ایران‌بوم

1. در هر پایگاه که عملیات انقلابی در آن لازم باشد، باید یک نقشه ی جنگی هم در اختیار افسران شبه نظامی قرار گیرد. این نقشه ها باید در مقیاس های مورد نیاز باشند. مراحل گوناگون عملیات باید به صورتی مستمر برای آنان ارسال شود.

تجهیزات لازم، از جمله مهمات و سوخت و لباس و غیره باید با دقت نگهداری شوند. در صورتی که سربازان یک تیپ تجهیزات کافی نداشته باشند و مثلا هر یک شش گلوله داشته باشند ممکن است به وارد عمل شدن آن تیپ بر ضد دولت مخالف نیاز نباشد.

2. اقدامات دفاعی که دولت مخالف صورت می دهد باید به طور دقیق زیر نظر گرفته شود. در ایران، دولت مصدق اکثر وسایط نقلیه ی موتوری را در یک واحد گردآوری کرده بود و دولت وی به تانک ها فقط برای مصرف یک ساعت آن ها سوخت می داد؛ توزیع مهمات به حداقل ممکن کاهش یافته بود و از انبار مهمات مراقبت بیشتری می شد؛ حتی کد و رمزهای ارتش ایران تنها سه هفته قبل از سرنگونی مصدق تغییر کرد.
در دو موقعیت حساس، ژنرال ریاحی، رییس ستاد، تمام افسران را در پادگان تهران گرد آورد و حس وطن پرستی آنان را تحریک کرد و آن را برابر با حمایت از مصدق شمرد. سپس فهرست افسران و شماره ی پلاک خودروی آن ها را خواست و در بعضی موارد از افسران بازخواست کرد. کنترل اتفاقی تلفنی از منزل افسران به عمل آمد تا مشخص شود کدام یک از آنان شب را در خارج از منزل به سر می برد.

3. بررسی کلیه ی تاسیسات نظامی که باید اشغال شده یا محافظت شوند نیز ضروری است. به این منظور، داشتن نقشه ی دقیق مراکز فرماندهی و مراکز ارتباطی و غیره ضروری است. در آغاز عملیات آژاکس به غیر از اطلاعات کمی که برای خرابکاری در تاسیسات غیر نظامی بود، ما هیچ یک از آن اطلاعات را در اختیار نداشتیم.

4. در عملیاتی از این دست، قبل از هر چیز باید به اهمیت تسخیر تاسیسات غیر نظامی و دستگیری اشخاص غیر نظامی کلیدی توجه داشت. به منظور ارزیابی شخصیت های سیاسی باید امکان دست یابی به منابع اطلاعاتی فراوان امکان پذیر باشد. جمع آوری اطلاعات در خصوص مشخصات مراکز تلفن و ایستگاه های رادیویی و هواپیماها و غیره از جمله موضوعاتی است که باید زیر نظر یک افسر شبه نظامی باشد و دقیقا بداند باید دنبال چه مشخصاتی بگردد. البته این به آن معنا نیست که یک افسر اطلاعاتی زبده از عهده ی این کار برنمی آید، بلکه باید راهنمایی های اطلاعاتی به او ارائه شود.

5. چگونگی اوضاع جوی در میزان توفیق طرح، تاثیری بسزا دارد و پیش از هر عامل دیگر باید به آن توجه داشت. برای مثال در صورت وجود مه، زمان و مکان طراحی و چگونگی عملکرد نیروی انسانی ممکن است به طور کامل تغییر کند؛ همچنین در صورت باریدن باران یا وزش طوفان. وضع هوا یا تصمیم درباره ی زمان شروع عملیات در روز یا شب، باید با در نظر گرفتن همه ی جوانب اتخاذ شود.
در جاهایی که مقررات منع آمد و رفت وضع شده است، توجه به این مسئله جانشین اوضاع جوی می شود. ممکن است در جاهای دیگر عادات مردم نیز از اهمیت نظامی خاصی برخوردار باشند. برای مثال، عادت خواب بعد از ظهر و بسته بودن بیشتر مغازه ها می تواند حائز اهمیت باشد. شناسایی روزی از هفته که اهمیت مذهبی دارد و تعطیلی های مهم برای بهره برداری های احتمالی اهمیت دارد. انتخاب روزهایی که نیروی گروه های مخالف را خنثی کند و یا احتمال خنثی شدن آن می رود باید با دقت بررسی شود. برای مثال، آموزش واحدهای نظامی در برخی مناطق نوبتی است و باید در نظر داشت که چه روزی واحدهای دشمن از منطقه ی عملیات خارج خواهند شد تا احتمالا عملیات در آن روز اجرا شود.

6. اطلاعات نظامی درباره ی بخش های G-1 بسیار مفید خواهد بود. در پاره ای موارد ممکن است برای جابه جایی یا انتقال افسرانی که از نظر ما در موقعیت مناسبی نیستند، ترتیباتی اتخاذ شود. به کار گماردن افراد مناسب باید در جایگاه درست باشد و تحت هیچ شرایطی نباید در چنین عملیاتی به آن بی توجهی شود.

7. عملیاتی که احتمالا بر ضد شما انجام خواهد شد، باید با دقت بررسی شود و شما باید پیش از آنکه چنین اعمالی اجرا شوند، وسعت آن را در نظر بگیرید. به این نکته باید توجه شود که از بخش های G-2 در بسیاری موارد استفاده خواهد شد. دادن اطلاعات غلط به بخش های G-2 درباره ی وجود دستگاه های ارتباطی نظامی ممکن است در بخش هایی از اردوگاه دشمن تولید وحشت کند. این حقیقت که بسیاری از افسران متهم به طرح کودتا، در ایران هستند بسیار به ما کمک کرد؛ هر چند این مسئله باعث هوشیاری دولت دشمن شد ولی فعالیت های ما و دوستانمان را نیز استتار کرد. طبیعتا ارزیابی چنین مسائلی باید با توجه به ویژگی های محیطی انجام گیرد، اما این تجربه در جاهایی که شرایط مشابهی دارند ممکن است ما را یاری دهد.

8. همچنین این احتمال قوی منتفی نیست که دیگر گروه های نظامی برای مبارزه با دولت دشمن در حال شکل گیری باشند؛ در چنین حالتی ما باید بدانیم آنان چه کسانی و به دنبال چه هدفی هستند. شاید لازم باشد که برخی از این گروه ها را تجزیه کرده یا لو دهیم و برخی دیگر را با نیروهایمان متحد کنیم. در هر دو حالت، اقدام ما باید بر اساس اطلاعات کافی صورت گیرد. اعمال تحریک آمیز باید به دقت مراقبت شوند و اقدامات لازم برای مقابله با آن ها از قبل اندیشیده شده باشند و مشکلات احتمالی که ممکن است برای دوستانمان پیش آید، در نظر گرفته شده باشد.

9. گرفتن اطلاعات درباره ی دوستانمان احتمالا مهم ترین مسئله ای است که باید در مورد آن به جمع آوری اطلاعات بپردازیم. ارزیابی مستمر وضعیت امنیتی ما برای تصمیم گیری، مسئله ای حیاتی است. ما در ایران سرهنگ های جوانی را پس از یک ارزیابی بسیار سریع اجیر کردیم. کاملا قابل درک است که چه خطری را پذیرا شدیم. البته در همان زمان درصدد برآمدیم تا با تحقیق و بررسی درباره ی افراد جدید، اطلاعات بیشتری کسب کنیم.

10. اگر امکان گسترش تعداد اماکن مخفی و دیگر مکان ها که فعالیت دوستانمان در آنجا تمرکز یابد، موجود باشد بسیار مفید خواهد بود، زیرا موقعیت نظامی ممکن است کاملا متغیر باشد. همچنین دانستن اینکه چه کسانی مجروح یا دستگیر شده اند و یا تغییر موضع داده و خیانت کرده اند ضروری است. امکان ارسال هشدار در مواقع بحرانی باید پیش بینی شده باشد و هشدار باید به گونه ای باشد که به موقع ارسال شود و بتوان سایر نیروها را نیز مطلع ساخت. این موضوع در عملیاتی که چند مرحله دارد بسیار مهم تلقی می شود.

11. مراقبت های امنیتی ممکن است روز به روز تغییر کنند و ما باید اطلاعاتی درباره ی سراسر منطقه داشته باشیم. برای مثال در یک موقعیت نظامی کاملا متغیر، برای یکی از افسران و نیز یکی از عوامل اصلی ما اجتناب ناپذیر بود که بعد از ساعات حکومت نظامی، سفری فوری به یکی از شهرهایی که هشت تا ده ساعت از پایتخت فاصله داشت، انجام دهند. ما توانستیم برای آنان مدارک جعلی که برای موفقیت در ماموریتشان لازم بود، فراهم آوریم.

12. کسب اطلاعات درباره ی شبکه های بی سیم و تلگراف موجود از اهمیتی خاص برخوردار است. در ایران شبکه ی بی سیم نیروی هوایی و شبکه ی بی سیم ژاندارمری و شبکه ی بی سیم ارتش و شبکه ی بی سیم راه آهن و شبکه ی تلگراف شرکت نفت فعال هستند. تعداد و گستردگی شبکه های تلگراف نیز در هر کشوری جالب توجه بوده و باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد. ما در یک مرحله از عملیات آژاکس با استفاده از عبارات ساده ی رمزی از سیستم تلگراف دولتی استفاده کردیم.
خطوط تلفن وسیله ای آسان برای برقراری ارتباط، هم برای نیروهای دشمن و هم برای نیروهای دوست است. باید مشخص شود که در مرکز مخابرات امکان استراق سمع هست یا خیر و در صورت امکان، موارد استراق سمع نیز باید مشخص شود. در ایران مشخص بود که حزب توده در سیستم ارتباطی دولت رخنه کرده است. به رغم این واقیعت ما از این سیستم استفاده کردیم، زیرا در یک برهه از زمان وسایل ارتباطی دیگر مختل شده بودند. مطمئن نبودن این شیوه معلوم بود، اما در آن موقعیت باید انجام می شد. مرکز مخابراتی واقع در منطقه ی ستاد ارتش که مورد استفاده ی رییس ستاد بود مهم ترین مرکز ارتباطی دشمن بود. اگر امکان نفوذ در این مرکز موجود نباشد، باید آن را از کار انداخت و وسایل ارتباطی جایگزین را برای نیروهای خودی فراهم ساخت.

13. اطلاعات جمع آوری شده ممکن است در مواقعی که قصد داریم «بهانه ای برای عملیات» بتراشیم، بسیار مفید باشند. نفوذ در دولت دشمن باید به گونه ای باشد که اقدامات دولت دشمن را که از دید عموم مخفی است، آشکار سازد. وقتی که افرادی را برای دست یابی به اهداف خود استخدام می کنید، چنانچه آنان از انگیزه ی کافی برای اجرای عملیات برخوردار نیستند، لازم است ایشان را به اجرای عمل تحریک نمایید.

طراحی نظامی عملیات، مبنای اصلی کودتا

1. دانش برنامه ریزی نظامی چنان گسترده است که نمی توان در اینجا آن را کاملا شرح داد. نیازی به گفتن نیست که افسران مسوول طراحی نظامی باید برای انجام این وظیفه تجربه ی کافی در نیروهای مسلح داشته باشند.

2. علاوه بر سابقه در طراحی عملیات نظامی، افسران باید تجربه ی عملیات مخفی نیز داشته باشند. اصل اولیه ی یک کودتا، ایمنی آن است که امکان می هد تا عملیات ناگهانی انجام شود. اساس ایمنی نیز مبتنی بر مهارت های عملیاتی است که حاصل تجربه است.

3. ستاد نظامی که افسران بومی نیز برای طراحی عملیات نظامی در آن وجود داشته باشد، مفید خواهد بود؛ چه این افسران در داخل کشور مورد نظر باشند و یا خارج از آن. به هر صورت تنها زمانی عملیات موفق خواهد بود که اطلاعات نظامی کامل و روزآمد در اختیار باشد.

4. افراد ستاد نظامی ممکن است توسط رهبر آینده که دولت دوست خواهد بود انتخاب شود و یا مرکب از افرادی باشد که بدون جلب نظر رهبر آینده و به صورت مستقل انتخاب شده اند. در هر دو حالت، تجربه ی عملیات مخفی ضرورتی اجتناب ناپذیر است.

5. این مسئله که یک افسر سیا در این مجموعه ی نظامی حضور یابد، بستگی به شرایط محیطی دارد. ما دریافته ایم که در ایران استفاده از نظر یک افسر طراح سیا لازم بوده است. این فرد بعد از مدتی احساس کرد که لازم است شخصا همانند افسران بومی در عملیات شرکت کند. واضح است که این اقدام خطر امنیتی بیشتری به دنبال دارد که تا حد امکان باید از آن اجتناب کرد.

6. فهرست افراد دستگیر شده ی سیاسی باید در اختیار افسر نظامی قرار گیرد و او نیز باید افرادی را به کار گمارد تا این فهرست ها را به اجرا گذارد. اهداف نظامی و غیر نظامی را که نیروهای خودی قرار است از کار بیندازند و یا تسخیر کنند باید با نظر افسر نظامی سیا و ستاد نظامی از قبل مشخص شده باشند.

7. در صورت امکان یک شبکه ی بی سیم سیا باید برای کودتا راه اندازی شود تا به صورت خاص بین افسر سیا و ستاد نظامی ارتباط برقرار کند و در مواقع نیاز بین ستاد و نیروهای عمل کننده در عملیات نیز ارتباط برقرار سازد. چنانچه این امکان فراهم نشود، باید از دیگر وسایل ارتباطی بهره برد. اما در هر موقعیتی یک وسیله ی ارتباطی جانشین و اساسی باید مد نظر باشد.

8. در طراحی نظامی باید این نکته را در نظر داشت که برخی از نیروهای خودی لو خواهند رفت و این مسئله نباید اجرای عملیات را مختل سازد. بنا بر این علایم و پیام های هشداردهنده باید از قبل پیش بینی شده باشند تا به صورت خودکار از نیروها بخواهد با توجه به شرایط پیش آمده از یک مرحله ی عملیات به مرحله ی دیگر منتقل شوند و نیز نیروهایی را که لو رفته و یا گرفتار شده اند مشخص سازد.

9. طراحان نظامی باید وقوع جنگ داخلی را محتمل بدانند و در طرح کودتا اقداماتی برای مقابله با آن در نظر گیرند. چنین جنگی احتمالا پیش بینی یک مکان امن را برای دولت جدید دوست ضروری خواهد کرد. حوادث و وقایعی که از جنگ داخلی سرچشمه می گیرند، تنها تحت شرایط محیطی قابل تجزیه و تحلیل می باشند؛ اما پیش بینی آن ها مشکل نیست و مطمئنا برای مقابله با آن ها برنامه ریزی ضرورت دارد.

10. خانه های امن برای برقراری ارتباطات لازم در عملیات باید از قبل تهیه شوند. این خانه ها باید قبل از انتخاب نفرات، آماده شده باشند. چندین خانه یا پایگاه امن باید به منظور برقراری ارتباط با عوامل خودی موجود باشند. زمانی که همه ی نیروهای سیا درون یک سفارت مستقر شده اند، ویژگی های عملیات می طلبد که خانه ها و پایگاه های امن پیش بینی شوند. در حالت مطلوب این خانه های امن باید دارای بی سیم و تلفن مستقل و یا دیگر وسایل ارتباطی موقعیت بومی باشند. هنگامی که لازم است پول نقد و مهمات و اسلحه و لباس و غذا و اسناد در خانه های امن نگهداری شود، باید نگهبانان شایسته ای برای محافظت از این وسایل پیدا کرد.

11. وسایل پشتیبانی مانند اتومبیل و تاکسی و دیگر وسایط نقلیه باید فراهم و به خوبی برای زمان عملیات محافظت شوند.

12. تقسیم و جدا کردن افراد و گروه های خودی تا آنجا که ممکن است، باید انجام شود تا در صورتی که بخشی از عملیات لو رفت، بازجویی های مقابل طرف نتواند تمامی امکانات ما را افشا کند.

13. اعضای مجموعه ی طراحی عملیات نظامی تحت هیچ شرایطی نباید فعالانه در عملیات شرکت کنند، زیرا در صورت گرفتار شدن و بازجویی، می توانند اطلاعات چشمگیری را افشا کنند.

14. هیئت طراحی عملیات نظامی باید شامل افسران ستاد و افسران عملیاتی باشد و همچنین با توجه به شرایط محیطی، متخصصان کارآمد به شمار کافی در این مجموعه آماده باشند؛ وجود یک افسر ستاد متخصص ارتباطات می تواند بسیار مفید باشد.

15. در چنین عملیاتی احتمال اجرای اقداماتی برضد ایالات متحده همواره باید مد نظر افسران سیا باشد، زیرا عملیاتی از این دست جنجال برانگیز خواهد بود. همین واقعیت ضرورت استفاده از افسرانی آزموده و باتجربه را روشن می سازد.

16. طراحان نظامی باید احتمال شکست کامل طرح را نیز در نظر بگیرند. به همین منظور باید یک برنامه ی عقب نشینی و تخلیه ی افراد سیا و افراد بومی که احتمال لو رفتن آن ها می رود، در نظر گرفته شود. برای این منظور هواپیماهای وابسته های نظامی آمریکا، شبکه های فرار و دیگر امکانات عملیاتی باید به خدمت گرفته شوند. اگر هیچ کدام از این امکانات موجود نباشد، باید پیش از عملیات مکان هایی کاملا امن در نظر گرفته شوند.

17. تعهد به افراد دوست و طرفدار باید همواره مد نظر ما باشد. ما در ایران به پرداخت رشوه متوسل نشدیم زیرا احساس کردیم که افسران رشوه گیر احتمالا در زمان دشوار، مثلا زیر شکنجه به عملیات خیانت خواهند کرد. ما در ایران یک سِنت هم برای خریدن افسران نپرداختیم.

18. باید درباره ی مسئله ی محافظت از همسران و خانواده ی افسران خودی احتیاط کرد.

19. در صورتی که سلاح های آمریکایی برای افراد بومی آشنا نیستند، باید احتمال استفاده از سلاح های خارجی مد نظر باشد.

20. نیازی به یادآوری نیست که برای جلوگیری از سردرگمی، پیش از هر اقدامی باید فهرست کاملی از وظایف و پست های افسران در ارتش جدید (پس از کودتا) تهیه شود.

21. در صورت امکان، بهتر است که به جای تشکیل یک نیروی مخفی، از امکانات ارتش محلی برای عملیات استفاده شود. همچنین بهتر است که به جای هدایت عملیات از خارج، آن را درون کشور رهبری کنیم. همچنین اجرای عملیات، زمانی که افسران سیا در کشور باشند آسان تر از زمانی است که آنان خارج از کشور هستند. در صورت امکان بهتر است برای جلوگیری از لو رفتن افراد، پوشش کامل صورت گیرد.

پایان

بن‌نوشت:

این مجموعه نوشتارها که برگرفته ای است از نسخه ی ترجمه ی «Clandestine Service History Overthrow of Premier Mossadeq of Iran» نوشته ی دکتر «ویلبر دونالد نیوتن» به بررسی اسناد محرمانه و غیرمحرمانه مربوط به کودتای 28 مرداد می پردازند