ایران‌بوم

مهم‌ترین این زبان‌ها، عبارتند از: اوستایی، فارسی باستان، سکایی و مادی. بدون تردید، زبان‌های دیگری نیز در این رده وجود دارند که تاکنون نوشتاری از آن‌ها به دست نیامده است. در این زمینه با احتمال زیاد می‌توان از سغدی کهن و … نام برد. گروهی از مستشرقین بر این باورند که زبان‌های ایران باستان، خود فرزند زبان‌های دیگری به نام زبان‌های ایران کهن، می‌باشند.

2ـ زبان‌های ایرانی میانه:

شامل زبان پهلوی یا پارسی میانه ( که عبارتند از: پارتی، ساسانی و ..‌.)، تخاری، خوارزمی، سغدی و ..‌.

برخی زبان‌شناسان بر این عقیده‌اند که دیرین‌ترین اثر زبان فارسی میانه، مربوط به زبان تخاری است که در شمال سرزمین کنونی افغانستان به دست آمده است.

3ـ زبان‌های ایرانی نو:

این زبان‌ها عبارتند از: پارسی، کردی، گیلکی و مازندران، تالشی، گالشی ( گروهی از دانشمندان، این دو را از شاخه‌ی گیلکی می‌دانند)، سغدی نو، یغنابی، پشتون، لری، بلوچی، تاتی، گونه‌ رازی، گویش تاجیک و زبان‌های پامیر مانند: ساری کولی، واریش، کاسمی، واخان، آسی یا سکایی نو که دارای دو شاخه‌ی ایرونی و تیگرونی یا دیگوری است و نیز تعدادی زبان‌های دیگر.

گروهی از پژوهش‌گران زبان، اعتقاد دارند که دست‌کم باید موارد زیر را به نظریه کلاسیک ( یا مستشرقین)، افزود:

نخست ـ در گروه زبان‌های ایرانی باستان.

زبان‌هایی مانند خوزستان باستان، سومری، لولویی، با توجه به واژگان، اصطلاح‌ها و پیوندهای فراوان آن‌ها با دیگر زبان‌های ایرانی و این که خاستگاه و زادگاه آن‌ها در فلات ایران بوده است، در رده زبان‌های باستان، قرار گیرند.

دوم ـ زبان‌هایی که به ظاهر غریب‌اند. اما در اصل نزدیک.

زبان‌هایی مانند: اردو، پنجایی، آذری، داغستانی و ... گرچه همان‌گونه که اشاره شد به ظاهر غریب‌اند. اما سرشار از واژگان، ترکیب‌ها، اصطلاح‌ها و ادبیات ایرانی می‌باشند.

سوم ـ ‌زبان‌های کشمیری و نورستانی (یا کافرستانی).

این زبان‌ها، حتا به تایید و عقیده‌ی برخی از مستشرقین، از زبان‌های ایرانی به شمار می‌روند.

البته باید یادآوری گردد که هر یک از زبان‌های ایرانی، دارای زیر شاخه‌های گوناگونی است. برای مثال، کردی جدید، دارای چندین شاخه‌ی اصلی است. زیر شاخه‌های یاد شده، عبارتند از: لولو، زازا، کرمانجی، گورانی، کلهری و ...