زیست بوم

میقان را به حال خود رها کنید!

تالاب براساس تعریف ارایه شده از سوی کنوانسیون جهانی حفاظت از تالاب‌ها(کنوانسیون رامسر) که در سال ۱۹۷۱ منعقد شد، منطقه‌ای پوشیده از مرداب، باتلاق، لجن‌زار یا آبگیرهای طبیعی و مصنوعی اعم از دایمی یا موقت است که در آن آب‌های شور یا شیرین به صورت راکد یا جاری یافت می‌شود.

مهم‌ترین مشخصه تالاب‌ها، ماندگاری نسبی آب در آنهاست. به این معنی که ممکن است همواره دارای آب باشند و یا گاهی خشک و گاه آب داشته باشند. تالاب‌ها نقش بسیار مهمی در تولید مثل و زیست گونه‌های بی‌شماری از گیاهان و جانوران داشته و زیستگاه مهمی برای پرندگان، خزندگان، دوزیستان، ماهیان و بی‌مهرگان به شمار می‌آیند.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، در این میان تالاب میقان اراک به لحاظ جغرافیایی از تالاب‌های ویژه کشور به شمار می‌رود. این تالاب با وسعتی حدود 25 هزار هکتار سابقه‌ای از دوره پالئوسن دارد و به دلیل حرکات صفحه‌های تکتونیکی اطراف شکل گرفته است.

این تالاب هر سال بزرگترین گردهمایی پرندگان مهاجر خاورمیانه را در خود جای می‌دهد و منظره‌ی شگفت‌آوری به خود می‌گیرد اما، طی سال‌های اخیر این تالاب به مانند بسیاری از تالاب‌های دیگر کشور در معرض خطر خشکی و کم‌آبی قرار گرفته محدوده میقان منشاء بروز گردوغبار و ریزگرد شده است.

ریزگردهای خوزستان زنگ خطر و تلنگری برای رسیدگی به دیگر تالاب‌های کشور است. گردوغبار خوزستان علت داخلی داشت و طبق نظرات و تحقیقات کارشناسان بخش عمده‌ای از این ریزگردها به دلیل خشک شدن تالاب‌های جنوبی کشور تولید شد. تالاب میقان اراک نیز که در زمان‌هایی حجم زیادی از آب خود را از دست داده و دستخوش تغییرات بسیار شده، استعداد فراوانی در ایجاد شرایطی دارد که امروز مردم در خوزستان با آن دست به گریبانند، گویا جنس این ریزگردها که از نمک حاصل از تبخیر آب و ذخایر معدن تالاب نیز نشأت می‌گیرند با همنوعان خوزستانی‌شان متفاوت است.

تاکنون جلسات زیادی با حضور مسئولین اعم از دولتی و خصوصی در راستای یافتن راهکارهایی برای نجات این ثروت ارزشمند از سرنوشتی برگزار شد که "آق‌گل" دیگر تالاب استان مرکزی( که در همسایگی همدان قرار دارد و به نوعی همچون کودکی سر راهی از توجه هیچیک از دو استان مرکزی و همدان برخوردار نشد و در نهایت در سکوت و گمنامی خشک شد) را مبتلا کرد.

اقداماتی انجام شد و دستاوردهایی هم داشت اماٰ، پیش‌بینی‌های کارشناسان در خصوص آینده این آبگیر قدیمی چندان امیدبخش نیست.

خبرگزاری ایسنا در نشستی با کارشناسان و فعالان محیط زیست وضعیت کنونی تالاب و تهدیدها و چالش‌های آن را به گفت‌و گو نشسته است و این نکته گفتنی است که باز هم جمع کردن بخش دولتی در کنار بخش خصوصی ممکن نشد و صندلی بخش دولتی، علیرغم تمامی تلاش‌ها برای هماهنگی و حضور، باز هم به هزار و یک دلیل در نشستی تخصصی خالی ماند.

سهراب عسگری عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور اراک در این نشست که به نوعی یافتن راهکارهایی به منظور جلوگیری از دچار شدن اراک به پدیده ریزگردهای خوزستان را نیز دنبال می‌کرد، با تأکید بر اینکه در معادلات طبیعی، تالاب پتانسیلی قوی است، گفت: دهه 1340 دهه‌ای بود که کشور سرمای بسیار شدیدی را در آن تجربه کرد و حیات وحش و طبیعت آسیب شدیدی را متحمل شدند، ولی در این میان تنها تالاب‌ها بودند که از این شرایط جان سالم به در بردند.

عسگری با بیان اینکه تالاب میقان نیز از قاعده مستثنی نبود، گفت: این تالاب به دلیل مجاورت با شهر اراک از طریق تبخیر آب، عاملی برای تلطیف هوا محسوب می‌شود، فضای امنی برای پرندگانی که از عرض‌های شمالی مهاجرت می‌کنند، ایجاد می‌کند و وزش باد(کوه به ساحل) در تابستان‌ها در آن کامل محسوس است، صبح‌ها باد از تالاب به سمت شهر و عصرها بالعکس می‌وزد و این امر شرایط مطلوبی را به دنبال دارد.

بیش از 50 میلیارد دلار ارزش زیستی، برگ برنده میقان‌

وی ارزش زیستگاهی تالاب میقان را بیش از 50 میلیارد دلار عنوان کرد و افزود: علیرغم این ارزش زیستگاهی فراوان در سا‌ل‌های اخیر بی‌مهری بسیاری نسبت به تالاب صورت گرفته که وضعیت کنونی را منجر شده است. فعالیت کارخانه سولفات سدیم در تالاب تپه‌ای مصنوعی از ضایعات را ایجاد کرده است که ارزش‌های تالاب را متأثر کرده و دخل و تصرف‌هایی که در تالاب انجام شده، بازخورد نامطلوبی را رقم زده است.

این دکترای جغرافیای سیاسی با اشاره به اینکه طبیعت دیرگیر و سخت‌گیر است، تصریح کرد: برای تشکیل خاک 500 سال نیاز است اما، ما‌ در یک دوره کوتاه 30 ساله خاک را از بین برده‌ایم و انتظار داریم که گردوغبار، از بین رفتن پوشش گیاهی و ناراحتی جسمی و روحی نداشته باشیم. 500 سال تلاش طبیعت در یک دوره کوتاه، به آرامی و با دخالت‌های انسانی آسیب‌های بسیار دیده است و تالاب نیز در این اشل جای می‌گیرد که اگر بخواهیم به همین منوال ادامه دهیم، قطعا آسیب‌های جدی‌تری را شاهد خواهیم بود.

وی با بیان اینکه شرایط مجموعه جغرافیایی کشور امیدبخش نیست گفت: خداوند طبیعتی منظم را خلق کرده است، ما عملا در مقابل این نظم ایستاده‌ایم و باید تاوان اینکار را بدهیم. سال آینده اگر به همین منوال عمل کنیم، تابستان‌مان بسیار زود آغاز می‌شود و بسیار دیر پایان می‌یابد، گرما و تبخیر بسیاری را شاهد خواهیم بود و به تبع آن فرسایش نیز افزایش خواهد یافت. در این شرایط ریزگردهایی که امروز مشکل‌آفرین و به دغدغه تبدیل شده‌اند، شدیدتر خودنمایی خواهند کرد.

وی عنوان کرد: تا چندسال اخیر مسئولین حفاظت محیط زیست استان منشاء گردوغبارهای اراک را داخلی نمی‌دانستند، در صورتی که ثابت شد که منشاء این ریزگردها اطراف اراک است. ما حتی از فرسایش نقطه‌ای نیز برخورداریم اما، متاسفانه مکانیزم طبیعی اراک متفاوت از دیگر نقاط کشور است و باید نوع برخورد و بهره‌مندی از طبیعت به شیوه‌ای دیگر انجام شده و برنامه‌هایی متفاوت از دیگر نقاط کشور در این حوزه تدوین شود.

دوران 30 ساله خشکسالی آغاز شده است

عسگری معتقد است: تالاب ثروت ملی است و باید به عنوان نماد شهر معرفی شود تا بتوان اعتباری برای حفظ و احیای آن اختصاص داد.

وی با بیان اینکه بسیاری از پتانسیل‌های تالاب مغفول مانده‌اند، گفت: از نظر فیزیکی، تالاب و نقش آن در مسائل میکروکلیما و زمین‌شناسی که بسیار حائز اهمیت است، در حال تخریب بوده و اگر این روند ادامه یابد، سال‌های بعد اوضاع خوبی نخواهیم داشت. طبق پیش‌بینی ناسا دوره 30 ساله خشکسالی آغاز شده و عدم رسیدگی به اوضاع فعلی باعث می‌شود که در کل سال شاهد وجود گردوغبار و ریزگردها باشیم.

وی جغرافیای کشور را پازلی از آب، تالاب، کوه، دره و ... دانست که اگر یک قطعه برداشته شود، این پازل ناقص خواهد شد و با اشاره به اینکه تفاوت تالاب ما با تالاب‌های دیگر کشور همزیستی مسالمت‌آمیز کویر و تالاب برای سال‌های طولانی است، اظهار کرد: وجه تمایز بزرگ تالاب میقان وجود نمک است. این تالاب انتهای حوضه آبریز است و تمام آب ارتفاعات به آن سرازیر می‌شود اما، تخلیه آب‌های شیرین تالاب که مانع گسترش آب‌های شور می‌شود، عملاً گسترش کویر را به دنبال دارد. نکته جالب اینجاست که با دست خود کویر را توسعه می‌دهیم و از طرفی برای نجات آن اعتبار اختصاص می‌دهیم.

تالاب را به حال خود رها کنید

نویسنده کتاب مقدمه‌ای بر ژئوپولتیک محیط زیست با بیان اینکه بارندگی‌های رگباری فعلی نمی‌تواند برداشت‌های انجام شده از تالاب را جبران کند، گفت: متاسفانه بیشترین آسیب‌ها را از تغییر الگوی بارش‌ها می‌بینیم. در بارش‌های رگباری در مدت زمان کوتاهی حجم بسیار زیادی آب به زمین ‌رسیده و به روان‌آب تبدیل می‌شود. پس از باران بلافاصله باد می‌وزد و 50 تا 60 درصد این نزولات را تبخیر می‌کند و در نهایت عملا این بارش‌ها ثمری برای تالاب نخواهد داشت.

وی با تأکید براینکه برای جلوگیری از گسترش کویر باید تالاب را به حال خود رها کنیم تا چرخه هیدرولوژیکی خود را دنبال کند، افزود: لازم نیست کاری برای تالاب انجام دهیم، برای نجات تالاب کافی است چاه‌های فراوان اطراف که شیره جان او را می‌کشند، پلمب کرده و اجازه دهیم تالاب کار خود را ادامه دهد.

وی ادامه داد: در مسیر رودهای فصلی که به تالاب می‌رسد سد مهمی احداث نشده و این مسیرها عموما دارای بندهای خاکی هستند اما، تغییر در الگو و میزان بارش‌ها مشکل‌ساز شده‌اند و حقآبه طبیعی تالاب به این شکل از بین رفته است. در حال حاضر هزار و 200 لیتر بر ثانیه فاضلاب تصفیه شده، اراک به تالاب اختصاص داده شده که عملا اتفاق مهمی را رقم نزده است، چراکه همچنان چاه‌های اطراف فعالند و برداشت‌ها صورت می‌گیرد.

زلزله داوودآباد ناشی از تخلیه آب‌های زیرزمینی بود

عسگری با تاکید بر لزوم تعطیلی چاه‌های اطراف میقان تا محدوده دو تا سه کیلومتری و همچنین ارائه برنامه برای برداشت براساس فاصله از هسته میقان گفت: اگر خواهان نجات دشت هستیم، باید دست به کار شد. زلزله‌ای که چند سال پیش در داوودآباد رخ داد، صرفا به دلیل کاهش آب‌های زیرزمینی بود اما، مسئولین علل دیگری را عنوان کردند.

وی احیای تالاب را منوط به حفظ دیواره طبیعی آب نسبتا شیرین دانست و با تاکید براینکه نباید اجازه دهیم دخالت و دخل و تصرفی در فیزیک تالاب انجام شود، افزود: در حدود یک کیلومتر از تالاب به واسطه فاضلاب برگشتی از کارخانه سولفات سدیم از نظر ریخت‌شناسی کاملا به هم ریخته است. این معضل باید رسیدگی شود و در کنار آن بهترین کار کنترل آب‌های اطراف کویر و رهاکردن طبیعت به حال خودش است. البته قطعاً اقدامات به سرعت جواب نخواهد داد و احتمال زیادی وجود دارد که در تابستان همچنان ریزگردها را میزبان باشیم اما، نباید فرصت شناخت و مهار آنها را از دست داد.

وی حفظ آب تالاب را منوط به کنترل و یا توقف کشاوری منطقه عنوان کرد و با تأکید بر اینکه باید در حفظ منافع یک کلانشهر گزینه‌های مختلف را در نظر گرفت گفت: تا امروز به دلیل بی‌تدبیری تاوان بسیاری داده‌ایم. در اوایل انقلاب در واگذاری اراضی در قالب هیئت هفت نفره، استان مرکزی اول بوده است، به شکلی که در طول یک سال 210 هزار هکتار زمین واگذار شده اما، واگذاری در نهایت بی‌توجهی صورت گرفته است. فعالیت اراضی کشاورزی اطراف میقان باید به منظور حفظ تالاب متوقف شود، چراکه آب اطراف تالاب را تخلیه و نمک را گسترش داده است و در این شرایط حتی سه میلیارد تومانی که توسط منابع طبیعی برای تثبیت ریزگردها هزینه کرده نیز در حال از بین رفتن است.

توقف کار چاه‌ها نیاز فنی و علمی منطقه

وی با اشاره به نبود متولی واحدی در حوزه تالاب میقان که مسئولیت‌های منطقه را به عهده بگیرد افزود: توقف کار چاه‌ها نیاز فنی و علمی منطقه است و باید به آن توجه کنیم. با وجود اینکه گیاهان در زمستان خواب طبیعی خود را طی می‌کنند و به آب نیاز ندارند، اما دیده می‌شود که کشاورزان همچنان به آبیاری اراضی می‌پردازند و امر نیز منابع را در معرض خطر قرار داده است.

وی با تاکید بر اینکه سلامت مردم با هیچ موضوع دیگری قابل مقایسه نیست، گفت: گسترش کویر باعث می‌شود که سال آینده امکانی برای نفس کشیدن وجود نداشته نباشد. کارکرد طبیعت ساعتی است و منتظر خواهش من و شما نخواهد بود، پس دیواره‌ی بین آب شیرین و شور باید حفظ شود و بهای آن توقف کشاورزی در محدوده میقان است.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه سازند زمین منطقه نمکی است و بارش‌ها باعث نفوذ آب به داخل زمین، جایگیری آن در دیواره‌های خالی و ترکیب آن با نمک و املاح می‌شود افزود: امروز آرام آرام آب شور در حال گسترش است و همین امر باعث می‌شود که در سال‌های بعد که آب شیرین به پایان رسید آب شور به سطح برسد و کشاورزی به طور کامل متوقف شود.

وی تاکید کرد: کشاورزی در اطراف میقان باید به شکلی خاص و با محوریت محصولاتی ویژه صورت بگیرد در غیر این‌صورت و با ادامه روند موجود در نهایت با توقف کشاورزی و نهایتا مهاجرت اهالی محلی، از بین رفتن تالاب و تبدیل شدن اراک به جایی نامناسب برای زندگی مواجه خواهیم شد.

درباره تالاب میقان تاکنون هیچ مطالعه علمی صورت نگرفته است

وی با تاکید بر اینکه میقان نیازمند مطالعه علمی است گفت: کشاورزی منطقه، کشاورزی تجاری است و ادامه این اوضاع افزایش ریزگردها را در پی خواهد داشت، به همین دلیل در صورت حاد شدن شرایط، برای تثبیت نمک باید از شن استفاده کرده، دالان‌ها و کریدورهای وزش باد و مکان‌های در معرض فرسایش را مشخص کنیم تا بتوان شرایط را تحت کنترل درآورد.

وی افزود: فرسایش خاک در استان مرکزی 16 تن در هر هکتار و فرسایش بادی 300 تن در هکتار است. در دنیا سالانه 75 میلیارد تن فرسایش خاک رخ می‌دهد که پنج میلیارد تن آن سهم ایران است و این رقم برای کشوری که در گذشته ثبات خاک و کشاورزی درستی داشته فاجعه است.

عسگری اضافه کرد: اگر می‌خواهیم در کوتاه‌مدت کاری انجام دهیم باید از شن استفاده کنیم تا ریزگردها کنترل شوند، از چرای اطراف کویر ممانعت و تخریب و برداشت آب را متوقف کنیم. البته مالچ‌پاشی‌هایی صورت گرفت اما، نتیجه آن دقیقا مشخص نشده است، هرچند اگر مالچ‌پاشی هم انجام شود، باز باید زندگی 700 هزار نفر را بر کشاورزی منطقه ترجیح دهیم.

کویر و کوهستان درحال والیبال بازی کردن هستند

این عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور اراک با اشاره به بی‌سابقه بودن وجود گردوغبار زمستانی در تاریخ طبیعی اراک گفت: چرای فعلی دام‌ها در منطقه میقان فضا را برای ایجاد گردوغبار مهیا کرده است.

وی با اشاره به اقدام برخی استان‌ها برای بارور کردن ابرها گفت: اگر بخواهیم از برنامه‌های معمول فراتر برویم و در مقیاس کلان عمل کنیم، می‌توان ابرها را بارور کرد، کاری که تا به امروز انجام نشده است. در شرایط فعلی اراک بین بازی والیبال کویر و کوهستان قرار دارد و بده بستان‌های جریان هوایی میان این دو گریبان اراک را خواهد گرفت.

کشاورزی به سمت تالابی که حریم مشخصی ندارد، در حرکت است

محمود کلنگری نیز در این نشست با تأکید بر اینکه حریم تالاب باید مشخص باشد اظهار کرد: تالاب میقان درحال حاضر منطقه شکار ممنوع است، درصورتی که باید در زمره مناطق چهارگانه محیط زیست باشد تا حریم مشخصی داشته باشد. کشاورزی در هر فصل زراعی به سمت تالابی که حریم و مرز مشخصی ندارد، در حال گسترش است و اراضی با هر نوع کشتی با هر میزان آب در حال کشت هستند. سبزی کاری منطقه با آب شیرین پساب فاضلاب انجام می‌شود که قطعا مقداری نیترات و فلزات سنگین به همراه دارد دارد و این امر در جریان تولید محصولات زودبازده، سلامت جامعه و امنیت غذایی را به هم خواهد زد.

وی تصریح کرد: روند کشاورزی منطقه غیرقانونی است و جهادکشاورزی نیز اقدامی جهت مواجهه با این توسعه غیرقانونی نکرده است در صورتی که باید درخصوص چرای دام، کشاورزی و دست‌اندازی‌های مختلف قانوناً اقدام کنند.

وی با بیان اینکه ورود دام‌ها به تالاب بر کیفیت گوشت آنها تأثیر خواهد گذاشت، گفت: همچنین اغلب دام‌ها از گرامینه‌ها و غلات وحشی که به طور طبیعی از آب فاضلاب رشد کرده‌اند، تغذیه می‌کنند و این امر قطعاً سلامت دام و گوشت آن را در معرض خطر قرار می‌دهد، براین اساس باید بار میکروبی گوشت مشخص شود.

این فعال محیط زیست، مدیریت تالاب میقان از هر نظر را نیازمند نگاه سیستمی و اکوسیستمی دانست تا بتوان خطرات را کنترل کرد و عنوان کرد: تالاب رها شده و این بی‌توجهی اوضاع وخیمی را رقم زده است. حتی در حوزه گردشگری نیز اقدامی صورت نگرفته است. تالاب در حوزه اکوتوریسم و پرنده‌نگری پتانسیل بالایی دارد که باید در سطح کلان و به صورت علمی مورد توجه قرار گیرد و احداث برج پرنده‌نگری می‌تواند اکوتوریسم منطقه را بیش از پیش رشد دهد.

زون‌بندی نیاز توسعه گردشگری در منطقه است

وی با اشاره به رشد گردشگری اصولی در منطقه میقان اظهار کرد: از ابتدای سال تاکنون اسکان گردشگران در روستای مبارک‌آباد انجام گرفت که اتفاق بزرگی است، چراکه به جای تخریب منطقه و برداشت سولفات سدیم به سمت توسعه گردشگری اصولی و پرنده‌نگری پایدار، علمی و تخصصی حرکت کردیم.

کلنگری با اشاره به نبود زون‌بندی در تالاب که نیاز توسعه گردشگری است، گفت: منطقه میقان منطقه‌ای حساس است و به زون سپر، تفرج متمرکز و نیمه متمرکز نیاز دارد و این امر مدیریت یکپارچه را می‌طلبد. علاوه بر این خلاء، شرایط فرودگاه نیز امنیت زیستگاه را به هم زده است، البته فرودگاه و تجهیزات آن نیز قطعا از تاثیرات ریزگردهای تالاب و مشکلات آن متاثر خواهند شد.

وی افزود: تالاب میقان هرساله از اواخر شهریورماه میزبان بزرگترین تجمع درنا در خاورمیانه است و این امر ممکن است فاجعه‌ای بزرگ را برای فرودگاه رقم بزند. همه این تهدیدات ناشی از جانمایی غلط فرودگاه اراک است که تالاب و زیستمندان آن را متاثر می‌کند.

وی ادامه داد: بیش از 50 درصد هالوفیت‌های ایران(گیاهان شوری‌پسند) در تالاب زندگی می‌کنند و لازم است تاثیر ورود فاضلاب بر این گیاهان بررسی شود چراکه اگر میزان شوری آب تغییر کند حیات این گیاهان که ژنوم برخی از آنها در دنیا منحصربه فرد است، متاثر خواهد شد، آرتمیای میقان از نظر ژنتیکی با آرتمیای ارومیه متفاوت است و به نوعی ثروتی برای منطقه به شمار می‌رود و حفظ آن باید به عنوان غذای ماهیان مورد توجه قرار گیرد.

تعطیلی کارخانه املاح، پاک کردن صورت مسئله است

این کارشناس ارشد گیاه پزشکی مدیریت درست یک تالاب را نمادی از تعامل درست بین اعضای یک جامعه عنوان کرد و افزود: اگر امروز وضعیت تالاب‌های کشور به چنین شرایطی رسیده نشانگر نبود ارتباط درست بین اعضای جامعه و مسئولین امر است. تعطیلی کارخانه املاح معدنی ایران نیازمند تصمیم‌گیری در سطح کلان است و نمی‌توان به راحتی درخصوص تعطیلی آن اظهار نظر کرد.

وی ادامه داد: در حال حاضر کامیون‌های برداشت سولفات سدیم توسط شرکت املاح بدون پوشش در منطقه تردد دارند و این عدم پوشش باعث می‌شود در مسیر رفت و آمد بخشی از برداشت‌ها توسط باد در فضا پراکنده شود. علاوه بر آن یک تپه بزرگ مواد معدنی توسط شرکت در محدوده تالاب انبار شده که باید پوشش داشته باشد. شرایط فنی کارخانه، وضعیت کامیون‌ها و همچنین نوع برداشت را می‌توان اصولی کرد، هنر اینجاست که یک معدن را در کنار یک تالاب مدیریت کنیم.

‌سلامت قره‌داغ‌ها سدی در برابر افزایش ریزگرد

وی درخصوص توقف و کاهش فعالیت کشاورزی و پلمب چاه‌های مجاز و غیرمجاز و ایجاد تغییر در نوع بهره‌برداری از منطقه گفت: توقف این موارد نیازمند توسعه کارکرد اصلی تالاب در بحث اکوتوریسم است اگر بخواهیم کشاورزی را متوقف کنیم باید بتوانیم زمینه فعالیت و ادامه معیشت جوامع محلی را ایجاد کنیم، در غیر این صورت شاهد ضربه زدن آنها به تالاب خواهیم بود.

کلنگری با اشاره به بررسی نشدن تاثیر ریزگردها بر روی حیات وحش و دام به صورت علمی تصریح کرد: قطعا ریزگردها در به خطر افتادن سلامت انسان موثر هستند، آنها همچنین امکان فتوسنتز را از گیاهان می‌گیرند و حتی بر غلات اثر می‌گذارند.

وی اظهار کرد: اکثر ریزگردها از سمت شمال تالاب پراکنده می‌شوند در صورتی که اگر سلامت قره‌داغ‌ها تامین شود، با هرس و جوان‌سازی آنها میتوان شرایط را تحت کنترل درآورد.

ورود به بحث تالاب باید علمی و تخصصی باشد

محمدرضا خالقی اردهالی عضو موسسه زیست‌محیطی سبزاندیشان اراک نیز با اشاره به اهمیت تالاب‌ها در حوزه کلان افزود: تالاب در حفظ رطوبت، تولید ماده خشک و حفظ تنوع زیستی و همچنین از نظر زیستگاه اهمیت بسیار بالایی دارد. تالاب‌ها در کنار اکوسیستم‌های شناخته شده، امکان حیات را ایجاد می‌کنند.

وی گفت: تالاب کارکردهای مهمی در قالب تاثیر بر کنترل سیلاب‌ها و دما و جلوگیری از تولید کانون‌های ریزگرد دارد و در حوزه تنوع زیستی نیز حاوی پتانسیل‌های‌ حیاتی و ژنتیکی قابل توجهی است.

وی با اشاره به تالاب آق‌گل که بین استان مرکزی و همدان مشترک است و مدیریت آن به همدان سپرده شده و صرفا در حد نصب تابلوی منطقه شکار ممنوع به آن پرداخته شده است گفت: این تالاب از مرکز هر دو استان فاصله دارد و شاید به همین دلیل کمتر به آن توجه شده و در نهایت خشک شده است.

وی گفت: تالاب‌ها از نظر زیستگاهی اهمیت ویژه‌ای برای پرندگان دارند، این امر درخصوص تالاب میقان که حدود 170 گونه پرنده را در خود جای داده و پوشش گیاهی ویژه‌ای دارد کاملا صدق می‌کند اما، متاسفانه این تالاب در سال 1350 در دوره‌ای که اسکندر فیروز مشغول شناسایی تالاب‌ها و طراحی کنوانسیون رامسر بود، بدلیل خشک بودن، نبود مطالعات قبلی و عدم وجود اسناد تالابی به عنوان یکی از تالاب‌های بااهمیت کشور جهت الحاق به رامسر شناخته نشد.

این فعال محیط زیست با اشاره به جلب توجه مردم به میقان و حفاظت و مدیریت آن افزود: اقبال و حساسیت مردم به تالاب باعث شده است که با شرکت در کمپین "اراک تالاب دارد" به میقان رای بدهند و برای معرفی آن در عرصه بین‌المللی حضور پیدا کنند که البته ایجاد چنین رویکردی جای امیدواری است.

وی با تأکید بر اینکه در حوزه میقان باید با حساسیت وارد شویم، تصریح کرد: امروز مردم آن را به عنوان یک تالاب مهم می‌شناسند اما، این اقبال عمومی به تنهایی برای حفظ میقان کفایت نمی‌کند. اگر در خصوص پتانسیل تالاب به صورت علمی وارد نشویم قطعا خسارات بسیاری را شاهد خواهیم بود به همین دلیل مطالعات علمی در حوزه گردشگری و هر اقدام دیگری باید به صورت جدی انجام گیرد.

تعطیلی کشاورزی و چاه‌های اطراف میقان تبعات اجتماعی دارد

خالقی عنوان کرد: در حال حاضر بندهای مختلفی همچون دینه‌کبود، نوازن، رودباران و ... رگ‌های حیاتی تالاب را خشک کرده و برداشت آب از میقان تنها منحصر به اراضی کشاورزی اطراف نیست.

به عقیده وی، کنترل این شرایط نیازمند حضور متخصصان در حوزه کشاورزی بوده و تعطیلی چاه ها و کشاورزی اطراف میقان مغایر با نگاه سیستمی است، چراکه نیاز اهالی باید تأمین شود هرچند اهمیت زیستگاه نیز بسیار بالاست، اما باید معیشت اهالی را در نظر گرفت و همه ذینعان را مد نظر داشت.

وی با تأکید براینکه بسته شدن چاه‌ها ممکن است تبعات اجتماعی در بر داشته باشد و مانع هر اقدام موثری خواهد بود، گفت: قطعا تغییر الگوی کشت می‌تواند موثر باشد، اما اینکه منکر دخالت‌های جهاد کشاورزی برای جلوگیری از توسعه اراضی غیرمجاز کشاورزی باشیم درست نیست، چراکه دقیقا کنترل این اراضی وظیفه جهاد کشاورزی است.

وی با تاکید برانیکه نبود نگاه سیستمی باعث شد اراضی بسیاری بدون توجه به مسائل زیست‌محیطی تحویل داده شده، فرودگاه در این منطقه احداث شود و برداشت اصولی و پایدار معدنی نداشته باشیم، افزود: نمی‌توان نافی اقدامات صورت گرفته بود اما، باید طرح مدیریت زیست بومی تالاب را جدی گرفت.

وی با ابراز تأسف از جدی گرفته نشدن این طرح از سوی اعضای کارگروه کاهش آلودگی هوای اراک گفت: باعث تاسف است که از 50 دستگاه عضو این کارگروه، در کارگاه دوم 17 نفر حاضر شدند و حتی ذینفعان و اهالی حضور جدی نداشتند. قطعا این امر باعث عدم تصمیم‌گیری درست درخصوص تالاب می‌شود.

خالقی اردهالی با تأکید بر اینکه مسئولین در پی راهکار هستند، اما باید به علمی بودن آن نیز فکر شود اظهار کرد: اتفاقات خوزستان ناشی از در نظر نگرفتن نکات علمی است که بسیاری از فعالان و اندیشمندان در زمان آغاز سدسازی‌ها متذکر شده بودند.

وی افزود: 10 سال پیش درخصوص احداث اولین سد بر روی کارون نظرات متفاوتی داده شد اما، تهدیدات مطرح شده جدی گرفته نشده و اثرات و خسارات سدسازی بر روز تالاب‌ها مورد بی توجهی قرار گرفت.

پاسخ طبیعت پاسخی صریح است

خالقی با اشاره به اراده مسئولین برای حل مشکل و ارائه راهکارهای عملی گفت: حل مسائل بدون در نظر گرفتن تمامی ابعاد مشکل امکانپذیر نیست و متاسفانه عموما در مسیر رفع مشکلات به این نکته مهم توجه نشده و مسئولین عموما تنها در حوزه کاری خود و بدون نگاه به دیگر ابعاد یک مشکل به حل مسئله می‌اندیشند.

وی تصریح کرد: مسئولین عملگرا هستند اما، بروز مشکلات و خلاءهای موجود به دلیل نبود نگاه فراعلمی و سیستمی به موضوعات است. طبیعت و اکوسیستم هماهنگ هستند و در جریان این هماهنگی است که حیات معنا پیدا می‌کند اگر بدون دقت به این هارمونی عمل شود، شاید پاسخ سریعی برای مشکلات نداشته باشیم، اما قطعا جوابی صریح از سوی طبیعت دریافت خواهیم کرد.

وی نگاه سیستمی را عاملی برای تصمیم‌گیری درست و همه‌جانبه در حوزه‌های مختلف دانست و با تأکید به اینکه برای رفع مشکلات راهکار موقت و بلندمدت نیاز است، اولویت ارائه راهکار برای رفع مشکلات را پذیرفتن نگاه سیستمی عنوان کرد و گفت: باید یکپارچگی، نظم و هماهنگی را مدنظر داشته باشیم. اگر نگاه همه‌جانبه را بپذیریم در سدسازی، زدن بند و برداشت از آب سیستمی و بلندمدت عمل خواهیم کرد و در تصمیمات برای انتقال آب، برداشت سولفات سدیم، توسعه اکوتوریسم و حفاظت از تالاب تصمیمات درستی گرفته و ذینفعان، بهره‌برداران و متاثران را مورد توجه قرار خواهیم داد.

این فعال محیط زیست با اشاره به اینکه اتفاقات خوزستان فقط مربوط به این منطقه نیست اما، فقط در خوزستان دیده شد، چون حساسیت عمومی را به دنبال داشت، تصریح کرد: این اتفاق گریبان همه تالاب‌های ما را خواهد گرفت، کما اینکه تا الان برخی از تالاب‌ها به مرز نابودی رسیده‌اند و اگر به درستی و سریع واکنشی برای بهبود اقدامات انجام ندهیم، اتفاقات بدتری را شاهد خواهیم بود.

رگ‌های حیاتی تالاب خشک شده است

وی به صدور مجوز محیط زیست برای جاده‌کشی در میان تالاب اشاره کرد و گفت: احداث نزدیک به 40 بند در حوضه آبخیز تالاب رگ‌های آن را خشکانده است. حفر هزار و 800 چاه عمیق و نیمه عمیق در 40 سال اخیر در حوزه میقان، بخشی از خسارات فعالیت‌های انسانی به تالاب بوده است و اگر این شرایط ادامه یابد و به آن رسیدگی نکنیم، به سرنوشت خوزستان محکوم خواهیم بود.

وی با طرح این سوال که آیا در طول 30 سال اخیر که گسترش کشاورزی را داشته‌ایم، روند استفاده از آب و خاک روند مطلوبی بوده است، به کشاورزی کشور خسارت نزده‌ایم و آیا الگوی کشت ما درست بوده است، گفت: این سوالات قطعا باید توسط مسئولین امر پاسخ داده شده و بررسی علمی در این رابطه انجام گیرد. باید در مقابل خسارت ایستاد اما بسته شدن شرکت املاح ایران اقدامی سخت و شاید امکان‌ناپذیر است. پس برداشت‌ها باید به صورت پایدار و اصولی انجام شود.

وی گفت: در این میان سوال اینجاست که آیا کارخانه خود را ملزم به جبران خسارت‌های وارد شده می‌داند و آیا در کشیدن جاده برای حفظ توان هیدرولوژیکی هر دو سمت جاده دقت لازم را داشته است؟ چیزی که امروز شاهدیم این است که اراده‌ای در این راستا موجود نبوده و هر روز جاده تالاب گسترش داشته است.

این عضو موسسه زیست‌محیطی سبزاندیشان با تاکید بر اینکه بحث برداشت اصولی در تالاب باید مدنظر قرار گیرد و بخشی از سود شرکت برای حفظ و احیای منطقه اختصاص داده شود، عنوان کرد: در سفرهای استانی دولت نهم، میقان به عنوان یک منطقه معدنی مورد توجه قرار گرفت و مقرر شد که 30 معدن در این منطقه احداث شود. در آن زمان محیط زیست هیچ امکاناتی برای حفاظت از منطقه نداشت و صرفا به مباحث گردشگری تأکید شد و حتی طرح روز درنا برای حمایت از تالاب مطرح شد.

وی افزود: این تلاش‌ها باعث شد در سفر دولت دهم نگاه گردشگری به منطقه اعمال شود اما، همچنان نظراتی درخصوص این منطقه مطرح شد که تعجب‌آور بود برای مثال در آن زمان یکی از مسئولین به توان منطقه در ایجاد اشتغال برای 30 هزار نفر اشاره کرد. آنها نگاه گردشگری غلطی نسبت به منطقه داشتند، در حالیکه برای تالابی که ارزش زیست محیطی هر هکتار آن سه تا پنج هزار دلار است، مباحث گردشگری و توسعه اقتصاد گردشگری باید تنها در قالب اکوتوریسم مورد توجه قرار گیرد.

وی درخصوص تلاش‌های صورت گرفته در حوزه حفاظت از میقان گفت: کارگروه میقان اولین جلسه خود را در 23 مهرماه سال 92 با حضور رئیس سازمان محیط زیست برگزار کرد اما، بعد از آن جلسه دیگری تشکیل نشده است. البته در جلسه کارگروه کاهش آلودگی هوا با توجه به بحث ریزگردها مواردی مطرح شده است. علاوه بر آن بحث مدیریت زیست‌بومی نیز در حال انجام است، اما ضرورت و اهمیتی که باید در سطح مدیران برای حضور در جلسات و کارگاه‌های مدیریت زیست‌بومی وجود داشته باشد را شاهد نیستیم.

وی بر لزوم حضور جدی دستگاه‌های دولتی و غیردولتی در این کارگروه تاکید کرد و گفت: تدوین یک منشور برای تالاب میقان با این گستره حوضه آبخیز نیازمند رسیدگی و حضور متخصصین مختلف است. این اقدام که باید تسریع در آن وجود داشته باشد، باید به رویکردی عمومی تبدیل شود، رویکردی که بر کارشناسی قوی و تسهیل‌گران خبره متکی باشد.

خالقی با اشاره به برگزاری یک دوره آموزشی تسهیل‌گران جامعه محلی با محوریت تالاب در آذرماه سال گذشته با حضور دو تن از اساتید خبره و متخصص افزود: برگزاری این کارگاه‌ها پایداری منطقه را به دنبال خواهد داشت.

تالاب میقان متولی ندارد

وی با تاکید بر تسریع در عملیاتی کردن اقدامات کارشناسی شده در حوزه مدیریت زیست بوم و رفع چالش‌های تالاب گفت: اگر نگاهی کلان داریم باید با در نظر گرفتن ذینفعان و نگاه علمی و جامع قطعات این پازل را کنار هم مورد توجه قرار دهیم. دستگاه‌های دولتی باید مسئولیت خود را با پشتوانه قوی علمی بپذیرند، وضعیت تالاب را رصد و درخصوص آن تصمیم‌گیری کنند.

این فعال محیط زیست با بیان اینکه برخی دردهای تالاب میقان اراک با تالاب‌های دیگر مشترک دارد، افزود: می‌توان از تجربه‌های حفاظتی تالا‌ب‌های دیگر استفاده کرد اما، باید به این نکته توجه داشت که تالاب میقان شرایط بسیار متفاوتی با دیگر تالاب‌ها دارد. جامعه محلی تالاب میقان یک شهر 700 هزار نفری است و باید همه این موارد در کنار هم دیده شوند.

به گفته‌ی وی، طبق تحقیقات کارشناسی شده و علمی فاضلاب تصفیه شده مناسب این تالاب نیست و اگر قرار است حقابه اختصاص دهیم باید به سراغ سیلاب‌های مقطعی و لحظه‌ای برای تغذیه تالاب برویم.

به گزارش ایسنا، تالاب میقان اراک ریه شهر محسوب می‌شود و حفظ آن از این نظر بسیار مهم است. این تالاب مستعد تولید ریزگرد است با این تفاوت که ریزگردهای آن نمکی و شیمیایی خواهد بود و عملا توجه نکردن به آن اثرات مخرب جدی‌تری نسبت به ریزگردهای جنوب کشور دارد. نمی‌توان با اطمینان گفت که اقدامات صورت گرفته شرایط را در کنترل خود درآورده است، به همین دلیل حفظ و احیای این تالاب عزم و اراده‌ای همه جانبه را می‌طلبد.

تلاش‌های بسیاری برای حضور متولیان و مسئولان حوزه تالاب میقان برای حضور در این نشست انجام گرفت اما، متاسفانه به دلایل مختلف به نتیجه نرسید. هرچند این خبرگزاری امیدوار است با حضور ذینفعان تالاب بتواند ابعاد دیگری از مسائل و مشکلات این حوزه را در قالب نشستی دیگر بررسی کند.

• < قبلی
• بعدی >