ایران‌بوم

پژوهشگر مولف این کتاب موضوع کار خود را آگاهی رسانی در باره ی تاریخ و فرهنگ و زبان استان ایرانی آذربایجان که در روند توسعه طلبی روسیه تزاری، و پس از آن، اتحاد جماهیر شوروی ( گذشته )، به آماج تهاجم فرهنگی و نظامی و جاسوسی این همسایه ی ناخلف تبدیل شد، قرار داده است. پس از نوشته شدن « راهبرد پتر » ( مشهور به وصیت نامه ی پتر )، کوشش دولت تزاری در راستای تجزیه ی قفقاز از پیکر ایران آغاز شد [ ۱ ] و این خواسته ی شوم، با همدستی گروهی از دزدان دریایی پیشین که اکنون نام « دولت انگلستان » را بر خود نهاده بودند، جامه ی عمل به خود پوشید. این، اما، پایان کار نبود. کوشش های روسیه به شیوه های گوناگون برای گسترش مرزهای خود به سوی جنوب ادامه یافت.

پس از سرنگونی دولت تزاری در روسیه، در ماه ژوئن ۱۹۱۸ سران حزب مساوات در قفقاز دولتی پدید آوردند و بخشی از این سرزمین را که بر آن فرمان می راندند، « جمهوری آذربایجان » نامیدند. به این ترتیب، نام سرزمین شمالی رودخانه ی ارس از « آران » به « آذربایجان » تغییر یافت و این در حالی بود که در همه ی منابع تاریخی و جغرافیایی ایرانی و دیگر کشورهای جهان، نام « آذربایجان » نام سرزمین های جنوب رودخانه ی ارس بود. نکته ی جالب این است که پس از سرنگونی دولت خودخوانده ی « جمهوری آذربایجان » به دست بلشویک ها، دولت شوروی این نام ساختگی را تغییر نداد و همچنان نگاه داشت. [ ۲ ]
توجه دولت های استعمارگر غربی به آذربایجان نیز از سده های پیش آغاز شده بود. میسیونرهای مذهبی که در روند استعمارگری دولت های غربی، پوشش مناسب فعالیت های تبهکارانه ی دولت های مطبوع خود را فراهم می کردند، در عمل، کارگزاران دولت های غربی در آذربایجان شدند. در واقع، میسیونرهای آمریکایی و انگلیسی و آلمانی در پوشش مدرسه های مذهبی و شرکت تعاونی و بیمارستان در آذربایجان، به کارهای دیگری سرگرم بودند : نوشتن دستور زبان برای تولید نوعی زبان ترکی در آذربایجان [ ۳ ]، تربیت جاسوس برای دولت روسیه ی تزاری [ ۴ ]، کارشکنی در روند همبستگی مردم در اعتراض های اجتماعی همچون جنبش مشروطیت ایران [ ۵ ] و از همه مهمتر، ایجاد پراکندگی در میان ایرانیان. همکاری پنهان دولت روسیه تزاری با دست پروردگان این نورسیدگان نیکوکارنما، در دوره های بعد، جلوه ای آشکار پیدا کرد : در دوره ی اشغال ایران در روزهای پس از شهریور ۱۳۲۰، دولت روسیه شوروی با دادن اسلحه و حمایت سیاسی از گروهی که شمار بزرگی از تجزیه طلبان که تربیت شدگان میسیونرها نیز در میان آنها بودند، در تبریز و پس از آن، در مهاباد دست به تاسیس دولت از روی الگوی « دولت مارشال پتن در فرانسه » زد. بدینسان پیشه وری ( بازمانده ای از کشتار سراسری کادرهای سوسیالیست و کمونیست ایرانی مستقل در حزب عدالت به دست دولت استالین )، و قاضی محمد ( یک روحانی گرجی تبار اهل سنت در مهاباد )، به ریاست دو دولت دست نشانده رسیدند.

مهمترین کوشش روسیه از سده های پیش این بود که در گام نخست، رد پا و اثر فرهنگ ایرانی در بخش های اشغالی ایران در جنوب روسیه بزداید و در گام بعد، انگاره ای به نام « تفاوت فرهنگی در ایران » را جا بیاندازد و به آن اعتبار ببخشد ؛ از این رو بود که در سده ی پیش، آکادمی علوم روسیه دست به کار ترسیم نقشه های زبانی و تالیف واژه نامه برای گویش های ایرانی شده بود.
دکتر کیکاووس هومان در این کتاب پیشینه ی تاریخی، فرهنگی و بافت جمعیتی سرزمین های آران و آذربایجان در دو سوی رودخانه ی ارس را بررسی کرده و بی پایه بودن ادعاهای تاریخنگاران و سیاست ورزان آران ( جمهوری آذربایجان ) را با ارائه ی سندهای گوناگون نشان داده است. او بر آن است که «ترکی سخن گفتن » مردم آذربایجان دلیلی بر « ترک نژاد » بودن آنها نیست. این مساله « بحثی نژادی » نیست و تنها بحثی « زبانی » است و تنها زبان مردم این استان در درازای تاریخ دگرگون شده است. یک بخش از این کتاب به بررسی چگونگی دگرگون شدن زبان مردم آذربایجان از « زبان آذری » ( از شاخه های زبان پهلوی ) به نوعی زبان ترکی اختصاص داده شده است. ردکردن ادعای « ستم فارسی زبان ها بر ترکی زبان ها » از دیگر مطالبی است که در این کتاب می توان آن را خواند. سندی تاریخی از گویش آذری تبریز، متن آذری نقل شده از « رساله‌ی روحی انارجانی » و نقشه‌ای از جغرافیای ایران و اران مربوط به اوایل سده‌ی هجدهم نیز در کتاب آمده است.

در فهرست این کتاب این گفتارها را می توان خواند :

پیشگفتار
۱. بخش نخست : « جمهوری آذربایجان » نامی است مجعول و نادرست
۲. بخش دوم : خام اندیشی و رویای یکپارچگی آران و آذربایجان
۳. بخش سوم : موقعیت جغرافیایی و پیشینه ی تاریخی و فرهنگی آران

۴. بخش چهارم :
۱. موقعیت جغرافیایی آذربایجان ؛
۲. قومیت مردم آذربایجان ؛
۳. زبان مردم آذربایجان

۵. بخش پنجم : چگونگی دگرگونی زبان پهلوی مردم آذربایجان به ترکی

۶. بخش ششم : هوشیاری و عبرت :
۱. رد یاوه ای زیر عنوان « ستم فارس ها بر هم میهنان آذری »
۲. نقدی بر هزلیاتی به عنوان لطیفه در باره ی هم میهنان آذری
۳. در باره ی لهجه های محلی و آموزش زبان ترک

۷. بخش هفتم : ایران کوده ( نمونه هایی از زبان پهلوی که مردم آذربایجان پیش از دگرگونی زبان شان به آن تکلم می کرده اند.) :

۱. یک سند تاریخی از گویش آذری تبریز
۲. متن آذری نقل از « رساله ی روحی انارجانی »
۳. فهلویات
۴. نیریزات

بخش هشتم : نقشه ی جغرافیایی ایران و آران مربوط به اوایل سده ی هیجدهم میلادی