گزارش
جهانی است بنشسته در گوشه‌ای / آیین نکوداشت «دکتر پرویز اذکایی» برگزار شد
- گزارش
- نمایش از جمعه, 11 مرداد 1398 21:28
گزارشگر: نسرین زندی
عکاس: احمدرضا گنجه‌ای
آیین نکوداشت «دکتر پرویز اذکایی» پژوهشگر برجسته و جشن امضا و رونمایی از مجموعه کتاب‌های ماتیکان او همزمان با روز بزرگداشت سهروردی در روز سه‌شنبه 8 امرداد 1389 در خانه اندیشمندان علوم انسانی تهران برگزار شد.
پرویز اذکایی (سپیتمان) سال 1318 خورشیدی در همدان زاده شد. تحصیلات خود را در همدان، تهران و سپس در انگلستان گذراند. مطالعات و پژوهش‌های او به طور عمده در حوزه تاریخ و فلسفه است. در رشته‌های کتاب‌شناسی، رجال‌شناسی و تاریخ علم نیز تالیفاتی دارد. تاکنون بیش از 450 عنوان اثر از وی منتشر شده است که شامل 60 کتاب، 80 رساله علمی و گفتارهای بلند و کوتاه در دایره‌المعارف‌ها و نشریات معتبر است. یکی از آثار ارزشمند اذکایی مجموع 5 جلدی ماتیکان است که شامل ماتیکان تاریخی، علمی، فرهنگی، فلسفی و کتابگزاری است. آیین نکوداشت این پژوهشگر برجسته همدانی و جشن امضا و رونمایی از مجموعه کتاب‌های ماتیکان او همزمان با روز بزرگداشت سهروردی در خانه اندیشمندان علوم انسانی تهران برگزار شد.
در این برنامه که به همت خانه اندیشمندان علوم انسانی، انجمن سرو سایه فکن، انجمن شاهنامه‌خوانی چکاد و هفته‌نامه همدان‌نامه برگزار شد، دکتر نصرالله پورجوادی، دکتر میرجلال‌الدین کزازی، دکتر محمد باقری، دکتر داریوش رحمانیان، دکتر بهرام پروین گنابادی و دکتر شروین وکیلی سخنرانی کردند. همچنین تعدادی از اهالی فرهنگ از جمله محمدحسین حلیمی، پرویز شکری، منوچهر مشیری، جمشید کیانفر، اکبر ایرانی، جلال میرزاپور، مسعود احمدی، علی معصومی، دکتر امیرحسین ماحوزی، دکتر محمدی، علی پاشا رجبلو، ریحان سروش‌مقدم، فرهاد قوام‌پور، مهران مهرنیا، محمد نصرتی، محمد افشار، علی اصغر بشیری، کمال شفیعی، فرزاد سپهر، حیدر زندی، احمدرضا گنجه‌ای، خسرو خواجه نوری و مهدی محبتی در این برنامه حضور داشتند.
مفاخر هویت ما هستند
«علی اصغر قاسمی» رئیس خانه اندیشمندان علوم انسانی ضمن خوش‌آمدگویی اظهار کرد: اگر کشور ما پیشرفت و بالندگی داشته است به یمن قلم، توان و پژوهش بزرگانی چون پرویز اذکایی و دیگر بزرگان بوده است. نسل جوان نیازمند این است که این بزرگان و مفاخر را بشناسد چراکه آنان اصالت و هویت ما هستند.
ناسپاسی در برابر فرهیختگان
«محمد باقری» پرویز اذکایی را از افراد مرتبط با بزرگان همدان مانند ابن سینا، باباطاهر و عینالقضات دانست و گفت: من برای دانش گسترده و پشتکار کم‌نظیر اذکایی ارزش زیادی قائلم و این نه به او بلکه بر قدر من می‌افزاید. من اذکایی را به خاطر تواضع، خوشرویی، شوخ‌طبعی و ساده‌زیستی‌اش دوست دارم. چند سال پیش که هنوز ارزش ریال این‌قدر کاهش پیدا نکرده بود کتابخانه پرویز اذکایی را با صرف نظر از ارزش معنوی کتابخانه‌اش 6 میلیارد تومان می‌خریدند اما اذکایی کتابخانه را نفروخت و به کتابخانه مرکزی همدان اهدا کرد و این نشان از غنای او دارد. اذکایی با وجود ناسپاسی و نالایقی‌ها دلسرد نمی‌شود.
باقری با انتقاد به این‌که چرا جامعه ما از پژوهشگران و فرهیختگان کشور که همچون گنجی گرانبها هستند حمایت نمی‌کند و پژوهشگران ما کشور خود را ترک می‌کنند و دیگر برنمی‌گردند، خاطرنشان کرد: چون مسئولان قدر آن‌ها را نمی‌دانند و آن‌ها را می‌رنجانند و آن‌ها مجبور می‌شوند کشور خود را ترک می‌کنند. اگر از اول انقلاب نفت را مجانی به غرب صادر می‌کردیم تا این حد به او خدمت نکرده بودیم که این همه تحصیلکرده و دانشمند که جامعه برای آن‌ها زحمت کشیده است و ما با آن‌ها برخورد خوب و مناسبی نداشته‌ایم کشورشان را برای دریافت امکانات لازم و جایگاه علمی و اجتماعی درخور شان خود ترک می‌کنند.
کارهای بی‌نظیر اذکایی
«بهرام پروین گنابادی» عنوان کرد: مقاله نوع ادبی دنیای جدید است و از فیلتر ذهن و زبان ما می‌گذرد. پرویز اذکایی به این اعتبار بسیار متجدد است چون تمام کارهایش را در قالب فردیت و مقاله ریخته است. تمام مقاله‌های او ویژگی علمی را دارد. نظم و سامان دایرة‌المعارف نماد ساخت اندیشه تجدد است. ماتیکان کتابگزاری پرویز اذکایی نمونه خوبی برای نشان دادن نقد کتاب در ایران است. در این کتاب یک سیر نقد کتاب در ایران را می‌توان دید. امروز دیگر زبان وسیله‌ای برای بیان اندیشه نیست بلکه زبان خود اندیشه است. ذهن است که زبان را می‌سازد از این جهت کارهای پرویز اذکایی بی‌نظیر است. با توجه این‌که ایجاز که جوهر خرد است در کتاب او نکته‌ای یافت نمی‌شود که بتوان آن را حذف و یا جابه‌جا کرد. روش اذکایی شک و نقد است و شک و نقد است که انسان را به خرد چشم‌مدار می‌رساند. آن‌چه خواننده پس از خواندن کتاب پرویز اذکایی درمی‌یابد این است که نوسینده یک متجدد تمام عیار است و در دوره‌ای زندگی می‌کند که فردگرایی رجحان دارد و مقاله فرزند خلف فردگرایی است او یک بار هم در کتابش «من» نمی‌گوید و با تواضع نظر خود را بیان می‌کند.
«نصرالله پورجوادی» کتاب‌های اذکایی را از کتاب‌های مرجع دانست و اظهار کرد: من کتاب‌های پرویز اذکایی را می‌خریدم و در کتابخانه‌ام می‌گذاشتم به وقت نیاز و برای نگارش کتاب خودم از آن‌ها استفاده می‌کردم.
اذکایی به ایران می‌اندیشد
استاد «میرجلال‌الدین کزازی» با بیان این‌که دیری نیست که دکتر اذکایی را می‌شناسد، اظهار کرد: چند سالی بیش از آشنایی من با او نمی‌گذرد اما انگیزه‌ای نیرومند مرا به این بزم کشاند. چندین انگیزه را می‌توان برشمرد اما یکی از آن‌ها انگیزه‌ای بود که مرا واداشت راهی دراز را بپیمایم و در این بزم با شما همراه باشم. دکتر اذکایی مردی است اندیشه‌ورز، دانشمند و پژوهشگری توانا. نوشته‌های او هم در چندی و هم چونی گرانسنگ است. در چندی پرشمار و در چونی ژرف، نغز، به‌آیین، با روش‌های سنجیده و ستوار در پژوهش است. بسیار گرامی است و گرانمایه. انگیزه‌ای که مرا بدینجا کشانید نیرومندتر از این شایستگی‌ها، یکی ایراندوستی دکتر اذکایی است. آن‌چه من درباره این می‌گویم وارونه دیدگاهی که پارهای از کسان می‌توانند داشت از سر شیفتگی و شورمندی نیست، من ایران را دوست می‌دارم زیرا باور کرده‌ام که ایران دوست‌‌داشتنی است حتی فزون‌تر و فراتر از آن دلربا است. به برهان، دانشورانه ایران را دوست می‌دارم این سخن شورانگیز نازشخیز دلاویز وخشور باستانی ایران را بارها بر زبان رانده‌ام. بر زبان خویش یا زبان خانه‌ام از بن زبان و دندان بدین سخن باور دارم باوری برهانی و استوار. زرتشت می‌گفت: ایران بهترین سرزمینی است که مزدا آفریده است. خواست من ایران در فلان روزگار از تاریخ آن نیست. ایران مانند هر سرزمینی فراز و فرودهایی داشته است. نمی‌گویم ایران ما بهشت برین است هرگز در گیتی که دیولاخ درد و اندوه و رنج است بر پایه باورهای نیاکان ما مگر دوزخ نیست بهشت را نمی‌توان یافت اما اگر فراخ و فراگیر به این سرزمین بنگریم ایران را در همگی آن بکوشیم که بشناسیم باور خواهیم کرد که نیکی‌ها و شایستگی‌ها در ایران از آن نگاه فراخ و فراگیر بسیار بیش از بدی‌ها و ناشایستگی‌ها است. خجستگی بر گجستگی چیره خواهد بود. پرویز اذکایی را گرامی می‌دارم زیرا به این ایران می‌اندیشد و باورمند است. چگونه می‌توان گفت که ایران پیشینه‌ای در فرهنگ اندیشه و ادب نداشته است. من تنها به یک سخن و برهان، برهانی بهینه و برا بسنده می‌کنم این برهان را دانشور و پژوهشگر نامبردار فرانسوی هانری کوربن در کتابی که در چندین جلد نوشته است و نمونه‌ای است برترین و کم‌مانند از پژوهش راستین به‌آیین آورده است به در جهان ایرانی به پارسی برگردانده شده است. او می‌خواست سرگذشت اندیشه آیینی را در ایران بپژوهد. نخست از اندیشمندان ایرانی مسلمان کار را آغاز کرد اما در گرماگرم و گیراگیر پژوهش به استواری دانست که اگر به ایران کهن نپردازد و در آن نپژوهد پژوهش خود را به‌درستی به انجام نمی‌تواند رسانید زیرا بنیادها، مایه‌های نخستین و خاستگاه‌ها بر آن بود که در آن‌جا نهفته است. نخستین پوشینه از این پژوهش درازدامان گرانسنگ به اندیشه آیینی ایرانیان در روزگاران کهن ویژه داشته شده است. در همین پوشینه او نوشته است که کتابدار کتابخانه اسکندریه که مردی دانشور و کتاب‌شناس به نام هرمیپ که پژوهش‌ها و دفترهایی را نوشته بوده است در یکی از این دفترها آورده است که در کتابخانه اسکندریه 4 کرور یا 2 میلیون رج از نوشته‌های زرتشت نگاهداری می‌شده است. در جهان باستان می‌دانیم که کاغذ یا چرمینه یا هرچه از این دست که بر آن می‌نوشته‌اند کمیاب بوده است پس رج‌ها را بسیار نازک می‌نوشته‌اند که نوشته‌ای بسیار را بتوانند در هر رویه بیاورند و بگنجانند. اگر این برنوشته‌ها را ما امروز به شیوه کنونی بخواهیم به چاپ برسانیم خود کتابخانه‌ای را بسنده خواهد بود. چگونه می‌توان گفت که ما ایرانیان در فرهنگ، اندیشه و ادب بهناگاه از زمین بررسته‌ایم؟ خرد این را نمی‌پسندد. پرویز اذکایی تا آن‌جا که من در نوشته‌های او دیده‌ام و به این شناخت رسیده‌ام این ایران را دانشورانه یافته است از همین رو است که میکوشد ریشه‌ها را آزادور، فراخ‌اندیش، بی‌هیچ تنگ‌بینی، یکسونگری و خشک‌اندیشی بیابد. این آن انگیزه نیرومند است که به دریغ باید گفت در شماری بسیار اندک از دانشوران و پژوهندگان ما یافتنی است. انگیزه دیگر نیز همچنان نیرومند لیک در رده دوم خوی و خیم خجسته اوست. هرکس او را از نزدیک می‌شناسد بیگمان با من همرای و همداستان است. مردی است بی‌گره. هرگز نشنیده‌ام که از کسی به نکوهش، بدی و دژیاد سخن بگوید. در خوی و خیم نمونه‌ای ناب از ایرانی به‌آیین است.
وی افزود: می‌خواهم به زمینه‌ای دیگر شاید از دید بسیاری از کسان شاید شگفت‌آور، باورناپذیر و خردآشوب بپردازم. چرا بزم بزرگداشت پرویز اذکایی امروز برگزارده می‌آید؟ می‌انگارم برگزارندگان از آن‌چه هم‌اکنون می‌خواهند گفت آگاهی نداشته‌اند یکی آن است که امروز روز سهروردی است آن گل شکفته سرخ در پالیز اندیشه ایرانی. سهرورد می‌‌دانید به معنی گل سرخ است. هر 2 واژه ایرانی است سهر ریختی است کهنتر از سرخ که نخست سخر بوده است سپس با جابه‌جایی در 2 آوا سرخ شده است «خ» و «ه» هم در زبانهای ایرانی به جای هم می‌نشینند سخر شده است سهر که در نام سهراب هم هست. ورد هم واژه‌ای ایرانی است. نیای واژه آشنای گل است ورته شده است ورد همخوان پایانی که د است افتاده است و به گ دیگرگونی یافته است ر به ل که سرانجام به گل رسیده‌ایم. هنوز در پارهای از زبان‌ها و گویش‌های بومی ایرانی ریخته‌ای کهنتر به کار برده می‌شود نمونه را در گویش اجتهاردی و سمنانی که گل را ولین می‌گویند ین پساوند مادینگی و ول ریختی کهنتر از گل است. ویژگی دیگر در این روز این است که دیروز یکی از جشن‌های بزرگ ایرانی جشن امردادگان را نیاکان ما باشکوه برمی‌گزاردند. امروز هشتم مرداد است، دی هفتم مرداد بود، مردادروز از مردادماه. این همنامی انگیزه‌ای نیرومند بوده است که این جشن را برگزارند. مرداد واپسین امشاسپند در جهان‌بینی آیینی زرتشت است. مرداد با 5 امشاسپند دیگر 6 ویژگی گوهرین و بنیادین اهورامزدا را به نمود می‌آورند. با اهورامزدا 7 برتر برترینان 7 سپند سپندان قدسالاقداس می‌شود. امرداد نشان و نماد کدامین ویژگی اهورامزداست؟ بی‌مرگی. امرتات ریخت اوستایی آن است امشاسپند پیشین خرداد است. بیهوده نیست این 2 پیوندی تنگ و ساختاری با هم دارند خرداد به معنی رسایی، بوندگی و کمال است هرکس به رسایی و بوندگی برسد نامیرا خواهد بود. در جهانی که هرکس و هرچیز در آن بهناچار میرا است. در زبان پارسی به همانسان زبانهای کهنتر که این زبان از آن‌ها برآمده است آدمی را در دری کهن مرد می‌گویند. مرد با مرگ هم ریشه است. ما بهناچار می‌میریم اما مرگ به تن است مرگی است گیتی. اگر به بوندگی رسیده باشیم به نام زنده خواهیم ماند در دل همه آن کسان که در پی خواهند آمد. دکتر پرویز اذکایی از این امردادیان است. دیر یا زود به جهان جاوید خواهد شتافت اما به نام در یادگارهای ارزشمند که بر جای نهاده است نامیرا خواهد بود.
بازسازی اندیشه فلسفی
«شروین وکیلی» با اشاره به کتاب حکیم رازی اذکایی، تاکید کرد: حجم اعظم کارهای رازی در زمینه پزشکی و علوم زیستی است و در حوزه فلسفه متن کمی از او باقی مانده است. آن‌چه در کتاب حجیم، دقیق و پرمطلب اذکایی خواندم کوششی برای بازسازی اندیشه فلسفی بود اندیشه‌ای که 1100 سال از ما فاصله دارد. متن این کتاب بعد از 2 دهه تکان‌دهنده است و این نشان‌دهنده وزین بودن یک متن فلسفی است. آن‌چه در پرویز اذکایی برای من جالب است فقط دانش نیست خرد نیز هست. در متون او خردورزیدن و ردپای خرد را می‌بینید.
«داریوش رحمانیان» با بیان این‌که تاریخ‌‌نگاری علم باید نو شود: خاطرنشان کرد: ما چهارچوب‌های مفهومی، نظریه‌ای و روشی نو نیاز داریم که کارهای پرویز اذکایی به‌تنهایی کافی نیست. میراث ایران دارد غارت می‌شود تاریخ ایران جور دیگری روایت می‌شود تاریخ حوزه تمدنی و فرهنگی بزرگ به منبع تغذیه برای ملت‌سازی و دولت‌سازی عده‌ای از دولت‌های جدیدالولاده در جغرافیای سیاسی منطقه تبدیل شده است. جغرافیای سیاسی با اراده معطوف به قدرت به سراغ تاریخ، فرهنگ و میراث می‌رود. ایرانی به پرویز اذکایی‌ها برای روایت تاریخ و هویت ایران نیاز دارد. چراکه روایتگری ایرانی باعث استمرار هستی ایران می‌شود.
انسان جامع‌الاطراف
«حیدر زندی» دبیر انجمن سرو سایه فکن و از برگزارکنندگان این برنامه در حاشیه مراسم، هدف از برگزاری این مراسم را تجلیل از مقام دکتر اذکایی عنوان کرد و گفت: دکتر پرویز اذکایی از چهره‌های شناخته شده فرهنگی کشور است. هدف ما این بود که با برگزاری این مراسم به خودمان تلنگر بزنیم و یادآور شویم در روزگار ما چه چهره‌هایی زندگی می‌کنند.
دبیر انجمن سرو سایه فکن افزود: استاد اذکایی انسان جامع الاطرافی است در واقع می‌خواهم بگویم شخصیتی است که در حوزه‌های مختلف فرهنگی کار کرده است و وظیفه ما این است که قدر چنین سرمایه‌ای را بدانیم.
زندی افزود: او با این‌که می‌توانست در تهران و یا در کشورهای دیگر اقامت کند و در رفاه کامل به پژوهش بپردازد با دشواری‌های گوناگون در زادگاهش ماند و رسالتش را ادامه داد و این فرصتی برای مردم استان همدان است که از چنین الگویی پیروی کنند به همین دلیل بهترین تعبیر درباره او را می توان از از شاعر نام آشنا ابن یمین فریومدی وام گرفت که می‌گوید: «جهانیست بنشسته در گوشه‌ای».
وی افزود: دکتر پرویز اذکایی بزرگترین واقف فرهنگی غرب کشور است. او تمامی کتاب‌های و اسناد خود را وقف کرده چنین منش و روشی در کشور ما بسیار کم است و تنها از افرادی چون اذکایی بر می‌آید.
در پایان از مجموعه 5 جلدی کتاب‌های ماتیکان پرویز اذکایی رونمایی و از وی تقدیر شد.
این نوشتار پیشتر در تارنمای همدان‌نامه منتشر شده است.
