زیست بوم
پنج گام به سوی شهر سبز
برگرفتته از روزنامه همشهری، شماره 7514، شنبه 5 آبان 1397
عکاس: علیرضا تقوی
10هزار فعال محیط‌زیست خواستار تدوین برنامه‌های زیست‌محیطی در برنامه سوم توسعه شهر تهران شدند.
10هزار متخصص و کنشگر محیط‌زیست کشور، در چارچوب بررسی و اصلاح برنامه سوم توسعه شهر تهران، پیشنهادهایی به شورای شهر ارائه کردند. به گزارش همشهری نمایندگان کنشگران محیط‌زیست شامل حسین آخانی، اویس ترابی، مژگان جمشیدی، محمد درویش، محمد فاضلی، نفیسه صمدی، زهرا قلیچی‌پور، عباس محمدی، مهدی معتق و عبدالحسین وهاب‌زاده به نمایندگی از امضاکنندگان پیشنهادی کنشگران محیط زیست در جلسات با اعضای شورای شهر و مرکز محیط‌زیست شهرداری تهران 5راهکار برای بهبود محیط‌زیست تهران ارائه کردند. پیشنهادهایی که می‌تواند در برنامه سوم توسعه شهر تهران جای گیرد و وضعیت تهران را به تعبیر آنان بهتر کند.
محله سبز نمونه؛ تمامی مناطق 22گانه تهران موظف شوند دست‌کم یک محله یا یک ناحیه را به «محله سبز» تبدیل کنند. در این محله‌ها، همه عناصر شهرنشینی زیست‌محور مورد توجه قرار خواهد گرفت: احداث مسیرهای ترکیبی و یا مستقل دوچرخه و اتوبوس، استاندارد کردن پیاده‌روها به‌طوری که معلولان، سالمندان، کودکان و مادران دارای بچه و کالسکه بتوانند به راحتی در تمام محله رفت‌وآمد کنند؛ تفکیک زباله در مبدأ، عرضه نکردن کیسه‌های پلاستیکی در فروشگاه‌ها و یا عرضه آنها در قبال پول، ملزم ساختن رستوران‌ها به تحویل غذا با دوچرخه یا موتورسیکلت‌‌های برقی، احداث فضاهای سبز «کم‌آب‌بر» با استفاده از گیاهان بومی یا سازگار با کم‌آبی و اصلاح فضاهای سبز موجود با همین رویکرد و ایجاد محل بازی کودکان با الگوگیری از «مدرسه‌های طبیعت».
ایجاد کریدورهای پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری بین پارک‌ها؛ دوچرخه‌سواری در تهران، به‌علت نبود خطوط امن، شلوغی بیش از حد خیابان‌ها، کاری دشوار و کم و بیش خطرناک است. با وصل کردن پارک‌ها به یکدیگر، با ایجاد کریدورهای مناسب (مانند آنچه در شهر ادینبورگ اسکاتلند انجام شده) شهروندان قادر خواهند بود بخش قابل‌توجهی از رفت‌وآمدهای خود را با دوچرخه انجام دهند. احداث خطوط دوچرخه‌سواری در اطراف و یا داخل پارک‌ها- مانند آنچه در پارک لاله تهران صورت گرفته است- نیز کاری کم‌هزینه و آسان است و استفاده از دوچرخه را جذاب‌تر می‌کند.
مناطق حفاظت‌شده شهری؛ سال‌هاست که مدیریت بسیاری از شهرهای بزرگ جهان تلاش می‌کنند مناطق طبیعی شهر را با هدف حفظ پایداری اکولوژیک شهر، حفظ تنوع زیستی، ایجاد فرصت‌های آموزشی و پژوهشی و فراهم‌سازی امکان تفرج شهروندان در فضاهای طبیعی، به‌صورت حفاظت‌شده در بیاورند. برای نمونه در شهرهای سیدنی، ریو، سائوپولو، مکزیکوسیتی، هنگ‌کنگ، تایپه، مارسی، بمبئی، کینگستون، نایروبی، سئول، کیپ‌تاون، لندن، برلین، لس‌آنجلس و سان‌فرانسیسکو چنین مناطقی ایجاد شده و به‌عنوان جاذبه‌های توریستی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. رشته‌کوه توچال در شمال تهران، منطقه حفاظت‌شده جاجرود و پارک‌های ملی خجیر و سرخه‌حصار در شرق، کوه‌های بی‌بی شهربانو و آراده در جنوب تهران و لکه‌های طبیعی مانند پارک پردیسان و کناره روددره‌ها در داخل شهر، اگر حفاظت شوند یا شیوه حفاظت آنها اصلاح شود، می‌تواند کارکردهای یادشده را برای تهران داشته باشند.
تبدیل بوستان لاله به باغ گیاه‌شناسی؛ باغ‌های گیاه‌شناسی از مهم‌ترین جاذبه‌های علمی و آموزشی و محیط‌زیستی هر شهر هستند. در تمامی شهرهای بزرگ دنیا، این باغ‌ها در نزدیکی دانشگاه‌های بزرگ قرار دارند تا هم پژوهشگران و دانشجویان از ظرفیت‌های علمی آن باغ‌ها استفاده کنند و هم شهروندان از فرصت آشنایی با گیاهان و تفرج در باغ بهره‌مند شوند.
در داخل شهر تهران باغ گیاه‌شناسی وجود ندارد (دسترسی به باغ گیاه‌شناسی ملی، در کنار آزادراه تهران - کرج برای بیشتر شهروندان دشوار است). در عین حال، دانشگاه تهران که«دانشگاه مادر» کشور به شمار می‌رود، نیاز به یک چنین امکان پژوهشی دارد. این باغ می‌تواند به پروژه بومی‌سازی فضای سبز تهران و کاهش مصرف آب کمک کند. نزدیک بودن بوستان لاله به دانشگاه تهران فرصتی کم‌مانند است که شهرداری می‌تواند با استفاده از آن و جلب همکاری نیروی تخصصی دانشگاه، این نقص علمی بزرگ را برطرف کند.
تقویت و اصلاح سامانه حملونقل عمومی در کوتاه‌مدت؛ بدون تردید ترافیک مهم‌ترین چالش شهر تهران است که هم عمر شهروندان را تلف می‌کند و هم هوای شهر را سخت آلوده کرده است. تردد 4میلیون خودرو و 3 میلیون موتورسیکلت در شهر رقمی است که هر روز با شماره‌گذاری بیش از هزار خودروی جدید، عرصه را بر شهروندان تنگ‌تر می‌کند. مدیران پیشین شهر، با صرف هزینه‌های بسیار سنگین، بزرگراه، تونل و پل‌های بسیار ساخته و به این ترتیب مشوق استفاده از خودروی شخصی بوده و ترافیک شهر را سنگین‌تر و هوا را آلوده‌تر کرده‌اند. در زیر، چند راهکار عملی برای حل سریع مشکل ترافیک پیشنهاد می‌شود:
الف: بخشی از معابر شهری از تصرف خودروهای شخصی خارج و به خودروهای عمومی اختصاص یابد؛ ایجاد محدودیت و یا اخذ عوارض برای خودروهای تک‌سرنشین نیز باید در دستور کار مدیریت شهری قرار گیرد.
ب: مینی‌بوس‌هایی که دارای استانداردهای مناسب زیست‌محیطی هستند، به‌عنوان وسایل نقلیه نیمه‌سبک و سریع به شهر بازگردند و بخشی از معابر عمومی در اختیار آنها قرار گیرد.
ج: موتورسیکلت‌ها به معضلی بزرگ برای تهران بدل شده‌اند؛ با ایجاد محدودیت ورود موتورسیکلت به بعضی از مناطق شهر، شناسایی و ساماندهی افرادی که موتورسیکلت وسیله اول کسب معیشت‌شان است و ملزم ساختن تدریجی تحویل‌دهندگان غذا و کالا به برقی کردن موتورسیکلت‌ها، می‌توان بخشی از این مشکل را حل کرد.
د : ساماندهی سرویس‌های مدارس؛ امروزه، بیشتر دانش‌آموزان تهرانی یا با خودروهای والدین به مدرسه می‌روند و یا از سرویس‌های شبه‌تاکسی که حداکثر 4نفر را جابه‌جا می‌کند استفاده می‌کنند. برای آنکه فرزندان ما به حملونقل خصوصی عادت نکنند، ضروری است که برای مدرسه‌ها، سرویس‌های ون و مینی‌بوس استاندارد فراهم شود و نیز با ایمن‌سازی مسیرها در اطراف مدارس، دانش‌آموزان به استفاده از دوچرخه تشویق شوند.