ایران‌بوم

3 موزه برای فرهنگ پهناور موسیقی ایران، قطعا کافی نیست اما حضور همین 3 موزه موسیقی که با سختی و مشکلات بسیاری به‌سرانجام رسیده تنها مشتی از فرهنگ موسیقایی است در برابر نواها، سازها، شخصیت‌ها و میراث گرانبهای موسیقی کشور.

موزه موسیقی، موزه صبا و موزه سازخانه کرمان موزه‌هایی هستند که تاریخ موسیقی را روایت می‌کنند؛ موزه‌هایی که هرکدام شرایط متفاوتی را از ابتدا تا به امروز تجربه کرده‌اند.

موزه موسیقی سرانجام پس از چند سال انتظار در سال1388 به همت شهرداری تهران ، با حضور بزرگان موسیقی بازگشایی شد. این روزها هر روز خبرهایی از تکمیل شدن سازها، اسناد، مدارک و کتب این موزه به گوش می‌رسد. چندی پیش اضافه شدن آثار صوتی موسیقی پس از انقلاب به موزه موسیقی باعث رشد و ارتقای آرشیو این موزه شد. از سوی دیگر هنرمندان موسیقی هم با واگذاری سازهای خود به موزه موسیقی در راه تکمیل این موزه تلاش دارند. به همین دلیل علی مراد خانی مدیر موزه موسیقی معتقد است که باید برنامه بلندمدت داشت؛«اهداف موزه موسیقی به اندازه موسیقی ایران قدمت دارد به همین دلیل بهتر است نگویم ظرف مدت 5 سال به این اهداف می‌رسیم چرا که دچار مشکل می‌شویم. بهتر است که در جهت عملی شدن و بالارفتن قدرت و بنیه دانش موسیقی حرکت کنیم تا بتوانیم تاریخ موسیقی کشور را حفظ کنیم.»

موزه صبا موزه‌ای تخصصی است که به‌طور کل در مورد ابوالحسن صبا یکی از آهنگسازان بنام ایرانی است. محمدرضا شبابی مدیر موزه صبا که از ابتدا با این موزه همراه بوده است در آستانه سه سالگی موزه صبا معتقد است که این موزه با توجه به اختصاصی بودنش به ابوالحسن صبا و اینکه شاگردان این هنرمند یا در قیدحیات نیستند یا در ایران زندگی نمی‌کنند، ازنظر ارتقای آثار رشد خوبی داشته و تا به امروز مواردی به گنجینه این موزه اضافه شده است:«از ابتدای تاسیس تا به امروز چیزهای کمی به موزه اضافه شده است؛ خصوصا اینکه 55 سال از فوت استاد صبا گذشته است و شاگردان و دوستان این هنرمند اغلب در قید حیات نیستند. تمام مواردی که در موزه موجود است اهدایی خانواده ابوالحسن صبا و شاگردان اوست. به تازگی نیز چندتا از شاگردان صبا دست‌خط‌های استاد صبا را به موزه اضافه کرده‌اند. همچنین آقای صهبایی اعلام کرده‌اند که عکس‌های کمیابی از استاد صبا را به موزه خواهند داد.»

موزه سازخانه(موزه ساز کرمان) با تلاش فؤاد توحیدی از سال 81 راه‌اندازی شد. مدت‌های زیادی این موزه تنها موزه فعال در عرصه موسیقی بود که تعداد و تنوع سازهای آن نشانه تلاش مدیر موزه بود. اگر ابتدای راه‌اندازی این موزه تعداد بالای سازها، اسناد و مدارک گنجینه‌ای در حد خودش شگفتی محسوب می‌شد اما مدتی است که خبرهایی حاکی از مشکلات این موزه به گوش می‌رسد؛ مشکلاتی که باعث شده توحیدی بگوید که سازهای این مرکز را به موزه موسیقی تهران منتقل می‌کند. توحیدی درباره این مشکلات به کمبود بودجه اشاره دارد؛«نسبت به موزه بی‌توجه هستند و از سوی دیگر بودجه برای سازخانه از سوی تهران درنظر گرفته نشده است. با توجه به امکانات نامناسب موزه و اینکه در طول این سال‌ها ویترینی به موزه اضافه نشده است سازها را در آموزشگاه خودم نگهداری می‌کنم که امن‌تر است.»

برای موزه کاربری‌های متعددی تعریف شده است. شاید ساده‌ترین این کاربری نمایش دادن اشیا باشد. کاربری‌های دیگر موزه بخش پژوهشی، نشست‌های تخصصی و برگزاری کارگاه‌های آموزشی است. این امر در موزه صبا به شکل‌های متفاوتی اتفاق می‌افتد.

مرادخانی مدیر موزه موسیقی دراین‌باره می‌گوید:
«ما مجموعه‌ای نفیس از سازها داریم که هرکدام منبع خوبی برای کارهای تحقیقاتی است، اسناد و نت‌ها همگی منابع کاملی در مورد موسیقی اند. معمولا محققین، جامعه‌شناسان و دانشجویان برای کارهای خود به ما رجوع می‌کنند. البته این بخشی از خروجی است و باید بیشتر از اینها باشد که به‌دلیل کمبود امکانات این امکان را نداریم.»

مرادخانی معتقد است که موزه موسیقی علاوه بر حفظ سازها و آثار مکتوب موسیقی وظیفه تاریخی هم برعهده دارد؛«موزه‌ها موظفند که سلسله‌های گمشده تاریخی را به لحاظ علمی، جغرافیایی، فلسفی، هنری و دیداری، برای مخاطب باز کنند چرا که هر‌سازی‌ که در موزه موسیقی هست در حقیقت ترجمان عملیاتی تاریخ در عصر خودش است.»

به همین دلیل است که موزه موسیقی که امسال به‌عنوان موزه برگزیده ایکوم (کمیته ملی موزه‌های ایران) انتخاب شده‌است به‌منظور رشد کیفی فرهنگ موسیقایی در حوزه مستند نگاری تاریخی و علمی و جهت دهی فرهنگ شفاهی این حوزه به سمت مکتوبات و مستندات موزه موسیقی از پژوهشگران فعال در این زمینه حمایت می‌کند. مجموعه فعالیت‌های موزه باعث شده که تفاهمنامه همکاری بین موزه موسیقی و دانشکده موسیقی شهر هانوفر و دانشگاه هیلدس‌هایم منعقد شود. رایمون فوگلس؛ رئیس مرکز موسیقی هیلدس‌هایم در بازدید از موزه موسیقی گفت: «کیفیت موزه موسیقی ایران در حد استاندارد جهانی است و نمایشگاه ساز‌ها و بخش پژوهشی موزه موسیقی فضای مناسبی را به‌وجود آورده است که در موزه‌های اروپا چندان این فضا دیده نمی‌شود. همچنین هماهنگی خوبی بین بخش‌های مختلف موزه وجود دارد که با خاصیت موسیقی هماهنگ است. در برخی از موزه‌ها تنها ساز‌ها، کتاب و سایر موارد نگهداری می‌شود اما بخش برجسته موزه موسیقی بخش آرشیوصوتی است که میراث موسیقی ایرانی است و می‌تواند مورد استفاده موسیقی‌دانان و پژوهشگران دنیا قرار گیرد.»

شبابی به‌طور کل موزه‌ها را نه تنها جایگاه تاریخی و محلی تاریخی ندانسته بلکه به‌نظر او موزه‌ها هم‌طراز با دانشگاه‌ها هستند که در ارائه خدمات پژوهشی و ارائه دانش به جامعه به اندازه یک دانشگاه می‌توانند مثمر ثمر باشند.

کمبود بودجه نکته‌ای است که مدیر موزه صبا نیز به آن اشاره دارد؛«سید محمد میرزمانی، مدیرکل دفتر موسیقی خود علاقه‌مند به موزه صباست و پیگیر است که امکانات بیشتری به این موزه اختصاص داده شود. باید پذیرفت که در ایران موزه‌ها با کمک دولت گردانده می‌شوند درحالی‌که موزه‌های خارجی با همت و امکانات مردمی سرپا هستند.»مشکلات سازخانه چنان زیاد بود که توحیدی 125 ساز نادر و کمیاب کرمان را به موزه موسیقی فروخت و 9 ساز نادر را با همت محمدرضا درویشی، پژوهشگر موسیقی نواحی و آهنگساز به موزه واشنگتن فرستاد تا این سازها درآنجا نگهداری شوند. توحیدی در پاسخ به این سؤال که آیا فرستادن این سازها به موزه‌ای دیگر لطمه‌ای به فرهنگ ایران نمی‌زد، پاسخ داد:«زمانی که در آنجا شرایط بهتری برای نگهداری سازها وجود دارد و به شکل حرفه‌ای از سازها نگهداری می‌شود، ترجیح می‌دهم که سازها آنجا نگهداری شود.»

توحیدی که این روزها به‌دلیل مشکلات از مدیریت سازخانه کناره‌گیری کرده، معتقد است درخشیدن نام ایران در کنار سازهای ایرانی در موزه واشنگتن بسیار ارزشمند است؛ «تعداد بازدید‌کنندگان یک روز از این سازها به اندازه تعداد بازدید‌کنندگان یک سال از موزه موسیقی کرمان است. از سوی دیگر نام ایران و کرمان در دنیا مطرح می‌شود.»

موزه صبا سال‌های گذشته بعد از 5روز تعطیلات اول عید از8 تا21 میزبان علاقه‌مندان و پژوهشگران موسیقی بوده است. هرچند که مدیر این موزه معتقد است زمانی که تهرانی‌ها به شهرستان‌ها می‌روند به دیدن تمام موزه‌ها می‌روند اما در تهران به دیدن امکانات دیدنی این شهر نمی‌روند؛« اما با توجه به اینکه تهران از نظر گردشگری نیازمند اطلاع‌رسانی داخلی شهری است، جز در ایام نوروز که شهرداری منطقه 12 تور تهرانگردی می‌گذارد در طول سال تعداد گردشگرها چندان رضایت‌بخش نیست.» موزه سازخانه کرمان در ایام سال با استقبال خوب مردم کرمان و گردشگران ایرانی وخارجی مواجه است و تعداد بازدید‌کنندگان این موزه در ایام نوروز به‌دلیل جاذبه گردشگری کرمان افزایش می‌یابد به همین دلیل است که در ایام نوروز تعطیلی برای سازخانه معنی ندارد و در تمام ایام نوروز از 8 تا ساعت 21 میزبان علاقه‌مندان است.

موزه موسیقی که توسط مدیر سابق دفتر موسیقی گردانده می‌شود با تدبیرهایی توانسته است مدارس، تورهای گردشگران خارجی و مخاطبان زیادی را به‌خود جلب کند به همین دلیل این موزه بعد از روز سوم فروردین از 10 صبح تا 6 بعدازظهر میزبان علاقه‌مندان است.