نقاط مختلف تماشاگر کورس‌های بهاره و پاییزه اسب‌دوانی در این مجموعه هستند.

برج قابوس
این بنا که یکی از بلندترین آثار تاریخی جهان به‌شمار می‌‌آید در سال 375 خورشیدی و در زمان سلطنت شمس‌المعالی قابوس وشمگیر و در شهر جرجان که پایتخت پادشاهان آن دیار بوده، بر فراز تپه خاکی بنا شده است.

سازه گنبد قابوس از دو قسمت بدنه و گنبد مخروطی تشکیل شده اما بر اثر کاوش‌های پیاپی در پی گنج، اکنون آثاری از کف آن بر جای نمانده است.

گنبد دو پوسته است. بدنه خارجی همانند ستاره‌ای ده‌پر بوده و دارای 15 ترک است که از پای‌بست بنا شروع شده و تا زیر سقف ادامه می‌یابد. گنبد درونی با ارتفاع 18 متر از آجر معمولی است که در بدنه شرقی آن روزنه‌ای تعبیه شده است.

از دیگر تزیینات بنا می‌توان به مقرنس درون طاق هلالی سردر اشاره کرد که به نظر می‌‌رسد در مراحل نخستین است. شاید این مقرنس ساده و زیبا از اولین نمونه‌ها در بناهای اسلامی باشد که به تدریج تکمیل شده است.

از دیگر مشخصات تزیینی بنا کتیبه‌های کوفی است که کمربندوار بدنه را آرایش کرده است و یک ردیف آن در 8 متری پای آن و دیگری بالا و در زیر گنبد مخروطی قرار دارد.

مصالح بنا ملات ساروج و آجر است که تماماً آجرهای پخته قرمزی است که به دلیل عوامل جوی به رنگ برنزی درآمده است. در نحوه‌ی اجرای این ساختمان به دلیل نبودن امکانات و تکنولوژی پیشرفته به جای چوب‌بست از کوبه و متراکم کردن خاک به دورِ نما به صورت مارپیچ و پله‌ای تا انتهای آن استفاده شده است که بعد از اتمام بنا خاک‌ها را به صورت تپه در اطراف بنا پخش کرده‌اند.

بقعه امام‌زاده یحیی
حضرت یحیی بن زید نوه امام زین‌العابدین(ع) و یکی از راویان و محدثان بوده است که در سنین جوانی به شهادت رسید و در نوشته‌های تاریخی او را اولین فردی می‌دانند که کتاب صحیفه سجادیه را به ایران آورده است. بنای امام‌زاده یحیی دارای بنای بزرگ و محوطه‌ای وسیع و رواق آیینه‌کاری شده است. از امتیازات این مکان مذهبی وجود محراب گچ‌بری دوره سلجوقی در جوار ضریح مطهر آن امام است و همچنین این مقبره در نزدیکی شهر تاریخی جرجان قرار دارد.

شهر تاریخی جرجان
شهر تاریخی جرجان یکی از شهرهای بزرگ جهان اسلام بوده است که با شهرهایی همچون ری، مرو و جندی شاپور برابری می‌کند. این شهر معماری و شهرسازی بسیار پیشرفته‌ای داشته که با کاوش‌های انجام گرفته، معلوم شد بیش از 1000 سال قبل دارای فاضلاب شهری، خیابان‌هایی با سنگ‌فرش‌های منقوش آجری و سیستم آب‌رسانی به خانه‌ها بوده که از طرح شهرسازی و وجود نقشه برای ساخت آن خبر می‌دهد. آبگینه‌ها و سفال‌های به دست آمده نیز گویای این مطلب است که این شهر یکی از مراکز صنعت آبگینه و سفال در دوره‌های بعد از اسلام یعنی سده های 5 و 6 هجری شمسی بوده است.

از 1200 هکتار خرابه‌های شهر جرجان که اکنون در 3 کیلومتری جنوب غربی شهر گنبدکاووس قرارگرفته در قرن اخیر به علت‌های مختلف چون کاوش‌های غیرمجاز، توسعه کشاورزی و ساخت خانه‌های جدید، فقط مساحتی در حدود 250 هکتار از آن در دوسوی گرگان‌رود باقی مانده‌است.

در اصل این شهر در زمان سامانیان بر روی ویرانه‌های برجای مانده از شهری ساسانی بنا شد و به صورت چندضلعی نامنظم همانند شهرهای منطقه در قبل از اسلام ساخته شده است.
از ویژگی‌های جالب این شهر، کانال فاضلاب سراسری بوده که این مسأله اهمیت فراوانی در بهداشت شهر داشته است. همچنین واحدهای مسکونی دارای چاه‌های متعدد آب و آذوقه بوده و هر واحد مسکونی از کانال اصلی آب شهر مشروب می‌شد.

یکی دیگر از ویژگی‌های این شهر تاریخی، عبور گرگان‌رود از وسط شهر است، به این ترتیب شهر جرجان در دو سوی رودخانه واقع و به دو بخش دهستان (شیعه نشین) و بکرآباد (سنی نشین) تقسیم شده بود که به وسیله پل‌های آجری به هم مرتبط بودند.

هرچند شهر تاریخی جرجان در حملات مغول به سال 617 هجری قمری از بین رفت اما از خرابه‌های به جای مانده این شهر هنوز شکوه و عظمت آن آشکاراست و تنها نماد برجای مانده از این شهر تاریخی یعنی «برج گنبدقابوس» گواهی براین مدعاست. از این رو شهر تاریخی جرجان یکی از پرارزش‌ترین آثار برجای مانده از دوران اسلامی با شماره 40 در فهرست آثار باستانی در سال 1317 به ثبت رسیده است. این محوطه می‌تواند به سایت موزه شهری تبدیل شود.

دیوار گرگان
در دوره ساسانی و نزدیک به 1700 سال پیش دیوار بزرگ گرگان به طول 200 کیلومتر با نام‌های سد اسکندر، سد انوشیروان، سد پیروز و دیوار دفاعی گرگان که طولانی‌ترین اثر معماری ایران باستان است طی 90 سال ساخته شد.

به گفته کارشناسان علت ساخت این دیوار حمله اقوام مهاجری به نام هپتالی‌ها بود. این قوم مهاجم به دلیل طبیعت زندگی‌شان که تابع قواعد ایلی بود به دنبال مراتع بهتر، مرزهای شمالی ایران را مورد تهاجم قرار می‌دادند. به همین علت فیروز پادشاه ساسانی برای جلوگیری از هجوم به کشور دستور داد طولانی‌ترین دیوار دفاعی کشور در مرز شمال شرقی ایران ساخته شود.

این اثر، در امتداد ضلع شمالی گرگان‌رود کشیده شده و اکنون بقایای آن از دامنه بیلی‌لوه در غرب پارک ملی گلستان (شرق شهرستان کلاله) آغاز می‌شود و تا نزدیکی روستای صفاایشان و سواحل قدیمی دریای مازندران در بخش گمیشان شهرستان (ترکمن) امتداد دارد. در سال 1378 دیوار گرگان به ثبت ملی رسید.

وجود معماری منظم در طول مسیر 200 کیلومتری از جمله ویژگی‌های مهم دیوار بزرگ گرگان است. این دیوار به طور کامل از مصالح آجر و خشت ساخته شده است. شاخص‌ترین ویژگی دیوار، نظام مهندسی، شیوه معماری، مدیریت آب در سیستم دفاعی آن است که به وسیله کانال‌هایی آب را از رودخانه گرگان‌رود به سمت خندق و کوره‌های آجرپزی و زمین‌های پایین دست هدایت می‌کرده است.

هرچند دیوار گرگان برای ثبت جهانی در یونسکو معرفی شده است اما همچنان نبود اعتبار برای تهیه نقشه‌های توپوگرافی و کاداستر برای تعیین عرصه، نبود حریم استحفاظی و رعایت نکردن حریم منظری دیوار و تاسیسات وابسته و داشتن عرصه و حریم مصوب که یکی از اساسی‌ترین موارد احراز شرایط ثبت در فهرست آثار جهانی است، روند ثبت جهانی این اثر باستانی را با مشکل روبه‌رو کرده است.

در طول مسیر دیوار بزرگ گرگان تا کنون 38 قلعه که بزرگ‌ترین آنها 20 هکتار و کوچک‌ترین 4 هکتار است شناسایی شده است. کشاورزی، وجود کارخانجات صنعتی، تیر چراغ برق و راه‌سازی تهدیدهای مهم دیوار بزرگ گرگان هستند.

ژاک دمرگان فرانسوی، حدود 100 سال پیش بخشی از مسیر دیوار را از روی نقشه ترسیم کرد. بعد از او «آرن» دیگر باستان‌شناس فرانسوی بخش دیگری از دیوار گرگان را به‌صورت پیمایشی، شناسایی و معرفی کرد.به نظر می‌رسد نخستین کسی که توانست دیوار سرخ گرگان را ببیند، اریک اشمیت، خلبان آمریکایی بود که با هواپیمای خود در سال ١٣١٦ خورشیدی، هنگام عکاسی از نقاط باستانی ایران، مسیر این دیوار را یافت. وی متوجه شد دیوار قرمزرنگی از سمت دریا به طرف کوه‌های پیش کمر امتداد دارد. همین عکس‌ها در حقیقت سند مهمی برای باستان‌شناسان ایرانی و خارجی شد تا بتوانند تحقیقات بیشتری روی این دیوار انجام دهند.

تالاب‌های شهرستان گنبد کاووس
تالاب آلاگل در شرق جاده آق‌قلا به اینچه‌برون در مرکز شوره‌زار بزرگ ترکمن‌صحرا و چند کیلومتری مرز ترکمنستان واقع شده و یک دریاچه آب شور است. به همین دلیل پرورش ماهیان آب شورزی دریای خزر به ویژه ماهی سفید و کپور در این تالاب رونق زیادی دارد. هر ساله در فصل مهاجرت هزاران پرنده از انواع قو، فلامینگو، اردک، پرستوی دریایی، آبچلیک و باتلان به این تالاب می‌آیند.

تالاب آجی‌گل در جنوب روستای تنگلی واقع شده و از دو بخش غربی عمیق و شرقی تشکیل شده است که نیزاری این دو قسمت را از هم جدا می‌کند. در بالادست این تالاب دریاچه‌ای به مساحت 100 هکتار به نام دریاچه نمک قرار دارد.

تالاب آب شیرین آلماگل در شمال روستای تنگلی و با فاصله کمی از مرز ایران و ترکمنستان قرار گرفته است. اطراف این تالاب را در بیشتر نقاط، پوشش نی و ضلع جنوبی و مسیر ورودی آب به تالاب را جنگل‌های گز پوشانیده است. در این تالاب به علت نزدیکی به مرز شکار هرگونه تیراندازی ممنوع است.

مجتمع سوارکاری
مجتمع سوارکاری گنبد در سال 1340 با اهداف مسابقات اسب‌دوانی و تولید و پرورش اسب‌های اصیل ترکمن تأسیس شد. در حال حاضر مجموعه در اجاره‌ی فدراسیون سوارکاری قرار دارد.

این مجموعه دارای زمین کشاورزی، پارکینگ، فضای سبز، پیست اسب‌دوانی، سوئیت، ویلا، اسطبل زمستانه و تابستانه، جایگاه مسابقات و استخر شنا است.

مسابقات اسب‌دوانی در فصل‌های بهار و پاییز برگزار می‌شود و علاقه‌مندان زیادی را از گوشه و کنار کشور جذب می‌کند.