ایران‌بوم

با آغاز کار لوله‌گذاری خط صلح در خاک پاکستان و امضای قرارداد صدور گاز به عراق، ایران در جایگاه یکی از بازیگران اصلی بازار انرژی جهان قرار گرفت، ادامهٔ خط صلح به هندوستان و چین و نیز ادامهٔ خط لولهٔ گاز عراق به سوریه و لبنان و از آنجا به اروپا، نقش ایران را بیش از پیش تقویت خواهد کرد.

به پیش‌بینی آگاهان مسایل انرژی، از سال 2025 به بعد، مهمترین تولیدکنندگان نفت و گاز، کشورهای ایران، عراق، کویت، عربستان سعودی و امارات با دارا بودن 70 درصد از ذخیره‌ها و منبع‌های نفت و گاز طبیعی جهان، عمده‌ترین تولیدکنندگان و در نتیجه بازیگران اصلی بازار سوخت‌های سنگوارهای (فسیلی) خواهند بود که در این میان ایران با دارا بودن دومین ذخیره‌های شناخته شدهٔ گاز، نفت و گاز طبیعی در جهان، نقش بسیار اساسی خواهد داشت.

کشورهای گوناگون جهان برای رسیدن به رشد اقتصادی و یا ادامهٔ رشد، نیازمند داشتن منابع تامین پایدار انرژی می‌باشند. از سوی دیگر، پژوهش‌ها نشان می‌دهند که دست‌کم تا سال 2050 میلادی (کمابیش 1430 خورشیدی) انرژی سنگواره‌ای (فسیلی) سهم اساسی در سبد انرژی جهان را دارا خواهد بود. در این راستا، چنانکه اشاره شد، بررسی‌ها نشان می‌دهند که در افق سال 2025 میلادی (1404 خورشیدی) تنها 5 کشور حاشیهٔ خلیج‌فارس یعنی ایران، عراق، عربستان، کویت و امارات با برخورداری از 70 درصد ذخیره‌ها و منابع نفت و گاز جهان، عمده‌ترین تولیدکنندگان و بازیگران اصلی بازار سوخت‌های سنگواره‌ای (فسیلی) خواهند بود. از یاد نبریم ایران با دارا بودن دومین ذخیره‌های گازی شناخته شده تاکنون، نقش پررنگ‌تری از چهار تولیدکننده دیگر که بیشتر متکی به ذخیره‌های نفتی هستند، ایفا خواهد کرد.

آمارهای انرژی مربوط به سال 2008 میلادی (1387 خورشیدی) نمایانگر آن است که ذخیره‌های اثبات شدهٔ نفت در جهان 1333 میلیارد بشکه می‌باشد (بدون در نظر گرفتن 7/150 میلیارد بشکه شن‌های نفتی کانادا در بهترین برآورد). از سوی دیگر ذخیره‌های اثبات شدهٔ گاز بالغ بر 3/185 تریلیون مترمکعب است.

از این میزان ذخایر نفت 95/59 درصد آن یا 13/799 میلیارد بشکه نفت و نیز 03/41 درصد یا 03/76 میلیون مترمکعب از کل ذخیره‌های اثبات شدهٔ گاز طبیعی در جهان در حوزهٔ خلیج‌فارس قرار دارد.

الف- ذخیره‌های نفت‌خام

بررسی‌ها در خصوص ضریب برداشت نفت خام حاکی از آن است که با توجه به آمار ذخایر و حجم تولید نفت‌خام در مناطق مختلف جهان در سال 2008، متوسط عمر مخازن نفت منطقه غرب آسیا در بخش ذخایر حداقل 28 و حداکثر 64 سال بیشتر از دیگر مناطق جهان است.

نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که با توجه به ذخایر اثبات شده نفت‌خام تا پایان سال 2008 (بدون در نظر گرفتن شن‌های نفتی کانادا) و روند تولید نفت‌خام در مناطق مختلف جهان در این سال، کشورهای منطقه آمریکای شمالی و آسیا و حوزه اقیانوس آرام به ترتیب با سهم 64/5 و 34/3 درصدی از کل ذخایر نفتی جهان و همچنین 05/16 و 69/9 درصد از تولید نفت‌خام جهان را به خود اختصاص داده‌اند و با ادامه روند برداشت به این شکل عمر مخازن نفتی این کشورها به ترتیب تا 8/14 و 52/14 سال پس از سال 2008 به پایان خواهد رسید.

کشورهای منطقه اروپا و اورآسیا و آفریقا هم به ترتیب با سهم 3/11 و 98/9 درصدی از کل ذخایر نفتی جهان در سال 2008، برابر 5/21 و 57/12 درصد از تولید نفت‌خام جهان را به خود تخصیص داده‌اند و با ادامه برداشت به این شکل، عمر میدان‌های نفتی این کشورها در صورت ادامه برداشت مطابق سال 2008 تنها تکاپوی 15/22 و 45/33 سال را پس از 2008 خواهد داشت.
نتایج بررسی نشان می‌دهد کشورهای آمریکای مرکزی و جنوبی و حوزه خلیج‌فارس به ترتیب با سهم 79/9 و 95/59 درصدی از کل ذخایر نفتی جهان در سال 2008، با سهمی معادل 17/8 و 02/32 درصد از تولید جهانی نفت خام، بیشترین عمر مخازن را دارا خواهند بود به شکلی که با ادامه روند تولید سال 2008 عمر ذخایر نفتی مناطق بالا به ترتیب 48/50 و 86/78 سال پس از 2008 برآورد می‌گردد.

ب- ذخیره‌های گاز طبیعی

بررسی‌های صورت‌گرفته در خصوص ضریب ذخیره به تولید گاز طبیعی حاکی از آن است که با توجه به آمار ذخایر و حجم تولید گاز طبیعی در مناطق مختلف جهان در سال 2008، متوسط عمر مخازن گاز طبیعی منطقه غرب آسیا در بخش ذخایر گاز طبیعی حداقل 131 سال و حداکثر 181 سال بیشتر از دیگر مناطق جهان است.
نتایج پژوهش‌های صورت گرفته توسط بریتیش پترولیوم (BP) نشان‌دهنده آن است که با توجه به ذخایر اثبات شده گاز طبیعی تا پایان سال 2008 و روند تولید در مناطق مختلف جهان در این سال، کشورهای منطقه آمریکای شمالی و آمریکای مرکزی و جنوبی به ترتیب با سهم 79/4 و 95/3 درصدی از کل 3/185 تریلیون مترمکعب گاز طبیعی اثبات شده در جهان، 5/26 و 2/5 درصد از تولید حدود 66/3 میلیارد مترمکعبی گاز طبیعی جهان را در سال 2008 به خود اختصاص داده‌اند و با ادامه روند برداشت به این شکل، عمر ذخایر گاز طبیعی این مناطق به ترتیب تا 8/4 و 4 سال بعد به اتمام خواهد رسید.

برابر این گزارش، کشورهای منطقه آفریقا و حوزه اقیانوس آرام به ترتیب با سهم 92/7 و 32/8 درصد از کل ذخایر گاز طبیعی جهان در سال 2008 بالغ بر 7 و 4/13 درصد از تولید گاز طبیعی جهان در این سال را به خود تخصیص داده‌اند و ذخایر گاز طبیعی این کشورها در صورت ادامه برداشت مطابق سال 2008، به ترتیب تنها تکاپوی 68 و 37 سال آینده را خواهد کرد.
همچنین نتایج پژوهش سال 2009 شرکت بریتیش پترولیوم مندرج در ترازنامه هیدروکربوری سال 1387 نشان می‌دهد، کشورهای اروپا و اورآسیا و کشورهای حوزهٔ خلیج‌فارس به ترتیب با سهم حدود 34 و 41 درصدی از کل ذخایر گاز طبیعی جهان در سال 2008، معادل 5/35 و 4/12 درصد از تولید جهانی گاز طبیعی را به خود اختصاص داده‌اند. با ادامه روند برداشت به این شکل، عمر مخازن گاز طبیعی این کشورها به ترتیب تا حدود 58 و 199 سال دیگر به اتمام خواهد رسید.
بدین‌سان، با روند فعلی تولید و با توجه به ذخایر گاز طبیعی در مناطق مختلف جهان، کشورهای منطقه غرب آسیا با عمر ذخایری حدود 199 سال، بیشترین عمر مخزن‌ها را در جهان دارا هستند که تقریبا چیزی حدود سه برابر عمر مخازن گاز طبیعی در دیگر نقاط جهان است.
نتایج فوق با توجه به ذخایر اثبات شده تا پایان سال 2008 به دست آمده که با آمارهای سال 2009 اختلاف معنی‌داری ندارد. در صورت اکتشاف جدید و تغییر در تولید در سالهای بعد از 2009 شاهد تغییرات در عمر میادین نفتی خواهیم بود.

منابع:

شانا – شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی
وزارت نفت – ترازنامه هیدروکربوری سالهای 1387 و 1388