ایران‌بوم

آخرین دستاورد‎ لایه‎نگاری باستان‎شناسی، «تم‌مارون » شهرستان رودان ] استان هرمزگان[ از 17 دوره معماری در دوره‎های اشکانی و ساسانی که از یافته‎های مهم این دوره‎‎های معماری در کشور محسوب می‎شود خبر می‎دهد.
عباس‎نوروزی معاون سازمان میراث ] یادمان‎های[ فرهنگی هرمز‎گان گفت:

دوره‎های معماری تا هزاره سوم است که به دوره اشکانی برمی‎گردد و به لحاظ کثرت دوره‎های معماری اشکانی از مهم‎ترین محوطه‎های کشور محسوب می‎شود.
از مهم‎ترین دستاورد‎های این لایه‎نگاری که تاکنون در کشور یافت نشده، کشف ابزار سفالی بوده است و این در حالی است که در گذشته بیشتر ابزار سنگی بوده و ابزار سفالی کشف شده تا کنون جایی یافت نشده است جز در لایه‎نگاری تم‌مارون شهرستان‎ رودان که در واقع می‎تواند از فرهنگ‎های ابزار سازی ناشناخته کشور محسوب ‎شود.

وی خاطر نشان کرد:

با انجام پژوهش‎ باستان‌شناسی و با توجه به لایه‎نگاری انجام شده فرهنگ ابزار سازی به طور گسترده یافت خواهد شد که ویژه‎ی استان هرمزگان است و در کشور بی‎نظیر است ...
هم‌چنین در لایه‎نگاری تم‌مارون شهرستان رودان، نوعی فرهنگ سفال با نام دلنگی کشف شده که در گذشته پژوهشگران خارجی از نبود چنین فرهنگی در منطقه جنوب و شرق کشور خبر داده بودند. فرهنگ سفال دلنگی مربوط به دوران تاریخی اشکانی است که در تم‌مارون مشاهده شده که نشان از غنای فرهنگی این منطقه است.

معاون سازمان میراث ] یادمان‎های[ فرهنگی استان هرمزگان، گفت:

در لایه‎نگاری تم‏مارون علاوه بر این که امکان کشف قطعات سفالی با مشخصه سایر نقاط کشور وجود دارد نشان از ارتباط این حوزه با دیگر مناطق کشور است...
وجود سفال‎های بومی منطقه که تا کنون ناشناخته مانده است. از ویژگی‎های‎‎ این لایه‎نگاری است.

وی هم‌چنین از کشت درخت نخل و تغذیه مردم به وسیله آن از 5 هزار سال پیش در این منطقه خبر داد و تصریح کرد:

احتمال این که سابقه کشت درخت خرما به بیش از 5 هزار سال در این منطقه برسد نیز وجود دارد.

شگفتی‎های نو
از تمدن هلیل‎ رود

کشف اتفاقی یک ظرف از دوره‎های کهن در سال‎ 1380 توسط یک روستایی در منطقه « کنار صندل» جیرفت، زمینه آغاز کاوش‎های باستان‎شناسی را در این منطقه فراهم کرد. این منطقه که تا کنون شش فصل کاوش به خود دیده است توانسته در مناطق کنار صندل جنوبی و شمالی، گورستان مطروط‏آباد با کشف آثار معماری متعلق به تمدن هلیل‎رود و ثبت بیش از 80 محوطه باستانی، حقایق جالبی را از تمدن این سرزمین را به جهانیان معرفی کند.

تمدن هلیل‎ رود در پنج فصل گذشته
نتیجه نخستین فصل کاوش‎ها از این مناطق و نیز مطالعه اشیای باز پس گرفته شده از حفاران غیر مجاز نشان داد این آثار به نیمه نخست هزاره سوم پیش از میلاد تعلق داشته و در آن مدت منطقه جیرفت بزرگترین مرکز صنعتی تولیدات سنگی و فلز کاری در تمدن شرق بوده است. در دومین و سومین از فصل کاوش، یافته‎های مهم‎تر دیگری از حفاری‎ها تپه‎های کنار صندل شمالی و جنوبی و دیگر محوطه‎های باستانی به دست آمد. شناخت بقایای معماری خشتی متشکل از توده‎های بزرگ و دیوار‎های قطور ساخته شده از خشت و ظروف، قطعات سفالی، سنگ صابون، سنگ مرمر، مفرغ، شیشه و به ویژه پیدا شدن بخش کوچکی از یک اثر مهم استوانه‎ای، که بر روی آن علایم خط دیده می‎شود، توانست چهر‎ه‎باستان‎شناسی ایران و به خصوص شرق این دیار کهن را به طور کامل دگرگون سازد. از این رو، باستان‎شناسان فصل سوم باستان‎شناسی جیرفت را موفق‎ترین کاوش سال 83 می‎دانند.
در ادامه‏ی این روند و در چهارمین فصل این کاوش‎ها نیز آثار و شواهد چشم‏گیرتری از بقایای تمدن حوزه فرهنگی هلیل‎رود عنبر‎آباد و جیرفت به دست آمد که تاریخ باستان شناسی جهان را تغییر داده و همگان را شگفت‎زده، کرد.
بر اساس این یافته‎ها، ساکنان این منطقه به دلیل بعد فرهنگی از مردم دیگر سرزمین‎های شناخته شده هم عصر، همچون دره سند، بین‎النهرین و مصر چندین پله فراتر بوده. ظروف سنگی و اشیای مفرغی پیداه شده، نشان می‎دهند که هنروران آن زمان نه تنها زیر نفوذ تمدنی خاص نبوده‏اند، بلکه مکاتب مدونی نیز در کنار خود داشته‎اند. با این همه‏ آن چه، در چهار‎مین فصل کاوش‎ها مورد توجه بسیار قرار گرفت، کشف 300 مهر با ارزش به همراه اشیا و آثار قیمتی و نفیس بود که نشان می‎داد ساکنان این حوزه مردمانی بازرگان بوده‎اند و کنار صندل یکی از مراکز بزرگ بازرگانی در ایران باستان بوده است.
سیر مطالعات در این مناطق به گونه‎ای پیش رفت که در 5 فصل پیشین کاوش‎های باستان‎شناسی در این منطقه و به دست آمدن نتایجی جدید از تمدن جیرفت، نظریه‎های باستان‎شناسی در مورد تمدن‎های شرق بار دیگر تغییر یافت و موجب شگفتی کارشناسان شد.

اما آخرین فصل کاوش
اما ششمین فصل کاوش، چندی پیش به پایان رفت. در این زمینه،
دکتر یوسف مجید‎زاده، سرپرست هیات کاوش گفت که به دلایل بارش‎های فصلی، نیروی اندک و نبود بودجه کافی و ... این فصل از کاوش‎ها، به مدت یک ماه و نیم برگزار شد ولی در مجموع نتایج خوبی را برای ما در بر داشت.
وی ادامه داد: یکی از کار‎های ما در این فصل کاوش‎، تعیین ابعاد و شکل اصلی دیوار بیرونی قلعه‎ای بود که در فصل پنجم کاوش‎ها کشف کرده بودیم که در زمان خود ارتفاعی 25 تا 26 متری داشته است.
وی در خصوص نتایج این فصل کاوش چنین گفت:

متاسفانه ما در این فصل کاوش نتوانستیم در قبرستان مطوط‎آباد کار کنیم چون همکاران خارجی ما نتوانستند به موقع خودشان را برسانند ...
در پی تکمیل کشفیاتمان در فصل چهارم که کشف مهرهایی با قدمت 3 هزار ساله بود، در این فصل کاوش، دوره کهن‎تری از مهر‎ها را پیدا کردیم و قدمت آثار کشف شده به دو هزار و هفتصد‎ سال پیش از میلاد برمی‎گردد که نشان از شکوفایی صنعت در این منطقه دارد.

مجید‎زاده در تکمیل توضیحات و کشفیات گذشته در مورد قدمت تمدن هلیل‎رود چنین گفت:

با توجه به آزمایش‎ها و مطالعات ما مشخص شد که منطقه هلیل‎رود تمدنی کهن داشته و تمدن جیرفت از تمدن بین‎النهرین، قدیمی‎تر و وسیع‎تر بوده است و نیز مشخص شد جیرفت بزرگترین مرکز تجاری جهان بوده است ...
وجود شرایط مطلوب آب و هوایی در جیرفت و وجود انواع محصولات کشاورزی، این منطقه را در دوره باستان‎ به بهشت جهان تبدیل کرده بود. ما با کشفیات جدید می‎توانیم ادعا کنیم که خاستگاه تمدن در منطقه جیرفت در جنوب شرقی ایران بوده است.

سرپرست هیات باستان‏شناسی کاوش‎های باستانی جیرفت از حفاظت معبدی که طی پنجمین فصل کاوش‎های باستان‎شناسی کشف شده بود، در آینده نزدیک خبر داد و در خصوص اقدام‎های حفاظتی این معبد به خبر‎نگار ما گفت:

شرکتی سال گذشته طی قراردادی موظف به حفاظت از این معبد شد که متاسفانه تا به امروز به تعهد خود عمل نکرده است و ما امسال تا کنون با چند نایلون و داربست از آن محافظت کرده‎ایم ولی این‎ها کافی نیست و این معبد به مرور زمان به خاطر رطوبت و نمک در معرض خطر است، گرچه این معبد از خشت و گل است و از سطح زمین فاصله دارد ولی به خاطر حفاری‎های که انجام گرفته آب خیلی راحت به آن نفوذ می‎کند و موجب نابودی آن می‎شود.

مجید‎زاده همچنین به کشف یک مجسمه منحصر به فرد در این منطقه اشاره کرد و درباره مشخصات آن چنین گفت:

این مجسمه که تا به حال، هیچ گزارشی مبنی بر وجود مجسمه‎ای بزرگتر از آن در هزار سوم پیش از میلاد در مشرق زمین دیده نشده است، مجسمه انسانی است با ارتفاع 180 سانتی‎متر که دامنی از اخرای قرمز با مثلث‎های کوچک و بالا‎تنه‎ای برهنه دارد که شالی به دور کمر بسته است. این مجسمه متعلق به یک مرد و متعلق به چهار هزار و پانصد سال پیش می‎باشد که از یکی از تالار‎های بیرونی این دژ و از دل دیوار بیرون آمده است. جایی که احتمال می‎دهیم محل عبادت شخصی حاکم بوده است ... متاسفانه این مجسمه به دلیل خشتی بودنش، قابلیت انتقال به مکانی دیگر را ندارد و امکان شکستنش وجود دارد.

وی تاکید کرد ما تا کنون هزینه‎‎های زیادی برای حفاظت از آن انجام داده‎ایم از قبیل ساختن قفسی شیشه‎ای که البته کافی نیست .
وی در خصوص فصل‎های بعدی کاوش گفت که :

از 15 آبان تا آخر دی ماه سال آینده بهترین زمان برای کاوش در این منطقه است.

مجید‎زاده در پاسخ به این پرسش که تصور می‎کنید این منطقه احتیاج به چند فصل دیگر کاوش‎ دارد، گفت:

همین قلعه‎ای که در فصل‎های قبل کشف شده فقط سی‎سال زمان خواهد بود و حفاری‎ در شهری که وسعتش حدود دو سه کیلو‎متر است سال‎ها زمان خواهد بود و این کاملا طبیعی است.

وی در پایان گفت:

متاسفانه ما فقط یک تیم هستیم که کار می‎کنیم و من امید‎وارم تیم‎های دیگری از جوانان و تازه نفس‎ها برای کمک به کاوش در این منطقه بیایند.

« قوری قلعه»
بزرگ‏ترین و زیبا‎ترین غار آبی آسیا

شهرستان خوش آب و هوای پاوه در 86 کیلو‎متری کرمان‎شاه از زیبا‎ترین و باصفاترین مناطق استان کرمان‎شاه است که شگفت‎انگیز‎ترین و بزرگ‏ترین غار آبی آسیا را در خود جای داده است.
غار زیبا و اعجاب‎آور « قوری قلعه» هفتمین اثر طبیعی ملی ایران است که هر سال، به ویژه در ایام نوروز، گردش‌گران زیادی را از سراسر جهان به سوی خود می‎کشاند.
بنابر گفته زمین‎شناسان، پیشینه‎ی «قوری قلعه» به 65 میلیون سال می‎رسد و ژرفای آن سه هزار و 140 متر است.
در 700 متری غار، آبادی وجود دارد که در ایام دور قلعه‎هایی به شکل‎های گوناگون آن را محاصره کرده‎اند و وجه تسمیه این غار، یکی از همین قلعه‎ها است که به شکل قوری بوده است.
غارنوردان آمریکایی، انگلیسی و فرانسوی «قوری قلعه» را در سال‎های 1336، 1345، 1363 خورشیدی بررسی و کمابیش550 متر را از آن کشف کرده‎اند.
هم‌چنین در سال 1368 شمسی، حدود هزار و 340 متر از آن توسط غارنوردان کرمان‎شاهی، شناسایی و دو مرحله برای آن در نظر گرفته شد.
در مرحله‎ی نخست غار که 500 متر طول دارد، دو تالار کوهان شتر و مریم شناسایی شد. در این تالا‎رها‎، شکل‎های مختلفی از جمله نیم‎رخ شتر، کوهان‎ شتر، مار، طوطی، کرکس، شیرسنگی، کاخ سفید، قلب، کشتی، برج پیزا، آسیه زن فرعون، (ابوالهل)، بابانوئل، مجسمه فردوسی و مشابه تصویر حضرت مریم دیده می‎شود.
مرحله‎ی دوم نیز هزار متر طول دارد که تالا‎ر‎های نماز، بلور و عروس در آن کشف شده است. تالار « نماز» در 550 متری غار و در کنار این تونل قرار دارد. این تونل که 12 متر طول و هشت متر عرض دارد، بخش اصلی غار را تشکیل می‎دهد و به تونل «برزخ» شهرت دارد و از آن جا که سقف تونل به آب چسبیده، مانع از ادامه حفاری‎ها شده است.
در هزار متری غار، تالار «بلور» و در داخل تالار نیز حوضچه‎ای فوق‎العاده زیبا وجود دارد. وجود قندیل‎های پرده‎ای در حوضچه که با دست زدن به هر کدام، صدای یکی از آلات موسیقی ایجاد میشود، از جمله دلایل این زیبایی است، به طوری که بسیاری از جهان‎گردان و کارشناسان متفق‎القولند که این حوضچه، زیبا‎ترین حوضچه دنیاست.
تالار « عروس» که یکی از هیجان انگیز‎ترین بخش‎های غار قوری قلعه است در هزار و 500 متری آن واقع شده است.
جنس سنگ‎های این تالار، کریستال براق و سفید بوده و کسانی که بر روی آن راه می‎روند، می‎توانند جای پای خود را ببینند.
وجود چهار آبشار به بلندای 10 تا 12 متر در هزار و 700 متری غار، زیبای آن را به اوج می‎رساند.
قندیل‎های بلور‏مانند نیز که جنسشان از رسوبات آهکی است و از سقف آویزان شده‎اند، در تمام طول غار خود‎نمایی می‎کنند و در بعضی نقاط، در ازای قندیل‎ها به هشت متر نیز می‎رسد.
افزون بر جذابیت و اهمیت اکوتوریستی قوری قلعه، اشیایی نیز در آن کشف شده است که از جمله آن‎ها می‎توان به هشت عدد قاشق و بشقاب، چهار عدد کوزه بزرگ، یک عدد کوزه کوچک که 15 سکه از دوران یزد‎گرد سوم و اواخر دوره ساسانی در داخل آن بوده و جمجمه‎ سر انسان را نام برد.
گفتنی است، غار قوری قلعه به عنوان یکی از هفت اثر طبیعی ملی ایران، به ثبت رسیده است.

گفتگو با سرپرست هیات کاوش‎ در تپه‏ ی « طالب خان» سیستان
تپه ‎ای با آثار گرانبها

گفت‏ وگو گر: تکتم بهار دوست

آغاز چهارمین فصل کاوش در تپه‎ طالب خان در سیستان، شگفتی باستان‎شناسان را برانگیخت و به پرسش‎های زیادی پاسخ داد!
تپه‎ی طالب‎‎خان، در 11 کیلو‎متری شهر سوخته قرار دارد. تپه «طالب خان» اگرچه سال‎ها پیش به ثبت رسیده؛ اما تا پیش از این هیچ عملیات و برنامه‎ریزی برای کاوش و حفاری در این تپه باستانی انجام نگرفته بود.
پیش از این پژوهشگران و باستان‎شناسان بر این باور بودند که در زیر این تپه، آثاری از یک مجموعه مسکونی مربوط به دوره ساسانی ـ اسلامی وجود داشته باشد که سرفصل جدیدی در کاوش‎های باستان‎شناسی ایجاد خواهد کرد. با انجام کاوش‎ها در سه فصل گذشته در این منطقه، معلوم شد که باستان‎شناسان با کشف بقایای انسانی 3 کودک به همراه اشیا و ظرف‎های دوره پیش از تاریخی، کاوش‎های باستان‎شناسی تپه طالب‎خان را به پایان بردند.
در سومین فصل کاوش، کشف یک نمونه اسکلت دختر حدود هفت ساله در زیر دیوار در حالی که پارچه‎ای به دور بدن او پیچیده بودند، شگفتی باستان‎شناسان را برانگیخت.
بررسی‎‎های انسان شناسی روی این اسکلت نشان داد که این دختر 5 هزار سال پیش به علت کمبود ویتامین B12 و کم‎خونی مرده بود. همچنین از میان سه اسکلت کشف شده، یکی از اسکلت‎ها‏ی آن قدر کوچک است که هیات باستان‎شناسی احتمال می‎دهد متعلق به یک جنین باشد. در این فصل از کاوش‎های باستان‎شناسی در تپه‏ی طالب خان، آثار معماری، تنور‎ها و اجاق‎هایی که در داخل اتاق‎ها قرار داشتند نیز کشف شد.
اشیای پیدا شده در فصل سوم عبارتند از تعدادی پیکرک‏های حیوانی که شامل سر پرندگان و پیکره گاو نر و نیز، پیکرک‎های انسانی که عموما پیکر مرد بودند و نیز تعداد زیادی ظرف سفالی، ابزار سنگی، و گلوله‎های گلی که احتمالا برای شمارش به کار می‎رفته است.

هدف از کاوش‎های در دشت سیستان در فصل چهارم
مهدی میری، رییس پژوهشکده باستان‎شناسی دانشگاه زابل و سرپرست هیات کاوش‎ در تپه طالب خان در خصوص چهارمین فصل کاوش در این منطقه گفت:

هدف ما از چهارمین فصل کاوش‎ پاسخ به پرسش‎های متعددی بود که در فصل‎های گذشته برایمان پیش آمده بود. ما در این فصل از 25 دی ماه 1386 آغاز و تا 5 اسفند ماه ادامه خواهد داشت، قرار است علاوه بر کاوش تمامی محوطه تپه طالب خان را تعیین حریم کرده و برای این پرسش‏ها پاسخی پیدا کنیم که: شهر سوخته کی و به چه شکل نابود شده است؟ و سکونت در دشت سیستان از چه زمان و شامل چه کسانی بوده است؟ شهر سوخته کی و به چه شکل نابود شده است؟

دیـوار بزرگ گرگـان
کاوش‎ها هم‎چنان ادامه دارد

دیوار بزرگ گرگان، از لحاظ طول، سومین دیوار بزرگ جهان پس از دیوار چین و لیمز آلمان است و به گفته‎ی دکتر ابر‎هارد سویر، یکی از اعضای کاوش‎گر و باستان‎شناسی که سال‎ها روی آن کار کرده است ـ پس دیوار چین ـ لایق عنوان بزرگ‎ترین دیوار جهان است، این دیوار، از کرانه‎ی شرقی دریای مازندران (غرب استان گلستان) آغاز می‎شود و تا بلندی‎های بیلی کوه در پارک ملی گلستان به طول 200 کیلو‎متر و عرض 2 تا 10 متر ادامه دارد.
سرزمین و ایالت گرگان در طول تاریخ به دلیل موقعیت بسیار حساس و مهم خود و هم‌چنین واقع شدن حد شمالی آن به عنوان مرز شهر‎نشینان و صحرانشینان، از اهمیت سیاسی و نظامی زیادی برخوردار بوده و بیش‌تر محل درگیری بوده و کمتر از آسایش و آرامش برخوردار بوده است. از این روست که اهمیت این دیوار بیش از پیش نمایان می‎شود. به سبب برخورداری از همین اهمیت سیاسی و نظامی است که در زمان ساسانیان این دیوار‎ی عظیم را به طول پنجاه فرسنگ از شرق به غرب آن بنا کردند تا مانع یورش مهاجمان شود.
از این دیوار هم اکنون آثار پراکنده‎ی در دشت گرگان باقی مانده است. دیوار بزرگ گرگان به عنوان شاهکاری ارزشمند از دوران باستان‎ ایران در سال 1378 به شماره‎ی 2345 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

نیمه‎ی امرداد ماه سال جاری، در سومین فصل کاوش‎ها مشترک ایران و بریتانیا، ادامه‎ی دیوار دفاعی بزرگ گرگان و یک سازه‎ی معماری متعلق به دوره ساسانی کشف شد.
همان هنگام حمید عمرانی، سرپرست ایرانی هیات باستان‎ شناسی مشترک دیوار گرگان که با حضور 20 پژوهشگر و باستان‎شناس از هفتم امرداد آغاز شد و تا 26 مهر‎ماه ادامه داشت، گفت:

در کاوش اخیر با کمک جولین‎ونسن روزنبرگ، غواص باستان‎‎شناس انگلیسی، علاوه بر سازه‎ی معماری این دیوار، قطعاتی از سفال‎ها و آجر‎های تاریخی نیز کشف شده است.

وی در گفت‎و گو با واحد مرکزی خبر افزود:

به نظر کارشناسان سازه‎ی کشف شده که ابعاد آن کمابیش 150 در 136 متر مربع است قطعه‎ی باستانی، اسکله و یا لنگر‎گاهی باشد که در دوره‎ی ساسانیان از آن استفاده می‎شد.
آجر‎های کشف شده، قرمز رنگ و به ابعاد 37 در 37 و 10 سانتی‎متر است که اطراف آن به مرور از جلبک پوشیده شده است.

عمرانی خاطر نشان کرد:

بر اساس برنامه‎ریزی‎های صورت گرفت فصل دوم کاوش‎های باستان‎شناسی زیر آب در خلیج گرگان به همراه هیات انگلیسی با تجهیزات و امکانات بیش‌تری در سال 87 انجام خواهد شد.

پیش از این هم 28 محوطه‎ی اشکانی در عملیات بررسی و شناسایی باستان‎شناسان شناسایی شده بود که مرتبط با دیوار بزرگ گرگان بوده است.
هم‌چنین باستان‎شناسان در پی کاوش‎های اخیر در امتداد دیوار دفاعی گرگان، آثار کهن‎ترین مسجد قرون اولیه‎ی اسلامی شمال کشور را در غرب استان گلستان کشف کردند.
بر اساس نقشه‎های ژئوفیزیک در دیوار تمیشه کردکوی مشخص شد این مسجد مستطیل شکل که قدمت آن به بیش از 1200 می‏ر‎سد، در داخل یکی از قلعه‎های دوره‎ی ساسانی ساخته شده بود و تا کنون 16 ستون آن مشخص شده است. در این کاوش‎ها یک تراشه‎ی 7 متری، بقایای آجری درگاه‎های یک تراشه‎ی 7 متری، بقایای آجری درگاه‎های ورودی، راه‎پله، کف‎پوش مسجد، آجر‎های قرمز رنگ و سفال‎های بام پوشی که برای سقف آن به کار برده می‎شد، به طول 90 سانتی‎متر نیز کشف شده است.

سابقه‎ی پژوهش‎ها بر روی دیوار بزرگ گرگان
نخستین پژوهش‎های باستان‎شناسی این دیوار توسط ژاک دمرگان فرانسوی درست در 100 سال پیش صورت گرفت که بخشی از مسیر دیوار را از روی نقشه ترسیم نمود. پس از او باستان‎شناس فرانسوی، آرن در سال 1312 خورشیدی بخشی از دیوار گرگان را به صورت پیمایشی، شناسایی و معرفی کرد. در سال 1316 خورشیدی اریک اشمیت آمریکایی با پرواز بر فراز منطقه، خط قرمز رنگی را که بر روی زمین مشاهده کرد که با پیچ و تاب از دریا به سمت کوه‎های پیش ‎کمر در شرق استان ادامه یافته است. او با دیدن این منظره‎ی عجیب پروازش را تکرار کرد و با تهیه‎ی عکس‎های هوایی، گام‎ مهمی در شناسایی دیوار برداشت. پس از او دکتر محمدیوسف کیانی در سال 1350 با پرواز بر روی دیوار موفق به برداشتن عکس‎های جالب توجهی از دیوار شد. او طول دیوار را 175 کیلو‎متر با 32 قطعه‎ی وابسته شناسایی کرد.
در سال 1378 با شروع ساخت سد گلستان بخشی از مسیر دیوار در محدوده‎ی کانال آبیاری و رهکشی سد قرار گرفت و بنا بر ضرورت حفظ دیوار، آب سد از طریق دو کانال از زیر دیوار هدایت شد. در سال 1381، این دیوار، در شش فصل کاوش شد که اطلاعات فراوانی از آن به دست آمد. به طوری که هم اکنون باستان‎شناسان طول دیوار را 200 کیلو‎متر می‎دانند. از آن جایی که در برخی از نوشته‎های تاریخی، این دیوار تا شهر مرو ادامه داشته، باستان‎شناسان احتمال می‎دهند طول دیوار بیش از 200 کیلو‎متر باشد که در کاوش‎های آینده به جواب آن خواهند رسید.
هر چند تا پیش از این، تخمین زده می‎شد اما بر طبق آخرین نمونه‎های آزمایش شده در آزمایش‏گاه‎های معتبر، این دیوار قطعا مربوط به دوره‎ ساسانی است. دوره‎ای که ایران ـ کشور مستقر در چهار‎راه تمدن‎ها و محل هجوم بزرگ‌ترین یورش‎های تاریخ ـ یکی از درخشان‎ترین دوره‎های امنیت را تجربه می‎کرد.
دیوار گرگان در مناطق کوهستانی 2 و در دشت 10 متر پهنا داشته و آجر‎های بزرگ آن، به اندازه‎های 41 در 41 و قطر 10 سانتی‎متر در ده‎ها کوره‎ی آجر‎پزی پخت ‎شده است. بسته به خاک منطقه‎ای که آجر پخته می‎شد، رنگ آن نخودی تا قرمز، می‎باشند. خندقی 30 متری هم در جلوی دیوار کنده شده که آب از این راه، طرق به دشت‎ها و کوره‎های مسیر می‎رسید. از بلندی‎های پیش‎کمر تا روستا‎ی‎ زاو در پارک ملی گلستان که 35 کیلو‎متر است بخش‎هایی از دیوار سالم‎تر باقی مانده و با حفاری در چندین نقطه خوشبختانه بقایای آن از زیر خاک بیرون آمده است.
در کاوش‎هایی که تا کنون انجام شده است. 2 هزار متر مربع از دیوار حفاری گردیده است که در پی آن یک آتش‏گاه و استراحت‎گاه سربازان که فضای وابسته به دیوار بوده پیدا شده است. هم‌چنین دو قطعه از حدود 38 دژ تخمین‎زده شده در طول دیوار، کاوش شده که به نظر، محل سکونت‎ سربازان بوده است. قلعه‎ها از اندازه‎های 120 در 120 متر شروع و بزرگ‌ترین آن به 240 در 300 متر می‎رسد. اکنون برای حفاظت دیوار در قسمت‎هایی از آن در دو طرف دیوار میله‎گذاری انجام شده، تا حریم دیوار حفظ و از خرابی آن جلو‎گیری شود.
راندن خودرو‎ها بر روی آجر‎های ریخته از دیوار موجب شکستن و از بین آن‌ها می‎شود و بعضی از اهالی از آجر‎های دیوار برای ساختمان‎ سازی خود استفاده کرده‎اند. هم‌چنین رعایت نکردن حریم دیوار از سوی سازمان‎های دولتی خسارت‎های فراوانی را به دیوار زده است.
بر پایه‎ی گزارش‎های مردمی نمونه‎هایی از آجر‎های دیوار، نزدیک ساحل دریای مازندران و در داخل خلیج‎ گرگان دیده شده‏اند. در فصل آینده‎ی کاوش، باستان‎شناسان قصد دارند باستان شناسی زیر دریا را با کمک غواصان انجام دهند تا آثار معماری احتمالی مدفون شده دیوار گرگان را در زیر آب به دست آورند.
گفتنی است دیوار تمیشه، دیوار دیگری در جنوب دیوار بزرگ گرگان است که بخش شمالی آن در خلیج‎ گرگان وجود دارد و احتمال این که دیوار بزرگ گرگان و دیوار تمیشه زمانی یک دیوار بوده باشند، هست.