یادمان
سد تخریب‌گری دیگر ـ سد گلابر زنجان
- يادمان
- زیر مجموعه: ديده‌بان یادگارهای فرهنگی و طبيعی ایران
- سه شنبه, 09 فروردين 1390 16:29
- آخرین به روز رسانی در جمعه, 30 خرداد 1393 15:23
- نمایش از سه شنبه, 09 فروردين 1390 16:29
- بازدید: 3402
ندا احمدی لفورکی
هموند دیده بان یادگارهای فرهنگی ایران (شاخه‌ی یادمان)
سد گلابر زنجان که روی رودخانه‌ای به همین نام احداث شده است، اواخر سال گذشته (1385) و اوایل امسال بدون هماهنگی با سازمان میراث فرهنگی، آبگیری شد.
پس از آن (از اوایل سال 1386) باستان‌شناسان محدوده دریاچه سد گلابر زنجان را کاوش کردند، "ابوالفضل عالی"، عضو دفتر باستان‌شناسی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان زنجان دراین‌باره به میراث خبر گفت: نخستین مرحله بررسی و شناسایی دریاچه سد گلابر منجر به کشف چندین محوطه باستانی شد، به همین دلیل قصد داریم در ادامه بررسی و شناسایی منطقه با توجه به نقشه‌ای که سد در اختیار ما می‌گذارد، آثاری که غرق می‌شوند را مورد شناسایی قرار دهیم. سد گلابر زنجان در مرحله ساخت قرار گرفته است اما هنوز برای آبگیری زمان زیادی باقی مانده است. عالی از آغاز کاوش باستان‌شناسی و عملیات نجات‌بخشی در محدوده دریاچه پس از پایان مرحله دوم بررسی و شناسایی محدوده دریاچه سد گلابر، خبر داده بود. برای باستان‌شناسان هنوز مشخص نشده است که سد گلابر تا چه محدوده‌ای را مورد آبگیری قرار می‌دهد به همین دلیل انجام یک فصل بررسی و شناسایی در دریاچه سد الزامی شناخته می‌شد.
با کاوش در این محوطه ابوالفضل عالی گفت: در ادامه کاوش‌های باستان‌شناسی در محوطه مربوط به دوران پیش‌از تاریخی، با کنار زدن لایه‌های معماری چهار تدفین مربوط به 6 هزار سال پیش کشف شد که احتمالا تمامی آن اسکلت‌ها متعلق به کودکان است. تدفین‌ها بدون داشتن هدایای قبور، بر اساس عادت ساکنان دوران پیش از تاریخی و با آیین آن‌زمان که کودکان در کف خانه دفن می‌شدند، صورت گرفته است. در ادامه کاوش‌ها در محدوده سد گلابر یک سایت گورستانی متعلق به دوره عصر آهن یک (1550 تا 1250 پیش از میلاد) نیز کشف شده است، گورستانی با بیش از 4 قبر که در تمامی آن‌ها سفال‌های سالم و شاخص این دوره که به رنگ قرمز و خاکستری است، همراه بوده است. در این قبور آثار مفرغی از قبیل خنجر نیز کشف شده و با وجود آن‌که محوطه توسط کشاورزان شخم زده شده، اما همچنان اشیاء به‌صورت سالم از زیر خاک بیرون آمده است. تاکنون آیین‌های تدفین مربوط به 6 و 3500 هزار سال پیش در پشت سد گلابر یافت شده که قابل توجه بوده است. در کنار این موضوع کاوش روی قلعه اشکانی و اسلامی نیز ادامه دارد و بخشی از ساختارهای معماری آن تاکنون آشکار شده است.
فاجعه از زمانی شروع می‌شود که باستان‌شناسان برای انجام دومین مرحله بررسی و شناسایی به محل سد گلابر زنجان می‌روند و با صحنه ناباورانه آبگیری سد مواجه می‌شوند؛ پس از آبگیری سد گلابر زنجان قلعه اسلامی زیر آب رفت. پیش از این شناسایی قلعه‌ای از دوره ساسانی در پشت سد اطلاع داده شده بود، سد گلابر زنجان بدون هماهنگی با سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان و در حالی که هنوز کاوش‌های باستان‌شناسی در پشت سد و محل قلعه اسلامی هنوز آغاز نشده بود آبگیری گردید.
ابوالفضل عالی، سرپرست هیات باستان‌شناسی کاوش در پشت سد گلابر زنجان در این خصوص به میراث خبر گفت: وقتی برای سرکشی محوطه‌های پشت سد گلابر و انجام دومین مرحله عملیات بررسی و شناسایی به محل سد رفتیم، با کمال تعجب با صحنه آبگیری سد مواجه شدیم. این درحالی است که در نخستین فصل بررسی و شناسایی، وجود قلعه‌ای تاریخی متعلق به دوره اسلامی شناسایی شده بود که به مسئولان سد نیز اطلاع داده شد. سال گذشته بارش وسیع برف در منطقه سد گلابره زنجان مانع حضور باستان‌شناسان در محدوده آبگیری این سد برای ادامه شناسایی محوطه‌های باستانی شد. به‌دلیل پایین بودن سرعت آبگیری و به دلیل ناتمام ماندن ساخت پمپاژ‌های آب برخی دریچه‌ها هنوز بازمانده بود و این موضوع فرصتی را فراهم کرد تا باستان‌شناسان کاوش روی قلعه اسلامی را آغاز کنند. از آن‌‌جایی که قلعه روی تپه واقع شده و آب گرفته بود تهیه قایق از جمله مسایلی بود که کار باستان‌شناسی را به تاخیر انداخت.
با کاوش مجدد، باستان‌شناسان موفق به کشف یک محوطه پیش از تاریخ متعلق به دوره مس و سنگ در محدوده دریاچه سد گلابر زنجان شدند. این محوطه پیش از تاریخ متعلق به دوره مس و سنگ در محدوده دریاچه سد گلابر زنجان در حالی کشف شد که سد آبگیری شده بود و باستان‌شناسان قلعه‌ای اسلامی را در محدوده دریاچه کاوش می‌کردند. سرپرست هیات کاوش و بررسی و شناسایی سد گلابر زنجان دراین‌باره به میراث خبر گفت: هم‌زمان با کاوش قلعه‌ای اسلامی که در بالای تپه‌ای تاریخی متعلق به دوره اسلامی بود، بررسی و شناسایی منطقه آبگیری سد گلابر را به سرعت آغاز و در نخستین روزها محوطه‌ای پیش از تاریخی متعلق به دوره مس و سنگ را شناسایی کردیم، این محوطه تاریخی در محدوده دریاچه واقع شده است و با بالا آمدن آب دریاچه غرق می‌شود.
عالی به میراث خبر گفت: پس از صحبت با مسؤولان سد، سرعت آبگیری کم شده و امیدواریم زمان کافی برای کاوش محوطه پیش از تاریخی داشته باشیم زیرا مسؤولان سد با کاوش این محوطه نیز موافقت کرده‌اند. معماری موجود از دوره اسلامی در دامنه تپه بسیار ضعیف بوده و به‌همین علت کار بررسی به‌سرعت به بالای تپه می‌رسد.
محوطه‌ی اشکانی
کاوش‌های باستان‌شناسی در پشت سد گلابر نشان داد آن‌چه تاکنون قلعه اسلامی خوانده می‌شده، قلعه‌ای از دوره اشکانی بوده است. کشف سفال‌های اشکانی نشان داد قلعه پشت سد گلابر نخستین بار در دوره اشکانی ساخته شده است. کاوش‌های باستان‌شناسی در پشت سد گلابر زنجان و روی قلعه‌ای از دوره اسلامی آشکار کرد که این قلعه به دوره اشکانی تعلق دارد و تا دوره اسلامی مورد استفاده بوده است. پیش از این با جمع‌آوری سفال‌های سطحی از محوطه قلعه اسلامی سد گلابر زنجان، به نظر می‌رسید این قلعه تنها به دوره اسلامی تعلق داشته باشد اما با ادامه کاوش‌های باستان‌شناسی و کشف سفال‌های اشکانی و معماری این دوره، مشخص شد که این قلعه نخستین بار در دوره اشکانی ساخته شده است. با آبگیری سد گلابر زنجان، قلعه اشکانی اسلامی موجود در محدوده دریاچه سد به‌صورت جزیره‌ای باقی می‌ماند.
کاوش‌های باستان‌شناسی تا یک ماه آینده ادامه دارد و این در حالی است که سد گلابر بخشی از آبگیری خود را انجام داده است.
لازم به یادآوری است که استان زنجان یکی از استان‌های تاریخی مهم کشور است و تا کنون آثار منحصر به فردی از قبیل مردان نمکی در این استان یافت شده است.
