ایران‌بوم

در این عرصه چرخه زندگی را تنها همان طلوع و غروب خورشیدش می‌دانیم و لحظه ای هم به ذهنمان خطور نمی‌کند که در دل این کویر وسیع خشک، آبی بجوشد و در تمام فصول سال روان باشد و در کنار آن موجوداتی زیست کنند که خود غذای موجوداتی دیگر شوند و بدین شکل چرخه حیات را کامل کنند.

اما خوب است بدانیم کویر لوت این گرمترین نقطه زمین، دریایی را در دل خود نهفته دارد که در چاله رود شور آرمیده است.

چاله رود شور که در بین چاله‌های متعدد کویر مانند چاله گود ده سلم، چاله گود نه،چاله شور گز‌هامون،چاله زنگی احمد و... بزرگترین آنهاست به علت ریختن آب رودخانه‌های فصلی و دائم طی هزاران سال در زیرین خود دریای بزرگی نهفته دارد، دریایی که ساحل نمکینش چشم هر بیننده را خیره می‌کند.

برای معرفی بهتر این منطقه پای صحبت‌های اکبر رشیدی مقدم عضو کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی کرمان نشستم کویر شناس کرمانی که این منطقه را جزو شگفتی‌ها و پدیده‌های جذاب لوت می‌داند، می‌گوید: کویر لوت پهنه خشک وسیعی با 175 هزار کیلومتر مربع مساحت است که از جنوب به ارتفاعات جبال بارز و از شمال به ارتفاعات خراسان جنوبی منتهی می‌شود و شرق و غرب آن را نیز ارتفاعات سیستان و بلوچستان و کرمان در بر گرفته است. در فصول بارندگی رود خانه‌هایی از تمام این ارتفاعات سر چشمه گرفته و به سمت مرکز کویر لوت جاری می‌شود که این رودخانه‌ها معمولا در حوزه انتهایی خود محلی برای ایستایی آب دارند که آب در آنجا جمع شده و در زیر زمین ذخیره می‌شود این نقاط ایستایی که معمولا زمین‌هایی ناهموار و ترک خورده دارند، چاله نامیده می‌شوند.

وی اضافه می‌کند: «چاله رود شور» که از شمال کلوت‌های شهداد و دامنه جنوبی گندم بریان آغاز شده و به سمت شرق تا حوالی دشت سر در لوت مرکزی کشیده می‌شود، با وسعت تقریبی 1000 کیلومتر مربع بزرگترین چاله لوت مرکزی است که بخش غربی آن حدود 280 متر و بخش شرقی آن 220 متر از سطح دریا ارتفاع دارد ودر بخش غربی که نقطه ایستایی چندین رود خانه کویری است ساحلی نمکین به چشم می‌خورد که بلورهای زیبای نمک در اطراف ساحل آن چشم‌انداز منحصر به فردی را ایجاد کرده است. خاک اطراف این ساحل خاصیت الاستیکی دارد و چنانچه خودرویی از آن عبور کند براحتی در زمین فرو می‌رود.در این زمین‌ها که آب تقریبا نزدیک به سطح زمین است به علت خیس بودن حوزه خیس اطلاق می‌شود وعلاوه بر آن، بخش وسیعی از خاک چاله رود شور نمناک است که به آن حوزه مرطوب گفته می‌شود که در این مناطق هم آب نزدیک به سطح زمین است.

رشیدی مقدم می‌گوید: درون چاله رود شور همچنین در بخش وسیعی کلوتک‌ها، مسیل‌های چند رودخانه، پلیگون‌ها، نمکزارها و پادگان‌های آبرفتی به چشم می‌خورد. به گفته وی پلیگون‌ها که بخش وسیعی از چاله رود شور را به خود اختصاص داده‌اند زمین‌هایی از جنس شن و رس است که با آب شور رود خانه‌ها ترکیب شده و به علت تبخیر آب در فصل تابستان ترک خورده و اشکالی بعضا مانند لانه زنبور را به وجود آورده است که در برخی نقاط این ترک خوردگی‌ها بلند و به صورت زمین‌هایی پر دست انداز جلوه می‌کند.

او با اشاره به این که به کلوتک‌ها یا همان تپه‌های تخم مرغی بخش دیگری از جاذبه‌های این منطقه است، می‌افزاید: کلوتک‌ها که در جنوب رود شور و گندم بریان پهنه وسیعی را تشکیل می‌دهند که درون آنها معادن نمک قابل ملاحظه‌ای وجود دارد.علاوه بر این کلوتک‌ها درون چاله رود شور نیز کلوت‌های زیبایی به طور پراکنده مشاهده می‌شود که شکل ظاهری آنها با دیگرکلوت‌ها متفاوت است و برخی از آنها مانند مشتی گره کرده از زمین سر بر آورده است که به آنها کلوت‌های مشتی می‌گویند.

رشیدی مقدم از جمله نکات جالب توجه چاله رود شور را فقر پوشش گیاهی می‌داند و می‌گوید: به ندرت تک بوته‌هایی در مر کز چاله رودشور مشاهده می‌شود اما در مورد حیات جانوری وضع فرق می‌کند چرا که انواع حشرات، مانته دوا، عنکبوتیان، سنجاقک‌ها، آگاما یا مارمولک، پرندگان مهاجر و بومی و جانورانی مانند روباه و حشرات آبزی مانند آرتمیا در چاله رود شور و آبهای جاری آن مشاهده شده است.

وی در ادامه از شناسایی دو رودخانه در چاله رود شور خبر می‌دهد و می‌گوید: سال‌ها باور عمومی بر این بود که رودخانه شور تنها رودخانه دائمی لوت است اما محققین کرمانی پس از 2 سال مطالعه و تحقیق موفق به شناسایی دو رود خانه جدید در چاله رود شور شده‌اند که رودخانه اول در انتهای مسیل کوچه واقع است که این مسیل از ارتفاعات کوه سرخ و عبداللهی در لوت شمالی سرچشمه گرفته و در حوزه انتهایی خود دارای چشمه‌هایی است که از زمین می‌جوشد و تشکیل رودخانه‌ای دائمی می‌دهد. این رودخانه در شهریور 1390 شناسایی و در زمستان همان سال با مشورت جمعی از کویر نوردان استان فارس به سر پرستی بهمن ایزدی به نام «کال لوت» نامگذاری شد. به گفته رشیدی مقدم رودخانه دوم نیز در انتهای مسیل خشک رود واقع است،خشک رود نیز که خود یک رودخانه فصلی است از لوت شمالی در حوزه خراسان جنوبی سر چشمه گرفته و پس ازعبور از کنار عارضه «پوزه کال» (گوش کال) به چاله رود شور وارد می‌شود اما در حوزه انتهای خود دارای چشمه‌های آب دائم است این بخش از خشک رود که دارای آب دائم و روان است نیز آبان امسال توسط محققین کرمانی شناسایی و به نام «روان رود خشک رود» نام گذاری شد و برای بررسی بیشتر دی امسال به همراه گروهی از علاقه‌مندان سفری مجدد به سمت این دو رودخانه انجام شد و مشاهده شد که علیرغم نبود فصل بارندگی، هر دو رودخانه دارای آب جاری هستند. هر چند طول این دو رودخانه و میزان آب آنها نسبت به رود شور کمتر است اما نقش این دو رودخانه در چرخه حیات کویر لوت به ویژه در چاله رود شور بسیار حائز اهمیت است.

در مجموع به نظر می‌رسد چاله بزرگ رود شور با دریای بزرگ نهفته در خود و دیگر پدیده‌ها و رودخانه‌های موجود در آن از شگفتی‌های کویر لوت است که برای پژوهشگران این عرصه جذابیت ویژه‌ای دارد و معرفی آن باعث ارتقای جایگاه کویر لوت و بهره وری بیشتر از آن و کمک به ثبت جهانی کویر به عنوان یک ژئو پارک ملی و بین المللی می‌شود.