یادمان
مصائب بازدید از کاخ گلستان؛ جای استانداردهای جهانی خالیست
- يادمان
- زیر مجموعه: ديده‌بان یادگارهای فرهنگی و طبيعی ایران
- شنبه, 13 اسفند 1390 08:10
- آخرین به روز رسانی در شنبه, 13 اسفند 1390 08:10
- نمایش از شنبه, 13 اسفند 1390 08:10
- بازدید: 3391
بهنام صابرنعمتی
خبرگزاری میراث و گردشگری - آنان که ساکن تهران هستند و اماکن تاریخی و موزه‌های تهران را ندیده‌اند، تعدادشان کم نیست. تهران شهر دغدغه‌هاست. شهر نگرانی ها و دلواپسی ها. از ترافیک و شلوغی و هوای آلوده‌اش که بگذریم، می‌رسیم به قیمت‌ها. انگار تورم در تهران بیشتر از استان‌های دیگر رشد دارد و همین زندگی در این شهر شلوغ را سخت‌تر می‌کند. همین چند دلیل کافی است تا حوصله بازدید از اماکن تاریخی را از پایتخت نشینان بگیرد.
اما با وجود همه این مشکلات و دغدغه‌های تهران‌نشینی و تهرانی بودن، سرزدن به اماکن تاریخی مثل کاخ‌ها و موزه‌ها می‌تواند به مثابه یک زنگ تفریح برای این زندگی شلوغ و بدون توقف باشد.
مجموعه کاخ گلستان، قسمتی از ارگ تاریخی تهران است. این مجموعه در سال‌های دور محل اقامت شاهان سلسله قاجار بوده و امروز از زیباترین و کهن‌ترین بناهای پایتخت محسوب می‌شود که نزدیک به دویست سال عمر دارد.
ورودی مجموعه کاخ گلستان در ضلع شمالی میدان 15 خرداد واقع شده است. یک در آهنی و بزرگ و نرده‌های کنارش اولین تصویر هر بیننده از کاخ گلستان است. بعد از وارد شدن در سمت راست وارد دالانی شیشه‌ای می‌شوید که چند میز در آن ردیف شده است. پشت میزها چند نفری برای فروش بلیط و هماهنگی با بازدیدکنندگان ارگانی و مدارس و احتمالاً راهنمایی نشسته‌اند.
بدون راهنما
انتظار هر بازدید کننده‌ای این است که در بدو ورود به یک مجموعه تاریخی مثل کاخ گلستان، نقشه یا بروشور راهنما در اختیارش گذاشته شود تا بتواند بهترین مسیر را برای بازدید انتخاب کند. اما در دالان ورودی کاخ گلستان خبری از بروشور و راهنما نیست. خودتان باید راه را پیدا کنید. می‌توانید از سربازهایی که دوران خدمتشان را در سازمان میراث فرهنگی و کاخ گلستان سپری می‌کنند، راهنمایی بخواهید. آنها هم اگر حوصله داشتند راه را نشانتان می‌دهند.
اگر بازدید کاخ گلستان را از سمت راست و برعکس چرخش عقربه‌های ساعت آغاز کنید، موزه مردم شناسی، اولین مجموعه‌ای است که می‌توانید از آن دیدن کنید. چند قدم جلوتر از در ورودی موزه مردم شناسی، خانمی با چادر پشت میز نشسته است. یک بروشوری به شما می‌دهد حاوی اطلاعات کاخ گلستان که بدون شک در موزه مردم شناسی به کار شما نمی‌آید. بعد هم راه را نشانتان می‌دهد که: «از این طرف شروع کنید».
این جمله کوتاه تنها راهنمایی است که هنگام بازدید از موزه مردم شناسی و احتمالاً مجموعه کاخ گلستان در اختیار شما قرار می‌گیرد. در این موزه تعدادی از وسایل و ابزار زمان قاجار، برخی اسناد این دوره تاریخی و لباس‌های ایرانیان دوره قاجار برای بازدید قرار داده شده‌است.
این موزه متشکل از اتاق‌ها و راهروهایی است که وسایل و ابزار درون دیوارها، پشت شیشه قرار داده شده‌اند و روی آنها نورپردازی شده‌است. زیر هریک از ابزار و یا پیکره‌های مومی نیز نام و نشانی نوشته شده، اما هیچ توضیحی درباره استفاده از این ابزار داده نشده است و بازدیدکنندگان از چگونگی استفاده برخی از وسایل موزه را بی‌خبرند. هیچ راهنما و مسئولی هم در اتاق‌ها و راهروهای این موزه حضور ندارد که به سوالات بازدید کنندگان پاسخ دهد، به جز چند سرباز وظیفه. البته مسیر بازدید از این موزه هم معلوم نیست و بازدیدکنندگان بر اساس حدس و گمان راه را انتخاب می‌کنند.
از موزه خارج شوید به غیر از تابلوی نام موزه، راهنمایی دیگری به چشم نمی‌خورد. باید بگردید و کاخ موزه و عمارت بعدی را پیدا کنید. این موضوع وقتی مشکل‌ساز می‌شود که برخی عمارت‌ها به دلیل برودت هوا در زمستان در ورودی‌شان بسته است تا داخل عمارت و محل نشستن مسئول آن سرد نشود. برای آنانی که نخستن بازدید خود از کاخ گلستان را تجربه می‌کنند، بهترین راه برای پیدا کردن کاخ‌های قابل بازدید، ورود از هر دری است؛ هر دری که دیدند جلو بروند و سوال کنند. با این روش مطمئن خواهند شد بازدید عمارتی را از دست نداده‌اند.
سرماخوردگی در کاخ گلستان!
یکی از معضلات هنگام بازدید فضای داخلی کاخ‌ها، روشن بودن بخاری‌های داخل مجموعه در فصل سرماست. البته این که مسئولان میراث‌فرهنگی و مدیریت مجموعه گلستان به فکر بازدید کنندگان هستند، قابل ستایش است، اما حرارت بیش از اندازه داخل کاخ‌ها و موزه‌ها مشکل‌ساز می‌شود. نکته اینجاست که حرارت زیاد برای فضای داخلی ساختمانی که بیش از 100 سال از عمر آن گذشته است، مناسب نیست.
معدود گچ‌کاری‌ها حکاکی‌ها و همچنین آیینه‌کاری‌های روی سقف و دیوارها در مجاورت با چنین حرارتی صدمه‌های جبران‌ناپذیری خواهند دید.
نکته دیگر این است که بازدید کنندگان بعد از حدود 20 الی 30 دقیقه قدم‌زدن و بازدید از فضای داخلی عمارت، از شدت گرما عرق می‌کنند و هنگام خورج از ساختمان در معرض هوای سرد قرار می‌گیرند. همین اتفاق ساده شرایط لازم برای سرما خوردن بازدیدکنندگان را فراهم می‌کند.
از کی بپرسم؟
یکی از لازمه‌های بازدید از مجموعه‌های تاریخی مانند کاخ گلستان حضور چند راهنمای متخصص با اشراف کامل بر موضوعات است تا بتوانند عمارت ها را به بازدیدکنندگان معرفی کنند و هر آنچه لازم است مانند اطلاعات تاریخ ساخت، سازنده، اتفاق‌های مهمی که در آن روی داده، و چنین مواردی را در اختیار بازدیدکنندگان بگذارند.
مجموعه کاخ گلستان در این باره ضعف‌های فراوانی دارد. به غیر از عمارت‌سلام که تالار آیینه در آن واقع شده و تنها یک راهنما دارد، در هیچ یک از عمارت‌های دیگر مجموعه گلستان کسی برای توضیح درباره عمارت‌ها حضور ندارد و تنها راهنمای بازدیدکنندگان بروشوری است که در موزه مردم شناسی تحویل گرفته‌اند.
بر اساس استانداردهای بین‌المللی در مجموعه‌های تاریخی بر اساس وسعت‌شان حضور یک یا چند راهنما لازم است. این راهنمایان وظیفه دارند ضمن ارائه اطلاعات لازم به بازدیدکنندگان، به سوالات آنها پاسخ دهند. همچنین در برخی موزه‌ها و مجموعه‌های کشورهای دیگر گوشی‌های بدون سیمی که در اختیار بازدید کنندگان قرار می‌گیرد و اطلاعات لازم از این طریق به آنها منتقل می‌شود.
اما در مجموعه تاریخی کاخ گلستان، خبری از راهنما و راهنمایی‌های صوتی نیست. تنها یک راهنما در سالن اصلی عمارت سلام حضور دارد اطلاعاتی را درباره هدایای موجود در این سالن در اختیار بازدیدکنندگان قرار می‌دهد. به همین دلیل برخی بازدیدکنندگان ناراضی از عمارت‌ها خارج می‌شدند.
عکس بگیریم یا نه؟
عکاسی کردن از مجموعه‌های تاریخی از اصلی‌ترین لذت‌های بازدیدکنندگان این مجموعه‌هاست. درباره مجموعه کاخ گلستان هم این موضوع صدق می‌کند. کمتر بازدیدکننده‌ای را در کاخ گلستان می‌بینید که دوربین در دست نداشته باشند و در حال عکاسی از عمارت‌ها، باغ و اشیاء داخل عمارات نباشند. اما سوال اینجاست که آیا به راستی بازدیدکنندگان باید اجازه عکاسی داشته باشند یا نه؟
به غیر از موزه مردم‌شناسی و باغ اصلی که عکاسی در آنها آزاد است، در گوشه و کنار عمارت‌هایی که امکان بازدید از آنها وجود دارد، برگه‌هایی نصب شده‌اند که روی آنها نوشته شده: «عکاسی و فیلم برداری ممنوع».
با این حال بازدیدکنندگان زیادی با دوربین‌های کوچک و گاه حرفه‌ای مشغول عکاسی با فلاش از در و دیوار عمارت‌ها هستند. اگر از مسئولان عمارت‌ها متوجه شوند، تذکر می‌دهند، اما معمولاً مسئول مورد نظر جلو در نشسته است و ورود و خروج را کنترل می‌کند.
اما در عمارت سلام موضوع فرق می‌کند. در این عمارت با توجه به اهمیت تاریخی و ارزش اشیاء داخل آن افراد بیشتری حضور دارند و بازدیدکنندگان تذکر بیشتری درباره نگرفتن عکس می‌گیرند. بازدیدکنندگانی در عمارت‌های دیگر به راحتی عکاسی می‌کردند، حالا با تذکر‌های متعدد مسئولان مواجه می‌شدند و این برایشان عجیب بود. موضوع اینجاست که بسیاری از بازدیدکنندگان نمی‌دانند نور فلاش دوربین تاثیر منفی بر آثار تاریخی و بناهای کهن دارد.
تشنه و گشنه در دربار قاجار!
بازدید از مجموعه تاریخی کاخ گلستان، با توجه وسعت آن، زمان زیادی می‌برد. یک تا دو ساعت پیاده‌روی در باغ و عمارت‌های کاخ گلستان باعث خستگی، تشنگی و احتمالاً گرسنگی بازدید کنندگان می‌شود. اما در مجموعه کاخ گلستان خبری از نوشیدنی و خوردنی نیست. خبری از کافه‌ای که بتوان دمی استراحت کرد و چای یا نوشیدنی خنکی بنوشید نیست. حتی چند آبسردکنی که در محوطه اصلی مجموعه گلستان قرار دارد، خاموش است و آب در آنها جریان ندارد.
تمام امکانات پذیرایی از بازدیدکنندگان یک دکه کوچک برزنتی در گوشه باغ است که آب معدنی و قهوه آماده در آن فروخته می‌شود. بیشتر بازدیدکنندگان از شیر آب جلوی عمارت سلام تشنگی خود را برطرف می‌کنند.
دستگاه‌هایی که کار نمی‌کنند
بازدیدکنندگان عمارت سلام با توجه به قدمت تاریخی و اهمیت آن باید قبل از بازید چیزی شبیه دمپایی‌های پلاستیکی را روی کفش‌هایشان بپوشند و اجازه قدم زدن بدون این دمپایی‌های پلاستیکی در عمارت را ندارند. برای این کار چند دستگاه اتوماتیک قرار دارند که بازدیدکنندگان پای خود همراه با کفش در آن قرار می دهند و بصورت اتوماتیک پلاستیک‌ها دور پایشان قرار می‌گیرد. اما نکته اینجاست که این دستگاه‌ها بیکار در گوشه‌ای افتاده‌اند و بازدیدگنندگان بصورت دستی پلاستیک‌ها را می‌پوشند.
وقتی علت را از مسئول کنترل ورود خروج بازدیدکنندگان پرسیدم، چنین پاسخ داد که روزهای جمعه تعداد بازدیدکنندگان زیاد است و این دستگاه‌های اتوماتیک پاسخگوی تعداد بازدیدکنندگان نیست. به همین دلیل این دستگاه‌ها در روزهای تعطیل خاموش است. سوال اینجاست که چرا مدیریت مجموعه تاریخی گلستان تعداد این دستگاه‌ها را افزایش نمی‌دهد تا افزایش تعداد بازدیدکنندگان به بی‌استفاده ماندن این دستگاه‌ها منجر نشود؟!
فاصله تا استاندارد های بین المللی
بدون شک مشکلات بازدیدکنندگان کاخ گلستان بیش از آن مواردی است که در این روایت به آنها اشاره شده‌است. هر یک از بازدیدکنندگان با توجه به شرایطی که دارند بدون شک با معضلات شخصی‌تر در این کاخ مواجه می‌شوند، اما مسئولان این کاخ تا کنون تصمیم جدی برای رفع این مشکلات و کمبودها نگرفته‌اند.
بازدیدکنندگان مجموعه تاریخی گلستان درحالی با این کمبودها روبرو هستند که چندی پیش خبر ثبت جهانی کاخ گلستان از سوی مدیر این مجموعه اعلام شد.
مسعود شریفی اوایل اسفند، اعلام کرد تا دو سال آینده کاخ گلستان در فهرست میراث جهانی ثبت خواهد شد. حال سوال اینجاست مدیریت مجموعه تاریخی گلستان تلاشی برای مطابقت استانداردهای کاخ گلستان با استانداردهای جهانی کرده‌است؟ بدون شک ثبت چنین مجموعه‌ای در فهرست میراث جهانی مستلزم اجرای استانداردهایی هستند که یکی از این استانداردها، ارائه خدمات به بازدید کنندگان است. خدماتی که در کاخ گلستان خبری از آنها نیست!
