گردشگری
بوشهر مأمن گور دختر، بنایی شبیه به آرامگاه کوروش بزرگ
- گردشگری
- نمایش از یکشنبه, 21 آبان 1391 06:56
- بازدید: 7627
برگرفته از تارنمای میراث آریا
پس از عبور از شهر برازجان و دالکی در مسیر جاده برازجان – شیراز و تقریبا 200 متر بعد از ایست و بازرسی و در کنار پل نمازی سه راهیای وجود دارد که به شهر تنگ ارم منتهی میشود. در جنوب شهر تنگ ارم و جاده ارتباطی که به بوشکان ختم میشود نیز سه راهی دیگری وجود دارد که به سمت شرق و از روستاهای موردخیر، کنارسیاه و کفتار و عبور کرده و پس از گذر راه پرپیچ و خم و صعبالعبور وارد جلگه بزپر میشود که از جبهه شرق آن نیز به جلگه سرمشهد منتهی میشود، جایی در استان بوشهر که مامن بنای تاریخی گور دختر است.
پیشینیه تحقیقات و مطالعات بنای گور دختر
«پروفسور ریچارد نلسون فرای» نخستین نویسندهای بود که به وجود چنین اثری در دشت بسپر پی برد. وی در سال 1948 (1327 هجری خورشیدی) از ناحیه سرمشهد دیدن کرد و درباره آثار و نوشتههای ساسانی آن مطالب بسیار ارزندهای منتشر کرد. اما نتوانست خود آرامگاه بسپر را ببیند و یا مطالعه دقیقی درباره آن داشته باشد.
در سال 1950 (1329 هجری خورشیدی) «پروفسور والتر برنوهنینگ» به همراه «محمدتقی مصطفوی» به سر مشهد رفتند تا از نوشتههای ساسانی آن ناحیه قالبگیری کنند و از اهالی سر مشهد شنیدند که در نزدیکی آنجا یکی 2 اثر باستانی وجود دارد. اما به دلایلی نتوانستند از آن آثار دیدن کنند و به بازگویی آنچه شنیده بودند بسنده کردند.
در سال 1960 «پروفسور لوئی واندنبرگ» بلژیکی در تحقیقی بسیار ارزنده درباره شیوه ساختمانی و تاریخ تقریبی گور دختر سخن گفت و احتمال انتساب آن را به یکی از نخستین شاهان هخامنشی به میان آورد.
در همان سال «دیوید استروناخ» از گور دختر دیدن کرد و نظریه واندنبرگ در باب تاریخ تخمینی آن را پذیرفت. در سال 1966 «کارل نیلندر» با بررسی در ریخت و اندازه بستهای فلزی تخت جمشید و پاسارگاد و میزان به کار گرفته شدن انواع آنها در بناهای هخامنشی، توانست راهی برای تعیین تاریخ تقریبی پارهای از آن ساختمانها به دست آورد و بر مبنای همین تحقیق گور دختر را متعلق به سده پنجم پیش از میلاد دانست. نظریه وی را بسیاری از جمله استروناخ و شهبازی پذیرفتهاند.
در سالهای 1380 و 82 «علیاکبر سرفراز» بنای گور دختر و جلگه بزپر را مورد بررسی و شناسایی قرار داد و بنای گور دختر را متعلق به شاهان اولیه هخامنشی و کوروش اول پسر چیش پش و مقبره بالای آن را مربوط به همسر ایلامی وی میداند.
معماری بنای گور دختر
گور دختر بنایی است مستطیل شکل به بلندی 45/4 متر با بامی شیروانی شکل که از تخته سنگهای کرم رنگ بزرگ ساخته شده است. این بنا بر روی یک مصطبه سنگی بنا شده که زیرسازی اولیه و سکوسازی برای این بنا بوده است. شالوده اصلی آن شفتهریزی و شنهای رودخانهای است که مصطبه و پایه اصلی و اولیه بنا بر روی آن ساخته و پرداخته شده است. بر روی مصطبه سه ردیف سنگ به صورت پلکانی ایجاد شده که به اتاقک اصلی منتهی میشود. پائینترین رج که بر روی زمین است 10/5 متر طول و 40/4متر عرض دارد. ارتفاع سنگها که به صورت پلکانی بر روی هم قرار گرفته 34 سانتیمتر است. اتاقک بالایی که بر روی پلکانها ایجاد شده 40/3 متر ارتفاع، 95/2 متر طول و عرض آن 30/2 متر است. ضخامت دیوارهای سنگی این بنا در حدود 75 سانتیمتر است و بنابراین اطاق آرامگاه از درون 20/2 متر طول و 55/1 متر عرض دارد و ارتفاع آن از کف تا سقف مسطح آن 05/2 متر است.
بنای مستطیل شکل گور دختر به طور کامل از 22 قطعه سنگ ساخته شده که هیچگونه ظرافتکاری در آن دیده نمیشود و به صورت خیلی ابتدایی سنگها را برش و حجاری نمودهاند. در جبهه شمالی بنا با احتساب سنگ درگاه ورودی 5 قطعه، در جبهه غربی 4 قطعه سنگ، جبهه شرقی 3 قطعه، جبهه جنوبی 7 قطعه و سقف آن نیز از 3 قطعه سنگ ساخته شده است. سنگهای به کار رفته در این بنا از کوههای شرق جلگه و نزدیک به تنگه سه چاه جنوبی جدا شده و به محل انتقال داده شدهاند. تمامی سنگهای اتاقک آرامگاه به وسیله بستهای فلزی که به صورت توکار هستند و هیچکدام از آنها در ظاهر بنا دیده نمیشوند.
بنا دارای یک در ورودی با ابعاد 70 ×90 سانتیمتر است که اندکی رو به شمال غربی است. هیچگونه نشانهای که مربوط به قفل و بست سنگ درگاه باشد دیده نمیشود و احتمال میرود که اصلا سنگ درگاهی نداشته است و اگر هم داشته به صورت خشکه چین و بدون هیچگونه پاشنه در یا قفل و بستی ایجاد کردهاند. بر بالای درگاه ورودی و نزدیک به سقف فضای طاقچه مانندی به صورت مربع شکل به ابعاد 25×25 سانتیمتر دیده میشود که از پشت بسته شده است.
گاهنگاری بنای آرامگاه گور دختر
تاریخگذاری آرامگاه گور دختر به دلیل نبود هر نوع سنگ نبشتهای برای محققان و باستانشناسان مشکل بوده است. به این دلیل آنها با توجه به شیوه معماری و کارکرد آن و با توجه به نوع مصالح و شیوه برش و وصالی سنگها تاریخگذاری چندگانهای ارائه کردهاند. اکثر محققان که این بنا را از نزدیک دیدهاند و مورد مطالعه قرار دادهاند معتقدند از این نظر که بنا مربوط به دوره هخامنشی است هیچ شکی نیست ولی درباره اینکه این بنا مربوط به چه دورهای از هخامنشی و مربوط به کدام پادشاه یا شاهزاده بوده است نظریات متفاوتی ارائه دادهاند.
از زمان داریوش بزرگ به بعد در دوره هخامنشی شیوه تدفین تقریبا به یک شکل و فرم صورت میگرفته و همه قبرها در بدنه کوه به صورت دخمههای ایجاد میشدهاند که این دخمهها دارای قبوری بودهاند که جسد در آن قرار میگرفته که بعضا مانند آرامگاه داریوش دارای 9 قبر و آرامگاه پادشاهان دیگر نیز به طور متفاوت دارای قبوری بودهاند.
اما آرامگاه کوروش بزرگ در پاسارگاد آرامگاهی جدا از آرامگاههای پادشاهان بعد از خود است، این آرامگاه با سبک معماری و الگوی مذهبی غیر از پادشاهان دیگر است.
نمونه چنین آرامگاهی در ایران تنها در منطقه پشتکوه برازجان در بزپر دیده میشود که از لحاظ معماری بسیار شبیه به هم، ولی آرامگاه کوروش در مقیاسی بزرگتر و اختلاف اندکی در شیوه معماری آن مشاهده میشود.
این دو بنا نشاندهنده این است که هر دو شخص پادشاه دارای یک نوع مذهب و از لحاظ اعتقادی بسیار به هم نزدیک هستند که برای ساخت آرامگاه خود از دیگری وام گرفته شده است. بحث مهم اینجاست که چرا در زمان پادشاهان بعد از کوروش بزرگ این نوع و شیوه آرامگاهی دیگر ساخته نشده ولی در زمان داریوش به بعد آرامگاههای آنها شبیه به هم و همان سبک رعایت شده است.
بحث مهم دیگر این است که آیا آرامگاه کوروش بزرگ زودتر ساخته شده یا آرامگاه گور دختر بزپر و کدامیک از دیگری وام گرفته شده است. نتیجه قابل بحث این است که در زمان پادشاهی بعد از کوروش بزرگ و در زمان داریوش بزرگ، فرم آرامگاهها با آرامگاه کوروش بزرگ کاملا فرق دارد و سبک ساختن آرامگاه شبیه آرامگاه کوروش دیگر تکرار نشده و این تنها سبکی است که در زمان کوروش بزرگ ساخته و متوقف شده است و نمیتوان پنداشت که بعد از چند سال آرامگاهی شبیه به آرامگاه کوروش بزرگ در جلگه بزپر برای یکی از شاهزادگان هخامنشی ساخته شود در صورتی که تمام شاهان هخامنشی از زمان داریوش به بعد سبک قبور دخمهای استفاده شده است.
آرامگاه گور دختر از نظر معماری بسیار شبیه به آرامگاه کوروش است ولی از لحاظ ساخت و ساز معماری در ابعادی کوچکتر از آرامگاه کوروش ساخته شده و از نظر معماری بسیار ساده، سنگهایی به صورت خشکه چین و فاقد نشانههای شانه سنگ تراشی و بسیار مبتدی ساخته و پرداخته شده است.
با این شواهد به نظر میرسد که آرامگاه گور دختر باید قبل از آرامگاه کوروش بزرگ ساخته شده باشد. اگر بعد از آرامگاه کورش این اثر ساخته شده بود مطمئنا از لحاظ ساختار معماری بهتر از آرامگاه کوروش ساخته میشد نه اینکه این بنا به صورت بسیار ابتدایی و ساده که در برش سنگهای آن میتوان مشاهده کرد.
نصرالله ابراهیمی-معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر