دیده‌بان خلیج فارس

«خلیج فارس» برای همیشه

سومین خلیج بزرگ جهان در طول تاریخ نه تنها بخشی از جغرافیای ایران محسوب می‌شده و حاکمیت آن در دست ایرانی‌ها بوده است‌، بلکه به اذعان تمام منابع تاریخی موجود این پهنه آبی همواره با عناوینی نظیر خلیج فارس‌، خلیج عجم‌، دریای فارس‌ یا بحر فارس‌، شناخته شده است.

نام خلیج فارس‌ از جمله نام‌های تاریخی است که از گذشته بسیار دور تاکنون در اسناد‌، قراردادها و مکاتبات مورد استفاده همه اقوام و ملیت‌های دور و نزدیک قرار گرفته است. گرچه از اواسط دهه بیستم میلادی برخی از کشورهای منطقه به تحریک برخی از عناصر غربی، اقدام به انجام تلاش‌های کور و نافرجامی برای تحریف در این نام تاریخی کرده‌اند.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، خلیج فارس یا خلیج پارس آبراهی است که در امتداد دریای عمان و در میان ایران‌ و شبه جزیره عربستان قرار دارد. مساحت آن 233000 کیلومتر مربع است و پس از خلیج مکزیک و خلیج هودسن سومین خلیج بزرگ جهان به شمار می‌آید.

زمین‌شناسان معتقدند که در حدود 500 هزار سال پیش‌، صورت نخستین خلیج فارس در کنار دشت‌های جنوب ایران تشکیل شد و به مرور زمان بر اثر تغییر و تحول در ساختار درونی و بیرونی زمین، شکل ثابت کنونی خود را یافت.

نگاهی گذرا به تاریخ این حقیقت را جلوه گر می‌کند که تا چه اندازه خلیج فارس، همواره برای قدرت‌های منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای دارای اهمیت بوده و شاید بتوان گفت کمتر منطقه‌ای در جهان مانند خلیج فارس جولان گاه حوادث شگرف و پرسرو صدای تاریخ بوده است.

چرایی نام‌گذاری روز ملی خلیج فارس در تقویم رسمی کشور

آنچه که زمینه ساز نام گذاری دهم اردیبهشت به عنوان روز ملی خلیج فارس شد به حدود 11 سال پیش بر می‌گردد. آبان سال 1383، نشنال جئوگرافی یکی از اطلس های مشهور جهان، بعد از دو قرن کاربرد نام خلیج فارس برای اولین بار در نسخه جدیدش، نام جدیدی را در کنار نام بین المللی خلیج فارس قرار داد که باعث ایجاد خشم و اعتراض عمومی در میان فعالان اجتماعی و فرهنگی در داخل و خارج کشور نسبت به این تحریف شد.

پس از ارسال هزاران رایانامه، نامه اعتراضی و یک طومار اینترنتی با بیش از ۱۲۰ هزار امضا به موسسه مذکور، مدیر موسسه مشهور آمریکایی ضمن عذرخواهی از ملت ایران، قول داد اشتباه خود را جبران کند و این موفقیت بزرگی برای ملت ایران بود که توانست با اتحاد از تخریب و جعل هویتش جلوگیری کند.

پس از این تحولات یکی از اقدامات دولت وقت، برای پاسداری از میراث فرهنگی و معنوی خلیج فارس موافقت رسمی با اضافه شدن روز ملی خلیج فارس به تقویم رسمی کشور بود.

در خصوص ضرورت تعیین روز خلیج فارس در بین مسوولان و صاحب نظران اتحادنظر وجود داشت، اما در خصوص انتخاب روز اختلاف آراء زیاد بود. پس از بحث و بررسی های صورت گرفته در این ارتباط سه روز، ۹ آذر سالروز بازگشت سه جزیره ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک به خاک ایران، 29 اسفند روز ملی شدن صنعت نفت و روز اخراج پرتغالی‌ها توسط ارتش ایران از خلیج فارس برای نام گذاری روز خلیج فارس پیشنهاد شد که البته هرکدام از این روزهای پیشنهادی موافقان و مخالفانی داشت، ولی سرانجام با مشورت ها و نظر سنجی هایی که صورت گرفت، روز اخراج پرتغالی‌ها توسط ارتش ایران از خلیج فارس بیشترین آرای موافق را از آن خود کرد.

۱۰ اردیبهشت چه روزی است؟

پرتقالی‌ها در سال ۹۱۳ هجری قمری بر هرمز مسلط شدند و تا یک قرن بعد شاهان صفوی برای پس گرفتن هرمز به دلیل ضعف نیروی دریای و درگیری‌های مداوم در شرق و غرب ایران نتوانستند کاری انجام دهند. به مرور زمان پرتقالی‌ها هرمز را از صورت سرزمینی تحت‌الحمایه به صورت مستعمره در آوردند. در سال ۱۰۳۱ هجری قمری پرتقالی‌ها شروع به ساختن قلعهٔ جزیرهٔ قشم که محل تأمین آب شرب آن‌ها بود، کردند. شاه عباس صفوی به "امام قلی خان" (یکی از فرماندهای ارشد نظامی) دستور داد پرتقالی‌ها را از هرمز بیرون کند.

پرتقالی ها هنوز بنای قلعهٔ خود در قشم را به پایان نرسانده بودند که مورد حملهٔ قوای امام قلی خان قرار گرفتند و در ربیع‌الثانی ۱۰۳۱ هجری قمری، قلعه آزاد شد. حملات پرتقالی ها به شهرها و ده‌های ساحلی خسارت هایی را به بار آورد. با توجه به مشکلات ایجاد شده، امام قلی خان از دو تن از ناخدایان کمپانی هند شرقی انگلیس به نام‌های "بلیت و ودل" درخواست کرد در بیرون راندن پرتقالی‌ها وی را یاری کنند و در صورت عدم همکاری امتیازات بازرگانی آن‌ها در ایران لغو خواهد شد. انگلیس چون با پرتقال در صلح به سر می‌برد اصولاً مایل به جنگ نبود، اما تشویق‌های نمایندهٔ مقیم شرکت در ایران، انگلیس ها را را به این عمل راضی کرد.

پس از امضای قرارداد بین ایران و انگلیس برای همکاری با یکدیگر درجنگ، کشتی‌های انگلیسی در بندر "گمبرون"، امام قلی خان و سه هزار سرباز وی را سوار کرده و به سوی جزیرهٔ هرمز روانه شدند. نیروهای پرتقالی مستقر در جزیره به قشم گریختند. در آنجا قسمتی از سربازان ایرانی از کشتی پیاده شده و قلعهٔ جزیره را محاصره کردند. "روی فریرا" (فرماندهٔ ناوگان پرتقال) بعد از سه روز مقاومت به علت آتش سنگین توپخانهٔ انگلیس و ویرانی قلعه تسلیم شد و به سورات فرستاده شد. بعد از این پیروزی قوای متحد به سمت هرمز حرکت کردند. در ۹ فوریه ۱۶۲۲ سربازان ایرانی به فرماندهی امام قلی خان قلعهٔ هرمز را محاصره کردند و با آتش توپخانهٔ انگلیس قسمتی از دیوار قلعه خراب شد و سپاهیان ایران از آن به درون راه یافتند. پرتقالی‌ها مقاومت را بیهوده دیده و به فرماندهان انگلیس متوسل شدند و چند روز بعد با گرفتن تأمین جانی تسلیم شدند. در این روز پرچم پرتقال بعد از یک قرن در هرمز به پایین آورده شد.

مروری بر تلاش‌های پوچ برای جعل نام خلیج فارس

درباره نام خلیج فارس تا اوایل دهه‌ ۱۹۶۰ میلادی هیچ گونه بحث و جدلی در میان نبوده و در تمام منابع اروپایی، آسیایی ، آمریکایی و دانشنامه‌ ها و نقشه‌ های جغرافیایی این کشورها، نام خلیج فارس به همین نام ذکر شده است. اصطلاح خلیج جعلی برای اولین بار از سوی «سرچارلز بلگریو» دیپلمات بریتانیایی که بیش از سه دهه نماینده سیاسی دولت بریتانیا در خلیج فارس بود، به کار برده شد.

او در سال 1342 هجری شمسی پس از مراجعت به لندن کتابی درباره سواحل جنوبی خلیج فارس منتشر کرد و در آ‌ن برای نخستین بار از عنوان تازه و جعلی خلیج عر ب ی استفاده کرد. چارلز بلگریو در کتاب خود با عنوان «ساحل دزدان» ادعا کرده بود که اعراب علاقه‌مند هستند که خلیج فارس را خلیج ع ر ب ی بنامند.

بدین ترتیب بلافاصله پس از انتشار این کتاب،‌ استفاده از اصطلاح جعلی خلیج ع ر ب ی در مطبوعات کشورهای عربی آغاز شد و پس از چندی در مکاتبات رسمی کشورهای حاشیه خلیج فارس،‌ نام خلیج ع رب ی به جای خلیج فارس به کار برده شد.

اگرچه دولت ایران در همان زمان در قبال این عمل واکنش نشان داد و از قبول محموله‌هایی که نام «خلیج ع رب ی» را به خود داشت خودداری می‌کرد، اما دیپلمات بریتانیایی در راستای سیاست قدیمی - تفرقه بیانداز و حکومت کن - کار خود را کرده بود و اعراب را با واژه تازه‌ای آشنا کرد که بیش از پیش به جنگ لفظی عرب و عجم دامن می‌زد. از این رو دولت‌های حاشیه‌ای خلیج فارس تبلیغات سیاسی، مکاتبات دیپلماتیک و محور برنامه‌های آموزشی خود را بر نام خلیج عربی متمرکز کردند.

در اقدامی دیگر از سوی انگلیسی‌ها، روزنامه تایمز لندن در سال ۱۹۶۲ در یکی از مقالات خود از خلیج ع رب ی به جای خلیج فارس استفاده کرد و از آن زمان به بعد برخی از دولت‌ها و شیخ‌نشینان عرب با خریدن روزنامه‌نگاران و خبرنگاران خارجی و یا با پرداخت مبالغ هنگفت به چاپ نقشه‌هایی که خلیج فارس را خلیج ع رب ی نشان می‌داد، اقدام کردند. این تحرکات در ادامه از سوی چهره‌هایی چون عبدالکریم قاسم در عراق و سپس توسط جمال عبدالناصر در مصر ادامه یافت.

در سال ۱۹۵۸ عبدالکریم قاسم (نخستین نخست وزیر عراق) با کودتایی در عراق به حکومت رسید و پس از مدتی داعیه‌دار رهبری جهان عرب گردید. او در راستای چنین اندیشه‌ای از تاکتیک دشمن‌تراشی برای تحریک احساسات عمومی ملی بهره برد و برای نخستین بار «خلیج فارس» را به نام جعلی «خلیج ع رب ی» خواند. قاسم با این عمل قصد داشت با مطرح نمودن ایران به عنوان دشمن اصلی اعراب، توجه جهان عرب را از قاهره به بغداد جلب کند و به رهبری خود در جهان عرب دامن زند، گرچه در اجرای این سیاست با شکست مواجه شد.

جمال عبدالناصر (دومین رییس جمهور مصر) که در نظریه وحدت عربی خود، دنیای عرب را از اقیانوس اطلس تا خلیج فارس «من المحیط الاطلسی الی الخلیج الفارسی» نامیده بود، با اوج‌گیری هیاهو و جنجال پان عربیسم خود و برای سرپوش گذاشتن بر شکست‌های اعراب از اسرائیل از نام ساختگی خلیج ع رب ی استفاده کرد.

تلاش‌های عبدالکریم قاسم و جمال عبدالناصر در جهان عرب با قدرت یافتن صدام حسین در عراق بار دیگر ادامه یافت. صدام که در وهله نخست صدها میلیون دلار هزینه کرده بود تا با کمک گروهی روزنامه‌نگار، دانشگاهی، ناشر و مرکز نقشه‌سازی، نام خلیج فارس را تغییر دهد؛ در پی وقوع انقلاب اسلامی دست به تجاوز به خاک ایران زد. جنگی که با ادعاهای واهی صدام مبنی بر حاکمیت بر اروند رود و عربی خواندن خوزستان و شهرهای دیگر ایران آغاز شده بود و در نهایت با شکست عراق خاتمه یافت.

گرچه در سال های اخیر برخی از کشورهای حاشیه نشین خلیج فارس تبلیغات گسترده‌ای را به منظور تغییر نام خلیج‌فارس آغاز کرده‌اند و بعضا نام شرکت‌های هواپیمایی، روزنامه‌ها، مجلات، شرکت ها و بسیاری از چیزهای دیگر را به نام خلیج یا خلیج ع رب ی تغییر داده‌اند، ولی برای همگان آشکار و مبرهم است که نام خلیج فارس در برگیرنده هزاران سال تاریخ برای ملت های منطقه است و ما ایرانیان در هرکجا که هستیم برای پاسداری از هویت تاریخی و فرهنگی کشورمان روز ملی خلیج فارس را گرامی می داریم.

• < قبلی
• بعدی >