آشنایی با ایران‌شناسان - خانیکوف
برگرفته از روزنامه اطلاعات
نیکلای ولادیمیروویچ خانیکوف در 1822 در پترزبورگ به دنیا آمد. وی بخشی از تحصیلاتش را در فرانسه به انجام رساند. به سبب استعداد فراوان در زبان‌آموزی، زبانهای شرقی را به طور خودآموز فراگرفت.
خانیکوف تحقیقات فراوانی در زمینه آثار و یادمانهای ایران به‌ویژه وضعیت ساختمانی و شهرسازی شهر مشهد دارد. به آثار باستانی، دستنوشته‌ها و رخدادهای جهان اسلام علاقه‌مند بود و مجموعه‌ای از قرآن به خط کوفی و عکسهایی از یورش ناپلئون به مصر و نیز مجموعه‌ای از نسخه‌های خطی شرقی را به کتابخانه پترزبورگ اهدا کرد. برای نخستین بار او بود که کتاب میزان‌الحکمه (اثر خازنی) را به زبان فارسی منتشر و سپس آن را به انگلیسی ترجمه کرد.
همین علاقه سبب شد که مباحث مربوط به دین اسلام و ویژگیهای انتشار آن را در قفقاز و ماورای قفقاز مورد مطالعه قرار دهد و د همین راستا در ژوئیه 1849 طرح نظامنامه مربوط به روحانیان شیعه را تهیه کرد که در آن تأسیس محاکم شرعی در ماورای قفقاز و اختیارات و وظایف روحانیان تعیین شده بود؛ اما حکومت تزاری از اجرای آنها سر باز زد.
وی در لشکرکشی دولت روسیه تزاری به خیوه، مأمور مکاتبات و گردآوری اطلاعات مختلف درباره آن خان‌نشین شد. در سال1840 به اداره امور آسیایی وزارت امور خارجه منتقل و مترجم مأمور ایالت ارنبورگ گردید. 1841 همراه با یک طبیعت‌شناس و یک زمین‌شناس جهت شرکت در مذاکرات دیپلماتیک وارد خان‌نشین بخارا شد. کتاب او درباره بخارا را دایره‌المعارف بخارا نامیده‌اند. همچنین وی مدتی در وزارت امور خارجه مأمور رسیدگی به امور اقوام چادرنشین نواحی قفقاز، حاجی طرخان(آستراخان) و بخشی از ایالت ساراتف شد. در سال 1845 مأمور تفلیس و دفتر دیپلماتیک اداره کل نواحی ماورای قفقاز شد. 1854 تا 1857 سرکنسول روسیه در تبریز و در 1858 و 1859 سرپرست هیأت اعزامی به خراسان بود. سرانجام در 1878 در پاریس درگذشت.
از آثار اوست:
بخارا، امیر و مردمش؛ درباره دولت دینی در ایران، برخی کتیبه‌های اسلامی حوالی باکو، نامه به بروسه (مشتمل بر کشف سومین بخش تاریخ رشیدالدین)، تغییرات متناوب سطح دریای مازندران، صعود به قله دماوند، سفر به کردستان ایران، اعلام جغرافیایی در آثار نرشخی، اسطرلاب ساخته شده در ایران، نسخه‌ای عربی از مقامات حریری، مسکوکات و اخترشناسی ایرانیان، ساعت آفتابی ایرانی، جزئیات تاریخی گردآوری شده در آثار خاقانی درباره شروانشاهان، گزارش سفر تحقیقاتی به خراسان، زلزله تبریز در سپتامبر1856، مقدس مشهد و سرزمین آن، بخش جنوبی آسیای مرکزی، نقد و بررسی سفر علمی دورن به مازندران، کتیبه‌های اسلامی قفقاز، یادداشتی درباره گزارش سفر علمی دورن به قفقاز و استانهای ایرانی ساحل دریای مازندران، نقشه آذربایجان، تذکره خاقانی شاعر ایرانی سده دوازدهم؛ جمعیت، درآمدها و تجارت آن، یادداشتهایی درباره سمرقند، جاده در ایران، موقعیت مکانی شهر قائن، محاصره هرات در 1837.
