یادمان
بافت تاریخی گرگان، قربانی تکرار اشتباهات گذشته
- يادمان
- زیر مجموعه: ديده‌بان یادگارهای فرهنگی و طبيعی ایران
- دوشنبه, 04 بهمن 1389 11:28
- آخرین به روز رسانی در دوشنبه, 04 بهمن 1389 11:28
- نمایش از دوشنبه, 04 بهمن 1389 11:28
- بازدید: 3751
خبرگزاری میراث فرهنگی ـ گروه میراث فرهنگی ـ طرح نوسازی و بهسازی بخش بزرگی از بافت تاریخی گرگان در حالی به یک شرکت خصوصی داده شده‌است، که پیش از این طرح آفتاب، با تخریب بخش مهمی از بافت تاریخی گرگان توسط همین شرکت اجرا شده بود. از سوی دیگر این طرح از سوی کارشناسان معماری اشکلات متعددی دارد که در نهایت منجر به تخریب بیشتر بخش‌های باقی‌مانده بافت تاریخی گرگان می‌شود.
یک شرکت مجری ناموفق
«سید محمد قدس مفیدی»، کارشناس ارشد معماری در همین رابطه به CHN می گوید: «پیش از این طرح آفتاب منجر به تخریب بافت تاریخی خیابان سرخواجه شده بود و اکنون با گذشت 4 سال همچنان به صورت یک طرح منسجم در نیامده است.»
وی در ادامه گفت: «گفته می‌شود این طرح هم اکنون 27 پلاک خریداری نشده دارد و احتمالا به شهرداری هم بدهکار است؛ ضمن اینکه از شورای شهر هم برای اتمام پروژه، درخواست منابع مالی کرده است. در واقع این شرکت هنوز نتوانسته به تعهدات خود دراین بخش عمل کند و حال، متقاضی تخریب قسمت دیگری ازبافت تاریخی گرگان است.»
قدس مفیدی با بیان اینکه "شرکت عمران و مسکن سازان گلستان"، در پرو‍‍‍ژه‌ای که قبلا اجرا کرده با استفاده ازمصوبه کمیسیون ماده پنج، بافت تاریخی خیابان سرخواجه گرگان را تخریب کرد گفت: «کمیسیون ماده پنج در استان با این هدف تشکیل می‌شود که اگر قرار است طرح تفضیلی شهر که مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی را دارد تغییر یابد درباره آن کار کارشناسی همه جانبه انجام دهد.»
وی همچنین درباره تصمیم‌گیری این کمیسیون افزود: «با توجه به وضع پیش‌آمده درخیابان سرخواجه، نه فقط خط آسمان و سیمای شهری دچارمشکل شده؛ بلکه پروژه از لحاظ کنترل جمعیت سواره و پیاده و برنامه‌ریزی شهری و فضاهای تنفس شهری، دارای مسائل جدی است. حال آقایان آمده‌اند این شرکت را متولی نوسازی بافت تاریخی ثبت شده ملی کرده‌اند؛ شرکتی که در کارنامه‌اش طرح ناموفق آفتاب را دارد.»
معاون میراث فرهنگی گلستان نیز یکی از کسانی است که معتقد است طرحی که قبلا توسط شرکت عمران و مسکن سازان گلستان به اجرا درآمده طرحی چندان موفق نبوده است.
«حمید عمرانی»، به CHN می‌گوید : «طرح آفتاب همچنان بلاتکلیف است و متاسفانه در آن طرح، کارشناسان میراث فرهنگی هم کوتاه آمدند و در حدود پنج هکتار از بافت تاریخی گرگان را از دست دادیم .»
بودجه لازم را نداریم
عمرانی اما علت کمک گرفتن از بخش خصوصی را نداشتن بودجه کافی برای مرمت بناهای تاریخی و رفع مشکلات آن می‌داند. وی در این‌باره می‌گوید : «از آنجا که اعتبارات ما محدود است و میراث یک تنه نمی‌تواند چنین کار عظیمی را انجام دهد، ما ناگزیر شده‌ایم از بخش خصوصی برای رفع احتیاجات ساکنان بافت قدیم گرگان و بهسازی و نوسازی بافت، کمک بخواهیم و اگر قرار است از سرمایه بخش خصوصی استفاده نشود باید همه نهادها از جمله استانداری، مسکن و شهرسازی، شهرداری و ... پای کار بیایند؛ همان کاری که کشورهای دیگر کرده‌اند.»
او تاکید می‌کند که هدف اصلی حفظ بافت ارزشمند گرگان است و طرح و برنامه‌ای هم برای آن در نظر گرفته شده است. اما برای رفع نیازهای 13 هزار شهروندی که در بافت ساکن هستند ناگزیریم که از سرمایه بخش خصوصی کمک بگیریم.
کدام سرمایه ؟!
اما شواهد می‌گویند که سرمایه‌ای در کار نیست و اتفاقا "شرکت عمران و مسکن سازان گلستان" به دلیل نداشتن اعتبار لازم، طرح آفتاب را پس از گذشت 4 سال هنوز ناتمام به حال خود رها کرده و گفته می‌شود هفته گذشته هم با مراجعه به شورای شهر، طلب 6 میلیارد تومان بودجه برای اتمام طرح فوق کرده است.
بافت تاریخی ارزشمند
قدس مفیدی درباره طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسوده گرگان که باعث تخریب آثار ثبت شده ملی می‌شود می‌گوید : «ثبت بافت تاریخی گرگان که در سال 1310 به عنوان اثر ملی انجام شده به این معناست که لزوم حفظ آن بناها را متخصصان درک کرده بودند. این ضرورت در سال‌های پس از انقلاب هم توسط تمامی دولت‌های جمهوری اسلامی تایید شد.»
او در توضیح ارزش بافت تاریخی گرگان یادآور می‌شود : «ما یک سلسله محلات به هم پیوسته‌ای داشتیم که یک مسیر تاریخی این محلات را به هم متصل می کرده - محلات و محله های سرچشمه، درب نو ، نعابندان، میدان، دوشنبه‌ای و .... که شالوده شهرسازی و محور اصلی شهر گرگان بوده است؛ به‌طوری که هر چه از این مسیر فاصله می‌گرفتیم عناصر موجود، کم اهمیت‌تر می‌شدند.»
وی در ادامه گفت: «بعد از انقلاب، خیابان سرخواجه و امام خمینی و همچنین شهید رجایی کنونی، این محله‌ها را برش زدند و بین این محله‌ها، فاصله ایجاد کردند. همان زمان بود که مسئولان وقت متوجه شدند که این مسیر تاریخی و پرارزش است و با وجود اینکه به لحاظ فیزیکی فواصلی بین آن ایجاد شده باید از آن حفاظت کرد. بر این اساس، لزوم احیای مسیر بافت تاریخی گرگان بر کسی پوشیده نیست.»
عضوشورای انتظامی سازمان نظام مهندسی ساختمان گلستان درباره وظایف متولیان میراث فرهنگی و گردشگری در ارتباط با بافت‌های تاریخی می‌گوید: «متولیان میراث فرهنگی هم مسئول شناسایی اثر ملی و تاریخی هستند و هم متولی حفظ و احیای آن.»
مشاور فنی کمیسیون توسعه عمران وحمل و نقل شهری شورای اسلامی شهرگرگان در ادامه گفت: « پس از زلزله بم، یک شرکت مادر تخصصی به نام عمران و مسکن سازان در وزارت مسکن و شهرسازی تاسیس شد که متولی بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شد. این بهسازی و نوسازی شامل دو بخش می‌شد یکی اصلاح بافت فرسوده حاشیه شهرها که به مرور داخل شهر می‌آیند و دارای مشکلات سکونتگاه‌های غیر رسمی هستند و دوم بافت‌های فرسوده درمحدوده طرح جامع. اما متولی حفظ بافت‌های فرسوده در میراث فرهنگی، معاونت حفاظت و احیای میراث است.»
حریم آثار تاریخی
سید محمد قدس مفیدی با اشاره به اینکه تمام آثار ثبت شده میراث فرهنگی، دارای حریم است گفت : «در طرح نوسازی بافت‌های فرسوده گرگان، با افزایش طبقات، تعداد جمعیت مخاطب افزایش پیدا می‌کند و این مسئله باعث تخریب جداره بافت توسط خود مردم می‌شود.»
وی گفت: «ما هم قبول داریم که زندگی در بافت تاریخی دارای مشکلاتی است؛ اما راه حل، پاک کردن صورت مساله نیست.»
تحریم طرح از سوی نماینده گرگان
مهندس قدس مفیدی از حمایت نماینده گرگان و آق قلا در مجلس شورای اسلامی در حفظ بافت تاریخی خبر داد و گفت: «نماینده گرگان "سیدعلی طاهری"، طرح نوسازی بافت فرسوده را تحریم کرده و دو مرتبه با تلاش ایشان، طرح از کمیسیون ماده 5 خارج شده است. البته مدیرکل سازمان میراث فرهنگی نیز وعده داده که برای حفظ بافت تمام تلاش خودش را بکند؛ من نمی‌دانم ایشان چقدر به قولش عمل خواهد کرد؛ چرا که به قول شاعر "هزار وعده خوبان ، یکی وفا نکند".
با تعمیر و ترمیم موافقم نه تخریب
«اسدالله معطوفی»، مورخ و پژوهشگر گرگان و استرآباد نیز ضمن بیان اینکه این طرح بسیار گسترده‌تر از توانایی‌های تخصصی و مالی شرکت عمران و مسکن سازان گلستان است به CHN گفت: «بنده اساسا این طرح را در قد و قواره شرکت فوق نمی‌بینم؛ شرکتی که هنوز نتوانسته پس از حدود چهار سال، اولادی را که قرار بوده بزرگ کند سر راه بخواباند و به حال خود رها کند و اکنون برای داشتن فرزند دوم، ادعای آماده بودن می‌کند؟ اگر این شرکت راست می‌گوید چرا برای اعتمادسازی افکار عمومی و نهادهای دولتی و پژوهشگران، طرح آفتاب را با این همه تبلیغات، تمام نمی‌کند و حالا هنوز تکلیف آن طرح روشن نشده به سراغ طرحی با این عظمت آمده و می‌خواهد آن را عملی کند؟!».
این پژوهشگر و مولف تاریخ استرآباد از مسئولان این شرکت می‌پرسد: «هدف شما از سرمایه‌گذاری روی طرح فوق چیست؟ اگر هدف تنعم اقتصادی نبوده و سرمایه‌گذاری برای خدمت به مردم و بافت تاریخی است باید از الگوهایی که در بسیاری از کشورها از جمله ایتالیا برای نوسازی و ترمیم بافت تاریخی‌شان به کار رفته استفاده کنید.»
او در توضیح این روش‌ها می‌گوید: «در ایتالیا و بسیاری از دیگر کشورهای باستانی، بافت تاریخی را به دو بخش تقسیم می کنند. یکی بخش غیرقابل ترمیم و تعمیر که متروکه اعلام می‌شود و دیگری بافتی که مسکونی و شهری است و قابل تعمیر و ترمیم است. در چنین بافتی تغییر کاربری می‌دهند و مثلا بنا را به شکل هتل، فرهنگسرا، چایخانه سنتی و ... در می‌آورند. در این حالت اصل بنا و معماری تاریخی آن حفظ می‌شود. سوال بنده این است که آیا قرار است این حالت در طرح فوق پیاده شود؟ یعنی این شرکت می‌خواهد کوچه‌های قدیم را به صورت سنگفرش بازسازی کند و همان مبلمان شهری را ایجاد کند؟ و آیا اُرُسی‌ها را تعمیر و حفظ کنند. اگر اینگونه باشد می‌توان نام نوسازی و بازسازی بناهای تاریخی را بر آن نهاد.»
این پژوهشگر که قرار است به زودی اثری را درباره معماری استارآباد راهی بازار نشر کشور کند از تخطی‌هایی می‌گوید که در طرح آفتاب در حال انجام است و یکی از آنها تغییر کاربری مسکونی به تجاری بوده است.
معطوفی با تاکید بر این نکته که به شدت معتقد به ایجاد تغییر و تحول در بافت قدیم است اما به شرطی که منجر به تخریب بافت نشود می‌گوید: »میراث باید مدیریت منسجم و قوی و بودجه کافی برای این کار بگذارد و نیروهایش در کنار تخصص، با عشق و حساسیت نسبت به بافت‌های تاریخی کار کنند.»
قول مسئولان میراث
معاون میراث فرهنگی گلستان که سرپرست پایگاه تاریخی شهر گرگان نیز هست تاکید می‌کند که به هیچ عنوان اجازه طرحی را که باعث تخریب بافت تاریخی شود نمی‌دهد.
وی می‌گوید که چون بافت تاریخی و بافت جدید باید با هم تعامل داشته باشند و ما باید راهی را برای این ارتباط باز کنیم؛ این طرح را خواسته‌ایم؛ اما ما به هیچ عنوان نمی‌گذاریم بافت تاریخی صدمه بخورد.
اما به گفته عمرانی، در بافت قدیم شهر گرگان، تنها 25 بنای ثبت شده میراث داریم و بالغ بر 350 بنای ارزشمند تاریخی که هنوز ثبت نشده‌اند وجود دارد. حال پرسش این است که آیا اداره کل میراث فرهنگی گلستان که خود قرار است پیشنهاد ثبت این 350 بنا را به میراث کشور بدهد چگونه می‌خواهد جلوی تخریب این 350 اثر را که هنوز ثبت نشده‌اند بگیرد؟ بنابراین برای حفظ این بناهای ارزشمند ثبت نشده، از اداره کل میراث فرهنگی گلستان انتظار می‌رود که با چنین طرحی، با اغماض برخورد نکند.
در این‌حال معاون میراث گلستان این قول را به مردم گرگان می‌دهد که نه او و نه مدیرکل، اجازه نمی‌دهند هیچ طرحی که بافت تاریخی گرگان را تهدید کند در کمیسیون ماده پنج استان به تصویب برسد. او در ادامه می‌گوید: «ما اجازه نمی‌دهیم در بافت ثبت شده، کوچه‌ها تعریض شوند و بناها تخریب شوند و همچنین در طرح پیشگام با کاربری تجاری مخالفیم و مایلیم که کاربری فرهنگی مانند فرهنگسرا؛ مهمانسرای تاریخی و ... باشد. همچنین در فاز مرکزی، ارتفاع بنا نباید از 5/7 متر تجاوز کند و تا دو طبقه روی پیلوت هم اجازه ساخت و ساز ندارند و در حریم هم ما گفته‌ایم نباید بیش از 3 طبقه درخواست داشته باشیم و اجازه ساخت آن‌را نخواهیم داد.»
معماری ناهمگون و اصرار عجیب
اما میراث فرهنگی گلستان یک چیز را فراموش کرده است و آن اینکه مدل و شکل معماری همان دو طبقه را چه نهادی تعیین می‌کند؟ آیا قرار است یک معماری کاملا ناهمگون با بافت تاریخی همجوار در آنجا به اجرا در آید و حریم بصری بافت را تهدید کند؟
کارشناسان معماری منطقه معتقدند دادن مجوز برای ساخت سازه‌های سه طبقه در محله‌ها قدیمی که در جوار بافت تاریخی ثبت شده ملی قرار گرفته‌اند افزایش جمعیتی را به دنبال خواهد داشت که این مسئله، خود باعث به وجود آمدن نیازهای جدید و تغییر کاربری‌های متعدد خواهد شد و به همین دلیل، اداره کل میراث فرهنگی گلستان نباید این طرح را تایید کند.
به نظر می رسد به رغم مخالفت‌های دانشگاهیان و بدنه کارشناسی اداره کل میراث فرهنگی گلستان و وجود چنین کارنامه ناموفق برای شرکت مجری، اصرار عجیبی برای پذیرش این طرح و اجرای آن توسط "شرکت عمران و مسکن سازان گلستان" وجود دارد؛ اصراری که می‌تواند به قیمت از دست رفتن بخش‌های بزرگی از بافت ارزشمند تاریخی و ثبت شده کشور که سرمایه‌ای ملی است تمام شود؛ آن‌هم درست در روزهایی که سازمان میراث فرهنگی کشور یکی از اساسی‌ترین اهداف خود را احیای صنعت گردشگری و جذب سرمایه از این راه می‌داند و در راستای آن تبلیغات و سرمایه‌گذاری وسیعی را تعریف کرده است.
گزارش از الهه موسوی
