ایران‌بوم

ما ايرانيان وارث يک طب هزار ساله مدون هستيم. اگر رهنمودها و دستورهای پزشکی اوستا و ديگر کتابهای پزشکی پيش از اسلام را هم به آن بيافزاييم، اين زمان درازتر می‌شود. بسياری از اصطلاحات پزشکی، نام بيماری‌ها، داروهای سنتی، و روشهای درمان بيماری‌ها، به زبان عربی يا به زبان فارسی است که ديگر به کار نمی‌بريم. اگرچه ممکن است آنها امروزه کاربردی نداشته باشد، اما دانستن آنها و معادل‌های آنها به زبان‌های ديگر، کمک بزرگی به فهم تاريخ و سير تکامل دانش پزشکی در ايران و جهان اسلام کرده و ارتباط پزشکی نوين را با طب سنتی برقرار می سازد.

اين فرهنگ نخستين فرهنگ انگليسی به فارسی و فارسی به انگليسی طب سنتی است که در حدود سی هزار واژه و اصطلاح پزشکی سنتی را شامل می‌شود. واژه‌هايی که در گذشته در طب سنتی به کار می‌رفته و يا هم اکنون کاربرد دارند. اين واژه‌ها شامل داروها، بيماری‌ها، روش‌های درمانی، زندگينامه پزشکان و داروسازان طب سنتی ايران، عرب، و اروپايی و نام کتاب‌هايشان و نيز مجموعۀ کاملی از گياهان دارويی و فرآورده های طبيعی و نام های متعدد آنها به زبان فارسی، عربی، انگليسی، و لاتين است. مجموعۀ کامل پيشوندها و پسوندهای اصطلاحات پزشکی به زبان فارسی، عربی، انگليسی، يونانی، و لاتين از جنبه های ديگر اين فرهنگ است. اين واژه ها از کتاب های طب سنتی مانند قانون، الحاوی، مخزن الادويه، ذخيره خوارزمشاهی، بيان الطب و غير آنها جمع آوری شده و سپس توضيح داده شده است به اين ترتيب اصطلاحات، داروها، و روش های پزشکی نوين در آن نيست.

بسياری از روش های درمانی، داروها، و نظريه های پزشکی موجود در طب سنتی، به علت پيشرفت دانش پزشکی، ديگر کاربردی ندارند و فقط از نظر تاريخ پزشکی اهميت دارند. امروزه نظريه اخلاط اربعه و مرکز تفکر بودن قلب رد شده و ديگر سرگين و ادرار جانوران، گوشت لاشخور و کفتار و مارمولک، تار عنکبوت، شاخ و سم چهارپايان، عصاره کنه و ساس، اسيد کلريدريک و جيوه و سرب، و عقيق و بسياری از موادی که در گذشته به عنوان دارو تجويز می‌شدند به عنوان دارو مصرف نمی شوند. با اين حال از آنجايی که آن ها جزيی از تاريخ پزشکی هستند، در اين کتاب گردآوری شده اند. همه داروهای سنتی بايد با روشهای پزشکی نوين که دستاورد چند قرن پژوهش پزشکی است آزمايش شوند تا کارآيی و ارزش درمانی آنها ثابت شود. در اين حالت اگر ثابت شد موثر هستند وارد پزشکی نوين شده و بخشی از آن میشوند. به همان ترتيبی که به تدريج بسياری از روشها و داروهای طب سنتی به پزشکی نوين پيوسته اند.

بسياری از داروها برای درمان بيماری معينی در طب سنتی توصيه شده اند که به همان ترتيب در تعريف داروها آمده اند، گو اين که اکنون آن بيماری‌ها به شيوه ديگری تعريف و يا درمان می شوند. گاهی در طب سنتی به يک بيماری معين نامهای مختلفی داده شده و گاهی يک نام برای بيماری‌های متفاوتی به کار برده شده است که علايم کاملا متفاوتی دارند. به همين ترتيب در يک منطقه جغرافيايی معين يک گياه نام مشخصی داشته که در منطقه جغرافيايی ديگر نام ديگری به آن داده شده است. گاهی يک نام معين برای چند گياه مختلف به کار برده شده و يا چند نام مختلف برای يک گياه به کار برده شده است، به همين علت برای مشخص کردن دقيق گونه های گياهان دارويی، و نيز جانوران، نام دوتايی آنها شامل سرده و گونه در پرانتز آمده است.

با اين که بيشتر پزشکان و داروسازان ايرانی و عرب و کتابهای آنها، با نام لاتينشان در جهان غرب مشهور هستند، نامی را که با آن در جهان اسلام شناخته می‌شوند نيز آورده شده است. همچنين چون املاء نام انگليسی آنها و يا کتابهايشان به شيوه های مختلفی نوشته می شود، رايج ترين املاء آنها را آورده و بقيه نامها را به آنها ارجاع داده شده است.