خبر
آشنایی با ایران‌شناسان - هرمان اته
- خبر
- نمایش از سه شنبه, 28 آذر 1391 07:37
- بازدید: 4402
برگرفته از روزنامه اطلاعات به نقل از شورای گسترش زبان و ادب فارسی
کارل هرمان اته، ایران شناس آلمانی در 13 فوریه 1844م در شهر اشترالزوند آلمان متولد شد و در 7 ژوئن 1917م در اثنای جنگ جهانی اول و در ایامی که هنوز ایران‌شناسی انگلستان امیدهای بسیار به او داشت، در شهر بریستول درگذشت. وی پس از تحصیلات مقدماتی، در 1862م وارد دانشگاه گرایفسوالد شد و در رشته ادبیات کهن و فلسفه تحصیل کرد. سال بعد در دانشگاه لایپزیگ، زیر نظر هانریش فلایشر، شاگرد برجسته سیلوستر دوساسی، به تحصیل زبان شناسی و مطالعات شرقی پرداخت. فلایشر که اساسا متخصص ادبیات عربی بود، با زبان فارسی هم آشنایی داشت و تتبعاتی در این باره انجام داده بود. اته در 1865 با عرضه رساله دکتری «شبستان خیال، فصل اول درباره ایمان و اسلام»، از فتاحی نیشابوری که در 1868 انتشار یافت، از این دانشگاه فارغ التحصیل شد و پس از آن اجازه یافت که به تدریس بپردازد.
فتاحی نیشابوری از شاعران و نویسندگان معروف قرن نهم ق، معاصر شاهرخ تیموری(779 ـ 850ق) بود و ظاهراً انگلیسی‌ها از اوایل قرن نوزدهم به ترجمه بعضی از آثار او پرداخته بودند. در همین ایام، شاگردان فلایشر جشن‌نامه‌ای برای او تدارک دیدند که اته با شرکت در آن، دین خود را نسبت به وی ادا کردند. اته در ایام اقامت در لایپزیگ، به ترجمه آثارالبلاد (1868م) زکریا قزوینی، که خاورشناسان او را پلینی قرون وسطی خوانده‌اند و نیز به چاپ مطالعات شرق‌شناسی (1870م) که در آن مباحثی از انوار سهیلی، صوفی گری و تعزیه مطرح شده بود، همت گماشت. او که در مونیخ هم به تحصیل و تکمیل فارسی، عربی، ترکی و سریانی پرداخته بود، بخشی از اسکندرنامه نظامی (1871م) را ترجمه و تفسیر کرد و تتبعات جدیدی، تحت عنوان فردوسی شاعر(1872م) و اشعار کسایی (1874م) و نیز ترجمه‌ای از رباعیات ابوسعید ابوالخیر (1875م) منتشر ساخت.
در سال 1872 به انگلستان رفت تا به مطالعه نسخه‌های خطی فارسی، عربی و ترکی کتابخانه بادلیان آکسفورد بپردازد. او زمانی آلمان را ترک کرد که صدراعظم آن، اوتو بیسمارک، قبلا سند تأسیس امپراتوری آلمان را امضا کرده و درصدد بود دست به اصلاحات عمیقی در کشور بزند. اته در سالهای 1881 تا 1886م سعی کرد که شغل مناسبی در کشورش پیدا کند. با این همه در کتابخانه بادلیان به عنوان دستیار کتابدار مشغول به کار شد. اقامتش در این کشور مصادف با اقدام مسئولان آن برای فهرست نویسی نسخه‌های شرقی و جستجو برای یافتن خبرگان کاردان بود. قبلا نیز شارل ریو و ادوارد زاخائو برای این کار دعوت به همکاری شده بودند. در سال 1875م اته به استادی زبانهای شرقی در دانشگاه ابریستویث در ویلز، منصوب شد و ظاهراً از همان ابتدا ادوارد ادواردز انگلیسی، که بعدها در فهرست نویسی نسخه‌های شرقی نام آور شد، زیر نظر او به فراگیری زبانهای عبری، عربی، سریانی و سنسکریت پرداخت و برجسته‌ترین شاگرد او شد.
از همین ایام اته تدریس و تحقیق و فهرست نویسی را با هم به پیش برد و حاصل تحقیقاتش را در آلمان و انگلستان و گاه در اتریش منتشر کرد. بازتاب سریع آنها در دیگر مراکز خاورشناسی اروپا حاکی از توجه بسیار خاورشناسان این مراکز به این تحقیقات بود. او ابوعلی سینا را از منظر شعر و شاعری معرفی کرد، در حالی که تا آن زمان، غرب از او صرفاً به عنوان یک پزشک بزرگ یاد می کرد. به علاوه به اسلاف و معاصران رودکی نظری عالمانه افکند. زندگی، افکار، اشعار و به‌ویژه قصاید ناصرخسرو را بررسی کرد و به بررسی کرد و به بررسی اثر منسوب به فردوسی، یوسف و زلیخا پرداخت؛ اثری که چندی بعد از آن شاعر دیگری دانسته شد.
مضامینی که اته برای تحقیقاتش انتخاب بکر و صرفاً ادبی بود، مانند شعر درباری و رمانتیک ایران (1887م) و شعر عرفانی و آموزشی و تغزلی و نوشته‌های متأخر ایرانیان (1888م). به عقیده کلمان هوار، جیمز دارمستتر برای نوشتن اثر معروف خود، مبادی شعر فارسی (1887م)، از آثار اته استفاده کرده است. در هر حال، همین مجموعه عظیم تحقیقات ایرانی بود که ویلهم گایگر، ایران‌شناس بزرگ آلمانی و همکارانش را متوجه او کرد و آنها از او برای تألیف اثر وزین مبانی فقه‌اللغه ایرانی (1895 – 1904) دعوت به همکاری کردند و او در مجلد دومش، ادبیات فارسی جدید را منتشر کرد، اثری که ارزش آن از دید ادوارد براون، به دور نماند. ترجمه این اثر در سال 1337ش، تحت عنوان تاریخ ادبیات فارسی، به اهتمام صادق رضازاده شفق، شهرت و اعتبار او را در ایران تثبیت کرد و مباحثاتی در پی آورد.
اته با نوشتن چندین فهرست اشتهار بسیاری در نزد فهرست‌نویسان و مأخذشناسان جهان کسب کرد. زاخائو که برای تدوین فهرست نسخه‌های خطی فارسی، ترکی، هندی و پشتو در کتابخانه بادلیان(1889م)، به کار پرداخته بود، به سبب تعهداتی که در حین این کار پذیرفت، از ادامه آن بازماند و اته آن را به اتمام رساند و سپس تعهداتی که در حین این کار پذیرفت از ادامه آن بازماند و اته آن را به اتمام رساند و به تدوین فهرست نسخه‌های خطی فارسی در کتابخانه ایندیا آفیس (1903م) و نیز فهرست نسخه‌های خطی شرقی، فارسی، عربی و هندی کتابخانه ملی ویلز(1916م) پرداخت. او برای ششمین کنگره خاورشناسان که در سال1883م در لیدن برگزار شد، تتبعاتی در باب ناصرخسرو و ترجمه‌های ترکی کلیله و دمنه ارائه کرد. آغاز جنگ جهانی اول مشکلات بسیاری برای او که ممتحن رسمی مدرسه مطالعات شرقی آکسفورد هم بود، به بار آورد؛ زیرا جو ضد آلمانی در انگلستان به قدری آزاردهنده بود که او ناگزیر با همسر انگلیسی‌اش آن کشور را ترک گفت؛ اتفاقی نظیر آنچه برای ژول مول و همسر انگلیسی‌اش در پاریس روی داد.
نام اته به سبب تألیف کتاب مهم او، تاریخ ادبیات فارسی و نیز به سبب تدوین فهرستهای متعدد همواره در تاریخ خاورشناسی اروپا زنده خواهد ماند. تحقیقات او همچنان مورد مداقه و بحث است.
