ایران‌بوم

چهارم خرداد روز مقاومت و پایداری دزفول نام‌گذاری شده است. این نامگذاری به دلیل مقاومت و ایستادگی مردم دزفول در برابر تهاجمات دشمن در طول هشت سال جنگ تحمیلی بود. مقاومت و ایستادگی مردم در مقابل موشک‌باران سنگین رژیم بعث عراق، حضور گسترده و چشمگیر مردم دزفول در میادین نبرد و تامین نیروهای یک لشکر به‌طور کامل از این شهرستان همچنان تحسین‌آمیز است. همچنین بسیاری از فرماندهان جنگ از دزفول بودند. این شهر همچنین بازسازی در حین جنگ را تجربه کرد همزمان که زیر موشک باران مداوم و بی‌سابقه بود، خرابه‌های ناشی از جنگ مورد بازسازی قرار می‌گرفت و بدین سان هیچ‌وقت خالی از سکنه نشد به‌طوری که حتی یک نماز جمعه درطول هشت سال تعطیل نشد. دزفول همچنین بیشترین تعداد شهدای غیرنظامی را نسبت به جمعیت آن دارد.

دزفول

با نام قدیمی دزفیل، دسفیل، دزپیل، در 700 کیلومتری تهران و 150 کیلومتری اهواز، در استان خوزستان قرار دارد. این شهر در بخش‌های جلگه‌ای استان خوزستان قرار گرفته و نزدیک به 4762 کیلومتر مربع مساحت دارد.

مرکز شهرستان دزفول در کنار رودخانه دز گسترده شده است. این شهر در دامنه‌های زاگرس میانی جای دارد و پیشینه تاریخ آن به زمان ساسانیان باز می‌گردد ولی پیش از ساسانیان هم آباد بوده و بخشی از سرزمین‌های امپراتوری‌های ایلام و هخامنشیان به‌شمار می‌رفته است. شهرستان دزفول زمستان و پاییزی مدیترانه‌ای دارد و زیستبوم سرسبز آن از پایان زمستان تا آغازه‌های بهار بسیار دلپذیر است. این شهرستان با زیستبوم زیبای جلگه‌ای – کوهپایه‌ای و کوهستانی خود در سراسر سال و به ویژه در روزهای نوروز پذیرای شمار بسیاری از گردشگران است. به نوشته ایرج افشار در کتاب شهرهای ایران، دزفول شهری است که پیشینه آن به چندین هزار سال می‌رسد. از کهن‌ترین شهرهای استان خوزستان به‌شمار می‌رود و از دید تاریخ و فرهنگ ویژگی‌های برجسته‌ای دارد. بر پایه گفته‌های کاوشگران باختری در سده‌های گذشته (کسانی مانند والتر هینتس آلمانی)، آوان پایتخت نخستین امپراتوری پهناور کشور عیلام در دزفول کنونی جای داشته است. تپه‌های باستانی چغامیش با دیرینه‌ای نزدیک به 4 هزار سال پیش از میلاد مسیح که به گفته باستان شناسان، گنجینه ارزشمندی از دانستنی‌های سودمند پیرامون رخدادهای زمان باستان از هزاره هفتم پیش از میلاد تا شکوفایی شهر آیین شوش را در بردارند نیز در دزفول جای دارد. بانو هلن کانتر (یکی از دست‌اندرکاران گروه کاوشگری و باستان‌شناسی این گستره) در هنگام یک سخنرانی در تهران پیرامون کاوش‌های انجام گرفته در تپه چغامیش از دزفول به نام «شهری از سپیده دم تاریخ» یاد کرده است.

نام دزفول

«دزپل» یا «دژپل» را در گویش بومی دزفیل و دسفیل گویند و عربی شده آن دزفول است. دزفول در زمان ساسانیان همزمان با ساختن پل در کنار آن بر روی رود دز برای پدید آوردن پیوند میان پایتخت تازه (جندی شاپور) و شوشتر بنیان نهاده شد. دژ به معنی سنگر و سکوی دیدبانی است و چنین برمی‌آید که نام دزفول یا دزفیل از نام دژ ساخته شده در کنار پل گرفته شده است. یکی از نام‌های دیگر دزفول «اندامش» بوده است که نام اندیمشک از این نام برگرفته شده است. گفتنی است یکی از محله‌های کهن شهر دزفول روناش است، (در سده چهارم هجری قمری شهر دزفول به قصر روناش نیز نامور بوده است)، که در دست راست رود دز جای داشته و هنوز ویرانه‌هایی به همین نام نمودار است. شهر دزفول بر روی تپه‌ای به بلندای 210 متر از رودخانه بنیان نهاده شده است و سرداب‌های ژرفی دارد. شهر دزفول پیش از ساسانیان (ساخت پل کهن دزفول به آن زمان برمی‌گردد) نیز دارای شهر آیین‌هایی بوده است. از ایلامیان و گوتیان گرفته تا مادها و هخامنشیان همه روزگاری در این سرزمین زیسته‌اند. دزفول از یورش مغول جان به‌در برد و پس از اسلام گاهی آباد و گاهی ویران شد اما پیشرفت آن همزمان با ساخت سد دز در اندیمشک به‌دست ایتالیایی‌ها شروع شد. این شهرستان در زمان جنگ ایران و عراق آسیب‌های زیادی دید.

دزفول در زمان جنگ ایران و عراق

با آغاز جنگ ایران و عراق، دزفول یکی از شهرهایی بود که بیش از 180 بار به آن یورش موشکی شد و به‌عنوان شهری که جزو اهداف اصلی حملات موشکی عراق بود شناخته می‌شد. در تاریخ 31 شهریور 1359 هواپیماهای عراقی در نخستین روز جنگ به شیوه نیروی هوایی ارتش اسراییل در جنگ شش روزه به پایگاه‌های نیروی هوایی ایران یورش بردند. پایگاه چهارم شکاری دزفول (پایگاه وحدتی) یکی از این پایگاه‌ها بود.

پس از آن نیروهای عراقی بارها به شهرهای دزفول و اندیمشک با بمب و موشک یورش بردند دزفول در جنگ هشت ساله 2600 شهید داشت. پس از جنگ به پاس پایداری مردم دزفول این شهر نمونه مقاومت نامیده شد. همچنین روز 4 خرداد به نام روز دزفول د تقویم رسمی کشور به ثبت رسید.

ویژگی‌های جغرافیایی

شهرستان دزفول از دید جغرافیایی در درازای جغرافیایی 48 درجه و 24 دقیقه خاوری و پهنای جغرافیایی 32 درجه و 22 دقیقه شمالی گسترده شده است و بلندای آن از روی دریا 140 متر است . دزفول مانند بیشتر شهرهای خوزستان دارای آب و هوای گرم و شرجی است و تابستانی گرم و زمستانی مدیترانه‌ای دارد. میانگین بارش سالانه 250 میلی‌متر و میانگین دما 3 درجه سانتی‌گراد در زمستان و 49 درجه سانتی‌گراد در تابستان است.

صنایع دستی

ابزارهای دست ساز چوبی مانند زیرقلیان، قلیان، شمعدان، چوب‌لباسی ، نمکدان و ... از سازه‌های دستی شهرستان دزفول به شمار می‌آیند. یکی دیگر از سازه‌های دستی این شهر کارهای دستی بر روی فلزها است که از آن میان می‌توان ورشوسازی، قلم‌زنی روی زر و سیم‌ و زرگری را نام برد. در کارگاه‌های ورشوسازی بازار کهنه دزفول ابزارهای چای‌خوری و سینی و آتشدا ساخته می‌شود. نمدمالی، خراطی، کپوبافی و گیوه‌دوزی نیز از دیگر هنرهای مردمان این دیار به شمار می‌آیند.

سازه‌های تاریخی

نامی‌ترین سازه تاریخی دزفول «پل قدیم» دزفول است که شاپور نخست‌ساسانی به کمک زندانیان رومی آن را بر روی رود دز ساخته است از این رو پل رومی نیز خوانده می‌شود.

این پل پیشینه‌ای نزدیک به 1700 سال دارد. همچنین دژی نیز برای دیدبانی و پاسداری شهر در کنار پل دزفول ساخته شده بود که امروز هم ویرانه‌های آن در شهر دزفول به چشم می‌خورد. این پل چندین بار بازسازی شده است از این رودر ساختمان آن رگه‌هایی از معماری (مهرازی) نوین نیز دیده می‌شود. در دوران پهلوی ، به سبب ویران شدن دهانه‌های میانی این پل، دو دهانه بتونی ساخته شد.

آسیاب‌های آبی دزفول ، مسجد جامع، آرامگاه امامزاده سبزه‌قبا (برادر تنی امام‌رضا (ع))، بازار قدیم دزفول، آرامگاه «یعقوب لیث صفاری»، تپه‌های چغامیش ،مسجد لب خندق، زیارتگاه شاه‌ابوالقاسم، مجموعه تاریخی شاه رکن‌الدین، آرامگاه محمدبن جعفرطیار، آرامگاه امامزاده رودبند و خانه تیزنو (اداره میراث فرهنگی دزفول) از بخش‌های دینی و تاریخی این شهرستان به شمار می‌آیند.

زیارتگاه‌ها و آرامگاه‌ها

شهرستان دزفول دارای ده‌ها زیارتگاه است که بیش از 10 زیارتگاه آن در بافت تاریخی شهر دزفول قرار دارد که در این میان می‌توان به بقعات سبزقبا (برادر امام رضا) ـ علی مالک (پسران امام علی) ـ سیدمحمد ـ رودبند ـ عباس علی ـ سید محمود ـ حزقیل نبی و بقعه معروف به امامزاده اسحاق ابراهیم در جواز شهرک انقلاب (روستای قلعه عبدشاه) در 20 کیلومتری جنوب دزفول و ... اشاره کرد.

جمعیت

دزفول برپایه سرشماری سال 90 با داشتن شماری برابر 286 هزار تن بیست و هفتمین شهر کشور است که از 7 شهر مرکز استان رده بالاتری دارد.

شهرستان دزفول نیز بیش از 485 هزار نفر جمعیت دارد.

منابع : و یکی پدیا ؛ دزفول تایمز