ایران‌بوم

سفر به آذربایجان بیش از اینکه بازدید از طبیعتی بکر و بارور باشد، دیدار با بخشی اصیل و دیرپا از فرهنگمان در گستره تمدن آریایی ست که ورود به آن، در هر دو حال، شوری غرورانگیر در ایرانی بر می‌انگیزد و ناخودآگاه، فراست و دلاوری مردمانش پرده‌هایی از تاریخ باستان و امروزمان را در یادها به نمایش درمی‌آورد. سرزمینی که مردانی چون ستارخان و باقرخان و شهریار و هشترودی و باکری از آن برخاسته‌اند. مردمان که چالدران ها را به یادگار نهاده‌اند، در راه آزادی و سربلندی میهن جان فدا کرده‌اند، و در درازای هزاره ها در مرزبانی از ایران کوشیده‌اند.

درست گفته‌اند که «مسافرت با قطار را باید ترجیح دهیم» مسافرت‌های هوایی این روزها واقعا دل شیر می‌خواهد و پول کلان و کسانی که با اتوبوس هم سفر کرده‌اند خوب می‌دانند که بیشتر از شش هفت ساعت نشستن روی صندلی بسیار خسته کننده است، ما هم سفرمان را از راه آهن تهران بزرگ به سمت تبریز آذربایجان آغازیدیم. جدای از امکانات مسافرت ریلی بلیط 25000 تومانی بسیار گران می‌نمود که هزینه رفت و برگشت یک نفر دوبرابر این مبلغ برای یک مسافرت کم خرج یا خانواده ای پر چمعیت گرانتر از پول بنزین تا تبریز می شد.

ساعت حرکت من از تهران 6 بعد از ظهر بود و مسیر تقریبن 700 کیلومتری به سمت شمال غرب ایران را پس از 13 ساعت طی کردم و به تبریز رسیدم، برای استفاده بهتر از وقت، بدون رفتن به پایانه داخلی شهر و از همان میدان راه آهن به دنبال ماشینی برای روستای کندوان بودم که دست آخر مجبور شدم با مینی بوسی که خود راننده آن شک داشت که به کندوان خواهد رفت یا نه، تا شهرستان اسکو بروم، از تبریز تا اسکو حدودن 40 دقیقه زمان برد و از اسکو 25 کیلومتر تا کندوان راه داشتم که پس از طی آن مسیر تقریبن حوالی ساعت 9 صبح به کندوان رسیدم.

روستایی بدون هیچ زمین هموار و به اصطلاح فلت با رودخانه ای کمی بزرگتراز یک نهر در پایین آن که در روزهای شلوغی بازدید تبدیل به محلی برای سروته کردن ماشینها می‌شد و مزارعی بعضا کوچک که ظاهرا بیشتر محصولات دامی در آنها کشت می‌شد و از همه معروفتر خانه‌هایی از جنس سنگ و به شکل کله قند که در دامنه‌های جنوبی تپه های شمالی این روستا ساخته شده‌اند.

کندوان به خاطر خانه‌هایش و چشمه آب معدنی در پایین همان کوهها معروف است ظاهرا زمانی که آب معدنی این چشمه‌ها طرفدار داشته است، خانه‌ها و معماری این روستا آنقدر مورد توجه عموم نبوده‌اند. پیرمردان می گویند سنگی بسیار بزرگ در درهانه چشمه بوده است که کسی را یارای جنباندن آن نبوده و وقتی شکاف و ترک روی سنگ را در محل ریزش آب بر روی آن دیده‌اند به خاصیت سنگ شکنی این آب پی برده‌اند حال اینکه اساساً این اتفاق شکستگی بوده یا تراش یا حل شدگی و در صورت باور به این اتفاق با توجه به اینکه تداوم ریزش آب یا تکان‌های لایه‌های زمین هم می‌توانند باعث چنین شکستکی بشوند، مشخص نیست که این دلیل موجهی برای شفابخش بودن این چشمه می‌تواند باشد یا نه. البته بسیار کسان بوده‌اند که مشکلات کلیوی خود را پس از استفاده از این آب برطرف شده دیده‌اند و پزشکانی هم هستند که نوشیدن از این آب را توصیه می‌کنند. اکنون چندین چشمه را در یک منبع سرازیر کرده و برای اینکه دسترسی عمومی راحت تر باشد و زمان کمتری از مراجعه کنندگان طلب کند مکانی با چندین آبریزگاه درست کرده‌اند. اینطور که می‌گفتند آب لوله کشی خانه‌ها هم از همین چشمه هاست که حتی می تواند بهتر از آب آن چشمه‌ها باشد چون نظارت بیولوژیکی بیشتری بر آن حاکم است.
ولی اکنون اهمیت خانه های این روستا نه تنها کمتر از این چشمه‌ها نیست بلکه هیجان داخلی‌ها و خارجی‌ها بیشتر به خاطر این خانه‌ها و سبک زندگی مردمان کندوان در آن است، کندوانی ها از این استعداد طبیعی کوهها و جنس سنگ‌های آن استفاده کرده‌اند و با تراشی که مسلما کار توان‌فرسایی بوده اتاق‌های زندگی روستایی خود را در آنها ایجاد کرده‌اند و با این کار هم توان خود را در برابر مهاجمین خارجی افزایش داده‌اند و هم سقف زندگی خود را در برابر برف و باران و زمستان سخت این روستا بیمه کرده‌اند. طبیعت کندوان نشانگر زمستانی سخت و طاقت فرساست و طبیعتن مردمان آن در زمستان کمتر از این خانه ها خارم می‌شده‌اند.

اکنون شرایط زندگی کندوانی‌ها تفاوت بسیاری با آنچه در گذشته بوده‌اند کرده است. اقتصاد آنها رونق پیدا کرده است که بی ارتباط با پولی که از فروش محصولات بومی و غیر بومی به گردشگران نصیب آنها می شود نیست.

متاسفانه مثل هر جاذبه طبیعی و تاریخی کندوان هم در معرض تهدیدهایی است. آثار فرسایش از حجم بسیار بالای بازدید از این روستا کاملن مشهود است و کوچه پس کوچه های کله قندی های این روستا که پر شیب و صعب العبور هستند از این هجوم مکرر بسیار خسته اند همچنین امیدوارم نگاه اقتصادی مردم این روستا در تجارت با گردشگران که تا اینجا برای آنها بسیار مثبت و فرهنگساز هم بوده است جنبه منفی مانند آنچه در کرانه ساحلی شمال ایران مشاهده می شود در پی نداشته باشد.

همچنین ساخت خانه های آجری در پایین دست خانه های سنگی ثبت جهانی این روستا را با مشکل مواجه کرده که گویا این مهم منوط به تخریب بافت جدید روستایی است که گمان نمی‌کنم به این سادگی ها میسر شود
از خصوصیات بسیار خوب کندوانی ها راستگویی آنهاست می توانم بگویم آنها به سختی دروغ می گویند و بسیار کم طمع و بی شیله پیله هستند در جایی که گردشگران عادت زباله سازی و زباله ریزی خود را هم با خود می برند جوانانی بومی را دیدم که بدون ادعا و سرخود از روی زمین و از توی رودخانه زباله بر می داشتند.
کوهستانهای نزدیک این روستا را کند و کار کردم بسیار از نظر گیاهان دارویی و خوراکی غنی بود و آنجا هم بر خلاف اکثر جاهای تفریحی ایران عاری از زباله بود که بسیار خوشایند و ستودنی بود. امیدوارم پای ویلاسازها و زمین خواران حالا حالا ها به آنجا باز نشود.

از دیگر موارد بسیار جالب توجه در این روستا احترام مردان به زنان بود که به جرات تمام زنان را دوشادوش مردان در کار و تلاش دیدم و مردان را در احترام گذاری به همسران خود نمونه، همسرانی که در نظافت محل زندگی و کسب کوشا بودند و دلسوزانه رونق بخش زندگی شوهران.
بعد از دو روز از این روستا خارج شدم و با پوستی سوخته از آفتاب همچون مردمانش پای در مسیر خانه نهادم وبا کوله‌ای پر از برگه هلو و پونه و کندر و یادی خوش از آن مردم و کودکان با لپهای گل انداخته به خانه برگشتم.

گفتنی است کندوان یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان سهند بخش مرکزی شهرستان اسکو واقع شده‌است. روستای کندوان در دامنه سر سبز سلطان داغی، در ۱۸ کیلومتری جنوب اسکو و ۶۲ کیلومتری جنوب غربی تبریز قرار دارد. کندوان روستایی است بنا شده در صخره و تنها سازه این دهکده را سنگ‌ها تشکیل می‌دهند. خانه‌ها هرمی شکل هستند و برای دام ها نیز حفره هایی در سنگ ها بنا شده است. شیوه بنای خانه‌های این روستا از نوع معماری صخره ای و به شکل مخروطی یا کله قندی می‌باشد. کندوان یکی از سه روستای صخره‌ای جهان است که این موجب جذابیت بی‌نظیر آن شده‌است. معماری روستای کندوان و جاری بودن زندگی مردم در قالب بافت قدیمی آن یک استثنا در دنیا به حساب می‌آید. چرا که دیگر در ترکیه و آمریکا کسی در کاپادوکیه و داکوتا زندگی نمی‌کند. سالانه ٣٠٠ هزار گردشگر از این روستای تاریخی بازدید می‌کنند.