برگرفته از ماهنامه خواندنی شماره 64 - رویهٔ 50
یسنا خوش‌فکر
از دریای مازندران تا دریای پارس گستره ایران کنونی است که از دیرباز اقوام کرد, آذری, خوزی یا خوزستانی، بلوچی، مازندرانی، خراسانی، گیلک پارس لر بختیاری و... در آن زندگی می‌کنند.
تهران(پایتخت) نیز ایران کوچکی است که از همه ایرانیان از جاهای گوناگون در این شهر بزرگ با دوستی و مهر در کنار هم به سر می برند و با زبان مشترکشان که فارسی است با یکدیگر سخن می گویند.
درباره نواحی خوش یا موسیقی ایران نیز چنین است یعنی موسیقی دستگاهی یا سنتی از آواهای نواحی ایران تشکیل شده است که بخش همراه با شعر یا موسیقی با کلام با زبان فارسی که همان زبان مشترک همه ایرانیان است خوانده می شود. بنابراین برخی از آوازها و گوشه های نواحی خوش دستگاهی (سنتی) به نام شهر و نواحی ایران است مانند: آذربایجانی، توسی، بیات اصفهانی، بیات شیراز، زابل، بیات کرد، قره باغی(در ردیف آوازی اصفهان)، دیلمان، دشتستانی، شوشتری، بختیاری....
اقوام ایرانی در درازنای تاریخ در غم و شادی، پیروزی شکست، حماسه ها در کنار هم بوده اند و نواحی خوش نیز این ماجراها را با زبان خود که همان آواها و نغمه ها است روایت کرده استو بنابراین پیوستگی موسیقی نواحی ایران به سبب گذشته شان بسیار عمیق است.
پس از قرارداد ننگین ترکمن‌چای در روز اول اسفندماه 1206 خورشیدی (5 شعبان 1243 قمری ـ 21 فوریه 1828 میلادی) و تجزیه بخشهایی از ایران که هم اکنون با نام ایران فرهنگی می شناسیم سرزمین اران(جمهوری آذربایجان) که بخشی از خاک ایران بود شامل این جدایی شد.اما علی رغم تلاشهای بسیار دولت استعمارگر روس و پس از آن اتحادیه موسوم به جماهیر شوروی برای بی هویت ساختن مردم این ناحیه‌ی مشترکات فرهنگی اران با سرزمین مادر هرگز از بین نرفت که یکی از این پیوندهای ریشه دار و تاریخی، نوای خوش یا موسیقی بود.
با پژوهش اندکی درباره موسیقی اران در می یابیم که نام مقامهای آن منطقه، هم‌نام با گوشه ها آوازها و دستگاه‌های ایران است مانند: ماهور، شور، سه گاه، چهارگاه، بیات اصفهان، بیات شیراز، بسته نگار، خاوران، دلکش، راست و...
اشغالگران با حذف فاصله‌های ویژه موسیقی ایران کوشش بسیار کردند تا رنگ موسیقی اران را به فضای موسیقی غرب نزدیک کنند اما نوازندگان، عاشیق ها, و خنیاگران اران دل از مهر نوای خوش مام میهن که در جان و روانشان جاری بود بر نداشتند و استقبال و پشتیبانی مردم از آواها و نواحی تاریخی شان به پاسداری از این هنر ارزنده ایران زمین کمک بسیار کرد.
یکی از پر آوازه ترین خنیاگران اران(جمهوری آذربایجان) استاد هابیل علی اف نوازنده چیره دست کمانچه است که در پاییز 1384 در تالار وحدت به اجرای برنامه پرداخت، پس از اجرایش فرصتی دست تا با او به گفتگو بنشینیم
بهتر دیدم بخش هایی از این گفتگو را در مقاله پیش روی بیاروم تا از زبان این هنرمند پیش کسوت نزدیکی و پیوند موسیقی اران با نوای خوش سرزمین مادر را بهتر بشناسیم.
گفتگو با استاد هابیل علی اف با عنوان آرشه‌‌‌بر دل 16 اسفند 1384
روزنامه همشهری شماره 3939
پرسش: پیوند موسیقی ایران و جمهوری آذربایجان را چگونه می بینید؟
پاسخ : موسیقی ایران و آذربایجان از نظر من با هم تفاوتی ندارند, هر دستگاهی که شما دارید ما هم داریم مانند: ماهور، شور، اصفهان، چهارگاه ....
پرسش: فکر نمی کنید با حذف ربع پرده های بین موسیقی ایران و آذربایجان(اران) فاصله افتاده است؟
پاسخ: در آن زمان ربع پرده ها را از آن جهت حذف کردند تا بتوانند موسیقی ایران و آذربایجان را از هم جدا کنند این کار در واقع یک تهاجم فرهنگی بود.در دانـشـکده موسیقـی این فواصـل را دیگــر به کــار نمی گیرند البته از روی سازها شاید بتوانند، اما این پرده ها را از روی قلب ها هرگز.
پرسش: آیا شما در کـارهایتان از ایـن ربع پرده ها استفاده کرده‌اید:
پاسخ: بله، برای نمونه در اجرایی که با آقای شجریان داشتم، اگر دقت کنید متوجه می‌شوید که من از تمام این فواصل استفاده کرده‌ام.
پرسش: در جمهوری آذربایجان(اران) قطعات آهنگسازان غربی را با تار اجرا می‌کنند، توضیح دهید هدف از این کار چیست؟
پاسخ: غربی‌ها می‌گویند که ما عقب افتاده‌ایم!؟ ولی ما با این کار می خواهیم به آنها ثابت کنیم که می‌توانیم با آلات موسیقی‌مان قطعات آنها را اجرا کنیم، اگر آنها هم می‌توانند، قطعات ما را اجرا کنند، اما آنها نتوانستند این تاثیر را بر روی ما بگذارند، ما یک شاعری داریم به نام بختیار وهاب زاده او می‌گوید، موسیقی شرق بر روح انسان اثر می‌گذارد، اما موسیقی غرب بر روی پا.
پرسش دیگری ندارم اما اگر شما سخنی برای علاقمندان به هنرتان در ایران دارید بفرمایید.
پاسخ: من ایران را خیلی دوست دارم تا اندازه‌ای که وقتی در باکو [بادکوبه] هستم، همیشه دلم اینجاست من ایران را میهن خودم می‌دانم و خیلی از کشورها از من برای اجرای برنامه دعوت کردند اما من نپذیرفتم و دوست داشتم در ایران برنامه داشته باشم، من با کمانچه خداحافظی کرده بودم اما این اجرا برای این بود که با ایران خداحافظی کنم، خیلی غمگین هستم احساس می‌کنم دیگر ایران را نمی‌بینم.
یادآوری کـنم که استاد هابیل علی‌اف بنابر آن چه که خود می‌خواستند آخرین اجرای خود را در ایران داشتند و در سرزمین مادری با کمانچه خداحافظی کردند.
سخنان این هنرمند و احساسات ژرف و زیبای او نسبت به مام میهن در خور نگرش برای بیگانگان و وابستگان است تا شاید دریابند که با برپایی حکومت های زاده‌ی استعمار و مرز تحمیلی نمی‌توانند سرزمین‌های ایران را از ریشه‌هایشان جدا کنند زیرا آرمان ما فلات ایران به زیر یک پرچم است. یعنی وحدت همه مردمان ایرانی تبار و همه سرزمین های ایرانی نشین.