ایران‌بوم

بافت تاریخی کاروانسرای تاریخی دهدشت اثری به جامانده از دوران سلجوقی که در سال 79 در فهرست آثار میراث فرهنگی کشور به ثبت رسیده به دلیل مرمت غیر اصولی در معرض تخریب گرفته و سفالهای کشف شده در آن به شیوه ای کاملا غیر استاندارد بر روی هم تلنبار شده است.
به گزارش خبرنگار مهر، کاروانسرای دهدشت در ضلع غربی بافت تاریخی شهرستان دهدشت استان کهگیلویه و بویراحمد و در کنار مجموعه حمام کاروانسرا، امامزاده ابراهیم و امامزاده جابر واقع شده است. 35 هکتار بافت تاریخی این شهر مربوط به دوران سلجوقی است و در زمان شاه‌عباس دوم صفوی نیز یکی از کوتاهترین راهها بین بنادر جنوبی کشور و شهر اصفهان از این منطقه می‌گذشته است.

این کاروانسرا که به طور کامل تخریب شده بود در سال 1369 در قسمت پی بنا در عمق دو متری شناسایی و عملیات خاکبرداری و آواربرداری آن آغاز شد. نخست در عملیات خاکبرداری تمام قسمتهای بنا مشخص و بعد در سا‌لهای 79 و 78 اقدامات مرمتی شامل سنگ‌فرش حیاط، آجرکاری پوشش بام، تعمیر حجرات جلوی کاروانسرا انجام شده است.

اما اکنون این اثر که در سال 79 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید وضعیت مطلوبی به لحاظ نگهداری و مرمت ندارد و داخل حجره های آن تلی از آجر، گچ و سفال انباشته شده به طوری که هر بیننده ای را به شک می اندازد که این سفالها آثاری تاریخی اند و یا تکه هایی از سفالهای بدون استفاده که در این مکان ریخته شده است.

نحوه تلنبار شدن این سفالها به نحوی است که حتی اگر هنگام کاوش آسیب ندیده باشند با ادامه وضعیت کنونی حتما خسارتهای جبران ناپذیری به آنها وارد می شود.

رحمت الله سلیمانی فارسانی دبیر اتحادیه انجمنهای علمی دانشجویان باستان‌شناسی دانشگاههای کشور به خبرنگار مهر می گوید: نگهداری از سفالهای دوره های گذشته حتی اگر متعلق به دوره اسلامی و یا دوره های معاصر باشد باید به صورت صحیح انجام شود.

وی روی هم تلنبار کردن تکه های سفال را اشتباه مسئولان مربوطه عنوان می کند و ادامه می دهد: یک ظرف سفال و یا تکه ای از آن باید در شرایط استاندارد نگهداری شود.

سلیمانی فارسانی می گوید: برخی تصور می کنند که اشیای بدست آمده از دوره اسلامی یا نزدیکتر اهمیت کمتری دارند در حالی که این طور نیست. این سفالها ساخته بشری است که در حال حاضر نیست. ما در حوزه باستان شناسی با انسان و هر آنچه که دست آفریده اوست سرو کار داریم بنابراین همه اطلاعات و اشیایی که از دوره های گذشته بدست می آید مهم و ارزشمند است.

پیش از این مسعود شفیعی از دیگر کارشناسان سازمان میراث فرهنگی کهگیلویه و بویر احمد نیز در جمع خبرنگاران عنوان کرده بود که سفالهای شکسته مربوط به کاوشهای باستان شناسی است که قبلا انجام شده است. زمانی که سفالها از زیر لایه های گل در آمدند، شکسته شده بودند ضمن اینکه برخی از تکه های سفالها پیدا نشده است بنابراین نمی توان استفاده دیگری غیر از کارهای مطالعاتی از آنها کرد. در حال حاضر گروه باستان شناسان تکه سفالها را نگه می دارند اما نمی دانم قرار است برای سفالها چه اتفاقی بیفتتد.

سنگهای حکاکی شده زیر پای بازدیدکنندگان

در راهرویی که حجره های دیگر این کاروانسرا را به هم مرتبط می کند سنگ قبرهای حکاکی شده به صورت پراکنده روی زمین رها شده و در معرض باران و آفتاب قرار گرفته اند. این در حالی است که هیچگونه نشانی مبنی بر معرفی این اثر و یا هشدار در مورد عبور نکردن بازدید کنندگان از روی این اثر تاریخی به چشم نمی خورد و هر رهگذری بدون اینکه چیزی درباره قدمت و ارزش آن بداند با خیالی آسوده از روی آن رد می شود.

دیوارهای سرامیک شده حجره های کاروانسرای دهدشت

اوضاع نامناسب کاروانسرا تنها به شرایط نامناسب نگهداری اشیای تاریخی ختم نمی شود. دیوار داخلی برخی از حجره ها برای استفاده حمام و سرویس بهداشتی سرامیک شده است.

رحیم دادی نژاد کارشناس میراث فرهنگی در بافت تاریخی دهدشت پیش از این در جمع خبرنگاران درباره اینکه چرا مرمت یکی از حجره ها با کاشیهای سبک جدید انجام شده گفته بود احتمال می دهیم کاشیها برداشته شود و مرمت این اثر به روش سنتی انجام شود.

مرمتگران احتیاج به حمام و دستشویی داشتند!

به گفته وی چون مرمتگران احتیاج به حمام و دستشویی داشتند از این حجره برای کاربری حمام و دستشویی استفاده شد چرا که اگر سرامیک و کاشی هم نمی شد احتمال اینکه رطوبت بنا را بیشتر خراب کند وجود داشت. البته در بناهای تاریخی شهر دهدشت از کاشی استفاده می شد اما در کاروانسراها مصالح دیگری به کار می رفته است.

شفیعی در ادامه گفته های خود با بیان اینکه من هم با کاشی کاری در کاروانسرا مخالفم تصریح کرد: بسیاری از اوقات مرمتهای گذشتگان باعث می شود که تجربیات بهتری در آینده به دستمان بیاید. اما مرمتگران گذشته هم این هدف را داشته اند که حجره های کاروانسرا صدمه کمتری ببیند در حالی که شاید نوع کار آنها اشتباه بوده است.

مرمت سالانه و جز به جز دلیل ساماندهی نامناسب بافت

یدالله مرادی مدیرکل میراث فرهنگی کهگیلویه و بویراحمد پیش از این بیان کرده بود: در سفر هیئت دولت به استان قرار بود دو میلیارد برای تملک کل بافت دهدشت اختصاص یابد که با کل این مبلغ فقط 36 درصد بافت تملک شد و در حال حاضر بخش عظیمی از بافت در کنترل سازمان میراث فرهنگی نیست.

مدیرکل میراث فرهنگی کهگیلویه و بویراحمد مرمت سالانه و جز به جز را از دیگر دلایل ساماندهی نامناسب این بافت تاریخی دانست و می گوید: قصد نداریم مرمت را به این شکل ادامه دهیم. بلکه می خواهیم قسمتهایی را که مرمت شده تکمیل و کاربردی کنیم. به این منظور کاروانسرای دهدشت اولویت نخست ماست که در نظر داریم آن را برای تبدیل به مهمانپذیر سنتی به بخش خصوصی واگذار کنیم. حجره های اطراف مهمانسرا را نیز طبق قرارداد با کمیته امداد برای نمایش و فروش صنایع دستی به بخش خصوصی واگذار می کنیم.

حضور کمرنگ یگان حفاظت میرث فرهنگی در بافت تاریخی دهدشت

کاروانسرای دهدشت در محدوده بافت تاریخی دهدشت قرار دارد. اطراف این بافت تاریخی مسکونی است و در برخی از ساعات شبانه روز به محلی برای تجمع اراذل و اوباش تبدیل شده است. هر چند یگان حفاظت سازمان میراث فرهنگی اعلام می کند نیروهای این یگان همیشه در حال گشت زنی در این منطقه هستند اما ابراهیم از ساکنان منطقه دهدشت این موضوع را تکذیب می کند و می گوید: تنها برخی از اوقات که قرار است از سوی سازمان میراث فرهنگی بازدیدی از این محل انجام شود نیروهای یگان از صبح تا شب حضور دارند و در بقیه ساعات شبانه روز به دلیل تجمع معتادان و اوباش امنیت برای ساکنان این محدوده وجود ندارد.

کاروانسرای ثبت شده در فهرست آثار ملی

شهر «دهدشت» از شهرستانهای استان کهگیلویه و بویراحمد به نامهای «بلاد شاهپور» یا «هفت گنبد» نیز معروف بوده است.

بنای کاروانسرا دهدشت که در سال 79 به ثبت ملی رسیده، شامل حیاط و حجره‌های چهار طرف آن است. تعداد این حجره‌ها 38 عدد و بعضی از آنها به همدیگر راه دارند. بنا با سنگ و گچ که از معادن اطراف شهر تأمین می‌شده ساخته شده است. همچنین کف حیاط با سنگهای لاشه‌ای بزرگ سنگ‌فرش شده و سطح حیاط اندکی پایین‌تر از کف حجرات است.

در حیاط چاه آبی برای تامین آب موردنیاز کاروانیان به چشم می‌خورد. حجره‌ها با طاق‌های جناغی پوشش داده شده و همگی یک ایوان کوچک در جلوی خود دارند. در داخل ایوان‌ها طاقچه‌هایی برای گذاشتن اشیا و نیز دودکش تعبیه شده است. همچنین یک راه‌پله مارپیچ در ضلع شمالی ارتباط حیاط با پشت‌بام را تسهیل می‌کرده است.