ایران‌بوم

از مهم‌ترین دلایل نابودی دستجمعی کاریزهای کشور، افزون بر بی‌توجهی و کوچک شمردنِ این شاهکار آبیاری جهان، سوخت ارزان چاه‌های ژرف بود.
ارزانی سوخت و نیز سادگی نگاهداری چاه ژرف در برابر کاریز، باعث شد که توجه بخش کشاورزی از کاریز به سوی چاه ژرف، معطوف گردد و از سوی دیگر، دولت نیز با تخصیص ندادن اعتبار برای نگاهداری کاریزهای موجود و بی‌توجهی به پژوهش و سرمایه‌گذاری بر روی بهینه‌سازی و به روز کردن شگردشناسی (تکنولوژی) کندن و نگاهداری کاریز، روند زوال آن را شتاب بخشید.
اما امروز با افزایش بهای سوخت در اثر «هدف‌مند شدن یارانه‌ها»، باید به کاریزهای کشور به عنوان سامانه‌ی آبدهی ارزان و به‌ویژه بهره‌گیری از لایه‌های میانی سفره‌های زیرزمینی، توجه اساسی به عمل آید. امروزه، بر پایه‌ی آمارهای موجود، کمابیش 26500 رشته کاریز در کشور وجود دارد که بیش‌ترین آن‌ها، در استان‌های یزد، خراسان، اصفهان، کرمان، فارس و نیز آذربایجان شرقی قرار دارند که البته بسیاری از آن‌ها، متروکه‌اند.
از این رو با توجه به گران شدن آب چاه‌های ژرف در اثر افزایش بهای سوخت که می‌تواند در آینده نیز ادامه داشته باشد، لازم است نگاه نویی به پدیده‌ی کاریز، این شاهکار ایرانیان در زمینه‌ی آب و آب‌رسانی (به ویژه در مناطق خشک و کویری)، افکنده شود و تدبیرهای لازم برای بازسازی کاریز‌های متروکه و افزایش آب‌دهی کاریزهای دایر، برداشته شود. در این راستا، لازم است که به این موارد توجه لازم به عمل آید.
1- امروزه، اعتبارهای مربوط به کاریزها، استانی است. از این رو لازم است که اعتبارات ملی نیز برای «کاریز» در نظر گرفته شود.
2- بهبود شگردشناسی (تکنولوژی) کندن و نگاه‌داری کاریز که لازمه آن، ایجاد یک سازمان پژوهشی در این زمینه، از محل اعتبارهای ملی است.
3- روی آوری به مدیریت تورم آب (آب‌خیز تا جالیز). اجرای عملیات آب‌خیزداری تا آب‌خوان‌داری بالا دست کاریزها.
4- از آن‌جا که یکی از مشکل‌های بهره‌برداری و نگاهداری کاریز، مالکیت پرشمار هر کاربر است، لازم است دست‌کم قوانین و مقرراتی در حد سرپرستی و نگاهداری «آپارتمان»، در این زمینه تنظیم و هرچه زودتر به مورد اجرا گذارده شود.
5- مشارکت بخش دولتی، در سرمایه‌گذاری‌های مربوط به کندن، بازسازی و نوسازی کاریز، با دادن وام‌های بلاعوض و...